«Екатерина II һәйкәле (Дондагы Нахчиван)» битенең юрамалары арасында аерма

'''[[Екатерина II]]''' һәйкәле— [[1894 ел|1894 елда]] Дондагы Нахчиван шәһәрендә куелган монумент (хәзер [[Ростов-на-Дону|Дондагы Ростовның]] Пролетар районы составында). Һәйкәлнең автор - скульпторлары Матвей Афанасьевич һәм Матвей Матвеевич Чижовлар (аталы-уллы)<ref name="Кукушин">{{КнигаКитап|автор=Кукушин B. C.|часть=Разрушенные шедевры|заглавиебашлык=История архитектуры Нижнего Дона и Приазовья|место=Ростов-на-Дону|издательствонәшрият=ГинГО|год=1995|страниц=275|isbn=5-88616-027-2}}</ref>. Ватандашлар сугышы чорында Екатерина II скульптурасын большевистлар юк итә, ә аның урынына Карл Маркс һәйкәлен куя<ref name="rostof1">{{Мәкалә|автор=Сергей Петрович|год=2006}}</ref>.

Беренче тапкыр [[Екатерина II]] һәйкәлен куюны 1873 елда Нахчиван кала думасы әгъзасы Яков Хлев тәкъдим итә. Әмма һәйкәлне кую өчен акча булмый. 1883 елда һәйкәл кую мәсьәләсенә кала башлыгы вазифасын биләгән Минас Ильич Балабанов әйләнеп кайта. Ул 1890 елда һәйкәл салу өчен Русиянең әрмән халкыннан акча җыюны оештыруга ирешә. [[Санкт-Петербург|Санкт-Петербургта]] һәйкәлнең иң яхшы проектына конкурс игълан ителә. 15 конкурс эшләре арасыннан сын академиклары Матвей Афанасьевич һәм Матвей Матвеевичлар (атасы һәм улы) проекты сайлап алына. Бронза статуясы Санкт-Петербургта коела һәм Нахчиванга поезд белән китерелә. 1894 елның 18 сентябрендә Собор мәйданында һәйкәл ачу тантанасы уза<ref name="Кукушин">{{Книга|автор=Кукушин B. C.|часть=Разрушенные шедевры|заглавие=История архитектуры Нижнего Дона и Приазовья|место=Ростов-на-Дону|издательство=ГинГО|год=1995|страниц=275|isbn=5-88616-027-2}}</ref>. Соңрак мәйдан ''Екатерина мәйданы'' дип атала. Һәйкәлнең корылмасы 30 мең сумга төшә<ref>3</ref>.

[[1917 ел|1917 елда]] һәйкәлне пъедесталдан алалар, әммә шәһәрне немец гаскәрләре һәм Ак Гвардия яулап алганнан соң<ref>В. Смирнов, Йылъяҙмаһы Ростов-на-Дондағы — Ростов-на-дону: "Китап", 1912. — С. 145.</ref> (1918 ел), аны урынына кире куялар. [[1920 ел|1920 елда]] шәһәрне кызыллар басып алганнан соң, һәйкәл тулысынча сүтеп алына һәм «Кызыл Аксай» заводында эретелә<ref name="rostof1">{{Мәкалә|автор=Сергей Петрович|год=2006}}</ref>. Буш пьедесталга 1925 елда корылган Карл Маркс скульптурасын куялар. Бу һәйкәл [[Бөек Ватан сугышы]] вакытында юк ителә. Хәзер бу урында [[1959 ел|1959 елда]] төзелгән Карл Маркс һәйкәле тора<ref name="Памятники">{{КнигаКитап|автор=Андрианов В. И., Терещенко А. Г.|заглавиебашлык=Памятники Дона|место=Ростов-на-Дону|издательствонәшрият=Ростовское книжное издательство|год=1981|страницы=92}}</ref>.

1990 еллар азагында урындагы әрмән диаспорасы вәкилләре Екатерина II һәйкәлен тергезергә тәкъдим итә, ләкин урындагы хакимлек бу башлангычы хупламый. Карл Маркс һәйкәлен күчереп аның урынына Екатерина II һәйкәлен кую мәсьәләләре [[2005 ел|2005 елда]] актив тикшерелә башлый<ref name="rostof2">{{Мәкалә|автор=Елена Мухина|ссылка=http://www.rostof.ru/article.php?chapter=8&id=20053102|издание=Ростов официальный|год=2006|номер=31 (558)}}</ref>. [[2009 ел|2009 елның]] проектына яраклы, һәйкәлне яңарту өчен 11 миллион сум акча кирәк була. Бөтен һәйкәл кую чыгымнарын әрмән общинасы үз өстенә алырга әзер була. Әмма кайбер кала кешеләре Карл Маркс һәйкәлен күчерүгә каршы була, һәм Екатерина II һәйкәлен яңару мәсьәләсе хәл ителми кала.<gallery widths="250px" heights="160px" class="center">