Мишон: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
кТөзәтмә аңлатмасы юк
кТөзәтмә аңлатмасы юк
Юл номеры - 93:
* 11-енче гасыр башыннан 12-енче гасыр башына күчеш стиле Мишон E4, F2 һәм K урын төркемендә күрсәтелә.
* Чам архиектурасында 11-енче гасыр ахырыннан превалент булган [[Бинһ Динһ стиле]], шул вакытта Чам сәясәтенең үзәге көньякка [[Бинһ Динһ провинциясе]] Мишон тирәли Виджайяга күчкән, 14-енче гасыр башына кадәр Мишон B1 һәм G һәм H төркемнәре белән чагылган.
=== Төзү техникалары ===
Мишонда күпчелек гыйбадәтханәләр кызыл кирпечтән ясалган булган һәм бары тик берсе ("B1" ярлыклы гыйбадәтханә) таштан ясалган булган.<ref>M.L. Finot, "Les inscriptions de Mi-Son," p.912.</ref> Хәттә Чам гыйбадәтханәләренең бизәкле кисүләр турыдан кирпечләргә киселгән булган, ә, мәсәлән, 9-ынчы гасыр Камбоджа [[Баконг]] гыйбадәтханәсендәге кебек кирпеч диварларга корылган комташ такталарга түгел.
Хәзерге көнгә кадәр Чам төзүчеләре кулланган төзү техникасы тулысынча аңлаешлы түгел.<ref>[http://www.orientalarchitecture.com/myson/mysonmapindex.htm] Myson map Index</ref> Әлегә кадәр чишелмәгән мәсьәләләргә кирпечләрне утта пешерү, кирпеч арасында раствор, кирпечләрдә булган табылган бизәкле кисүләр тора.
[[Image:My Son temple detail 2017.jpg|right|thumb|Мишонда гыйбадәтханәләр кызгылт кирпечтән ясалган. Киселгән бизәкләр турыдан-туры кирпечләргә ясалган булган.]]
* Төзелеш процессында нинди ноктада кирпечләр ут белән пешерелеп катырылган булган? Башта кирпечләр ут белән катырылып, шуннан соң корылмаларны төзү өчен тезелгән булганмы, әллә корылмалар өлешчә катырылган кирпечтән төзелеп, шуннан соң тулаем корылмалар кирпечләрне катыруны тәмамлау өчен җылытылган булганмы? Җыюдан соң тулаем структуралар ут белән катырылган дигән гипотеза кирпечләр арасындагы раствор кайсыбер нокталарда югары температураларга дучар булган шәһадәт белән тәэмин ителә. Капма-каршы гипотезаны ул корылмаларда аларны тулаем янә җылыту очрагында кирәк булган кебек интенсив утлардан эзләр булмау шәһадәте исбатлый.<ref>Ngô Văn Doanh, ''My Son Relics'', p.29-30.</ref>
* Кирпечләр ничек бергә беркетелгән булган? Бер гипотеза булып Мишон төзүчеләре үзәк Вьетнам өчен асаба булган агач резинасын куллану ысулын булдырган булганнар дип тора. Башка гипотеза ул төзүчеләрнең кирпечләр үзләре торган балчыктан ябыша торган раствор кулланулары торган. Соңгы гипотезаны химик сынаулар нәтиҗәсендә кирпечләр арасында бернинди органик матдә табылмавы, әмма кирпеч эчендә булганнарга охшаш минераль матдәләр табылуы белән тәэмин ителә. Хәзерге вакытта кирпечләрне бергә тоткан раствор күбесенчә җимерелгән һәм хәттә көчле җил корылмалардан бушаган кирпечләрне тартып ала ала.<ref>Ngô Văn Doanh, ''My Son Relics'', p.27-29.</ref>
* Процесста нинди ноктада бизәп кисүләр ясалган булган? Стеналар төзелеп, шуннан соң кисү ясалган булган мы, әллә башта кирпечләр киселеп, шуннан соң диварларны барлыкка китерү өчен җыелган булганмы? Кисүләрне өйрәнү кисүләрдә башта кирпечләр киселеп, шуннан соң җыелган булса дип фараз иткәндә ватык сызыклары юк; һәм нәтиҗәдә галимнәр Чам һөнәр ияләре кисүләрен тәмамланган кирпеч стеналарга ясаган дигән нәтиҗәгә килгәннәр.<ref>Ngô Văn Doanh, ''My Son Relics'', p.30-31.</ref>
 
=== Язмалар ===
[[Image:Prabhasadharma stele.jpg|right|thumb|220px|Патша [[Прабһасадһарма]] - Викрантаварман 657 елда E гыйбадәтханәсендә корган стелла.]]
[[Чампа]] кешеләре язмаларны [[Санскрит]] телендә дә, борынгы [[Чам теле]]ндә дә алып барганнар. Алар зур яфрак кебек вакытлы материалда һәм шулай ук ташта язганнар. Алар [[Һиндстан]]нан алынган язу системаларын кулланганнар. Вакытлы материалларда язмаларның берсе дә сакланып калмаган. Шулай да, күпсанлы таш язмалары сакланган, транскрипцияләнгән һәм хәзерге телләргә тәрҗемә ителгән булган.<ref>Ngô Văn Doanh, ''My Son Relics'', pp.182-185.</ref>
 
Чампаның күпчелек әһәмиятле язмалары [[стелла]]ларда, таш такталарда яки таш баганаларда, алар нәкъ язмаларны тоту максаты белән ясалган булган. Галимнәр Мишонда безнең эраның 5-енче һәм 12-нче гасыр арасында даталанган якынча 32 стелла тапканнар.<ref>Ngô Văn Doanh, ''My Son Relics'', p.182.</ref>
 
Чам язмаларның темалары күбесенчә сәяси һәм дини. Алар патшалар яки югары хөкемдарлар тарафыннан аларның легитимлыгын илаһига бәйләнеше аша раслау перспективасыннан язылган. Күп язмаларда Илаһка бүләк, мәсәлән, җир, кеше, яки хәзин бүләге, яки Илаһка багышланган нигезләү, мәсәлән, гыйбадәтханә, алтарь яки пьедестал турында язылган. Язмалар шулай ук әһәмиятле мәгълүмат белән тәэмин итә, мәсәлән, ил атамасы белән (типик рәвештә Санскрит язмаларда "Чампадеша", Чам язмаларында "нагара Чампа") һәм аның иң әһәмиятле шәһәр исемнәре: ''Симһапура'' ("Арслан Шәһәре"), ''Вирапура'' ("Рыцарь Шәһәре"), ''Раджапура'' ("Патшалар Шәһәре"), ''Виджайя'' ("Район"). Ахырдан, язмалар саны кызык тарихи вакыйгаларны тасвирлый яки шуларга ишарә итә, мәсәлән, 12-нче гасырда [[Чампа]] белән [[Ангкор]] арасында сугыш.<ref>Ngô Văn Doanh, ''My Son Relics'', p.185-187.</ref>
 
== Шулай ук карарга мөмкин ==
* [[Чампа]]
* [[Чампа сәнгате]]
* [[Вьетнам архитектурасы]]
 
== Искәрмәләр ==
Күптән түгел вакыт кереш эшләре
* Ngô Văn Doanh, ''My Son Relics''. Hanoi: [[Thế Giới Publishers]], 2005. Ngô's recent introductory work summarizes the results of previous scholarship, though is somewhat dated now. English translations of several inscriptions are found at the end.
* Ngô Văn Doanh, ''Champa: Ancient Towers: Reality and Legend''. Hanoi: Thế Giới Publishers, 2006. This is Ngô's introduction to those vestiges of Cham architecture found in places other than Mỹ Sơn.
* Tran Ky Phuong, ''Vestiges of Champa Civilization''. Hanoi, Thế Giới Publishers, 2008.
 
Классик гыйльми эшләр
* [[Georges Maspero]], ''Le royaume de Champa''. Paris: Van Ouest, 1928. Maspero's work is the most extensive reconstruction of the history of Champa, based not only on the testimony Cham inscriptions and other archeological data, but also on that of contemporaneous Chinese and Vietnamese texts. It has been translated into English by Walter E.J. Tips under the title, ''The Champa Kingdom: The History of an Extinct Vietnamese Culture''. Bangkok: [http://www.whitelotuspress.com/index.php White Lotus Press], 2002.
* M. Henri Parmentier, "Les Monuments du Cirque de Mi-Son," in ''BEFEO'' 4 (1904), pp.&nbsp;805–896. Available online at ''BEFEO'''s website. (See below, under External Links.) This article (in French) is Parmentier's detailed scholarly description of My Son a few years after its rediscovery at the end of the 19th century.
* M.L. Finot, "Notes d'épigraphie: XI. Les inscriptions de Mi-Son," in ''BEFEO'' 4 (1904), pp.&nbsp;897–977. Available online at ''BEFEO'''s website. This article (also in French) is Finot's detailed discussion, transcription and translation (into French) of the inscriptions associated with Mỹ Sơn.
== Искәрмәләр ==
{{искәрмәләр}}
 
== Тышкы сылтамалар ==
* [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/cb32720607b/date Bulletin de l'Ecole française d'Extrême-Orient], 1901–1936. Now online at gallica.bnf.fr, this journal documents cutting-edge early 20th-century French scholarship on My Son and research on other topics of Southeast Asian studies.
* [https://web.archive.org/web/20110817054232/http://ghn.globalheritagefund.org/?id=14 Explore My Son with Google Earth] on [[Global Heritage Network]]
* [https://whc.unesco.org/pg.cfm?cid=31&id_site=949 UNESCO decree]
* [https://web.archive.org/web/20061013224931/http://www.unesco.org.vn/programmes/prog_cul_WHS_Myson_V.asp UNESCO page on My Son]
 
 
[[Төркем:Әлифба буенча гыйбадәтханәләр]]
[[Төркем:Һинд дине гыйбадәтханәләре]]