4560
правок
төзәтмә аңлатмасы юк
(Создано переводом страницы «Молдагулова, Алия Нурмухамбетовна») |
Нет описания правки |
||
|
{{Шәхес}}
[[Файл:The_Soviet_Union_1975_Illustrated_stamped_envelope_Lapkin_75-309(0526)face(Aliya_Moldagulova).jpg|уңда|мини|250x250пкс|Алия Молдагулова ССРБның нәфис маркалы конвертында, 1975 ел]]
'''Алия Нурмөхәмбәт кызы Молдагулова''' ({{Lang-kz|Әлия Нұрмұхамбетқызы Молдағұлова}}, шулай ук '''Лия Курумгамб Молдагулова''' буларак танылган
78 солдатны һәм офицерны юк итә<ref
== Тормыш юлы ==
Алия Молдагулова 1925 елның 25 октябрендә [[Болак (Актүбә өлкәсе)|Болак]] авылында (хәзер — [[Актүбә өлкәсе|Актүбә өлкәсенең]] Хобдинск районында) туа. [[Казакълар|Казакъ]]<ref>[http://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=997 Алия Молдагулова «Илнең каһарманнары» сәхифәсендә]</ref>. Бала чактан ук әти-әнисез кала. Әтисе Нурмөхәммәт Саркулов аерым яшәгән һәм бай токымы буларак хакимиятләр тарафыннан эзәрлекләнүгә дучар ителгән<ref>{{cite web|author=Кундыз Касенова|datepublished=2010-05-08|url=http://rus.azattyq.org/content/Alia_Moldagulova_/2035805.html|title=По другим данным мать Алии Молдагуловой была убита, место захоронения неизвестно|format=html|publisher=Радио Азаттык|accessdate=2019-03-04|archiveurl=https://www.webcitation.org/65JucwRgs?url=http://rus.azattyq.org/content/Alia_Moldagulova_/2035805.html|archivedate=2012-02-09|deadlink=yes}}</ref>. Табын нәселенеке.
Алия күпмедер вакыт [[Тараз|Аулия-Ата]] шәһәренең 11 мәктәбендә укыган<ref>{{cite web|author=В. Ахметжанова|url=http://ec-sport.kz/?p=7793|title=В Таразе открыта аллея имени Героя Советского Союза Алии Молдагуловой|website=ИА Эк-Спорт|date=2017-10-22|accessdate=2019-03-04}}</ref>. Алияне әбисенә, Аубакир Молдагуловның әнисе гаиләсенә тәрбиягә бирәләр. Сигез яшеннән Алия аның гаиләсендә [[Алматы|Алма-Атада]] яши. Балачакта ук ул максатчан һәм каты холык белән аерылып торган<ref name="
1935 елда Алиянең агасы хәрби-транспорт академиясенә укырга керә. Молдагуловлар гаиләсе, Алияне алып, [[Мәскәү|Мәскәүгә]] күчеп килә. Берничә елдан соң алар [[Санкт-Петербург|Ленинградка]] күчеп киләләр, чөнки Академия анда күчерелә. 1939 елның көзендә агасы 14 яшьлек Алияне 46 нчы мәктәп-интернатка укырга урнаштыра
=== Бөек Ватан сугышында катнашу ===
[[Файл:MoldagulovaMemorialPlaque.jpg|мини|Вятское авылында мәктәп бинасында мемориаль такта]]▼
[[Файл:Памятник_Алие_Молдагуловой.jpg|мини|[[Санкт-Петербург|Санкт-Петербургта]] аның исеме белән аталган урамдагы һәйкәл]]▼
1941 елның июнь аенда, [[Бөек Ватан сугышы]] башлану белән, агасының гаиләсен эвакуациялиләр. Әмма Алия Ленинградта калырга тели.
1941 елның 8 сентябрендә [[Ленинград камалышы]] башлана. 1942 елның мартында балалар йорты белән бергә Алия Ленинградтан [[Ярыслау өлкәсе|Ярославль өлкәсенең]] Вятское авылына чыгып китә. 1942 елның 1 октябрендә, Вятск урта мәктәбенең 7 нче сыйныфын тәмамлагач, ул Балык авиация техникумына укырга керә. Ул һавада сугышырга тели, әмма «металлны салкын эшкәртү» белгечлеге буенча уку төркеменә эләгә. Өч айдан соң Алия Молдагулова [[Эшче-крестьян Кызыл Гаскәре|Эшче-крестьян Кызыл Гаскәренә]] аны фронтка җибәрү үтенече белән гариза бирә. 1942 елның 21 декабрендә, «фронтка китү сәбәпле», техникумнан китә.
1942 елның 20 мартында ССРБ Халык оборона комиссариаты приказы белән Гомуми хәрби укытуның Баш идарәсе каршындагы инструктор-снайперлар мәктәбе оештырыла, ул 1942 елның 27 ноябрендә ССРБ Халык оборона комиссариатының яңа приказы белән Снайпер әзерлекле инструкторларның үзәк мәктәбе (ЦШИСП) булып үзгәртелә. Алия Мәскәү өлкәсенең Вешнәк бистәсендә (хәзерге вакытта Мәскәү гуманитар университеты урнашкан территориядә (Юность ур., 5)) урнашкан әлеге мәктәпнең беренче җыелмасына эләгә. Бу бинада дәресләр уза, ә курсантлар яшәгән казармалар Кусковода урнашкан граф Шереметевлар утары территориясендә урнаштырыла<ref name="
1943 елның 23 февралендә Алия төркеме курсантлары хәрби ант кабул итәләр, ә 1943 елның июлендә Алия курсташлары белән 54 нче укчылар бригадасына снайпер итеп җибәрелә (22 нче армия).
Сугыш эпизодларының берсендә нейтраль полоса буенча баручы снайпер кызларны күреп, биш немец солдаты засада оештыра. Ләкин беренче булып Алия атарга өлгерә; тагын ике солдатны снайперлар Зина һәм Надя юк итә, ә исән калган ике дошманны кызлар кулга алып, команда пунктына китерәләр
Ленинград-Новгород операциясе барышында 1944 елның гыйнвар башында 54 нче укчылар бригадасы марш булып фронт буйлап Новосокольники шәһәренә ([[Псков өлкәсе]]) чыгып китә, анда дошманның оборонасын өзеп, шәһәрнең төньяк өлешенә чыга. Снайпер Алия Молдагулова хезмәт иткән 4 нче батальонның сәяси җитәкчесе Г. В. Варшавский истәлекләренә буенча, бригаданың бер өлеше Насва станциясе янындагы тимер юлга чыга, анда алар дошманның көчле уты белән каршы алына. Төнлә башлангыч чикләрне алып, Кызыл Армиячеләр 1944 елның 14 гыйнварында таң атканда һөҗүм итә. Ул көнне Алия өч тапкыр дошманның контратакларын чагылдыруда катнаша<ref name="
Бер һөҗүм вакытында Алия Молдагулова, кулы мина кыйпылчыгы белән яраланган килеш, немец траншеясында кул сугышында катнаша. Сугыш барышында Алия икенче тапкыр немец офицеры тарафыннан яралана. Алия аны юк итәргә өлгерә, ләкин үлем ярасы алган була. Операциягә бер көн кала Алия апасы Сапурага хат язарга өлгерә. Ул вакытта хәбәр ителгәнчә, Новосокольник районының Монаково авылында җирләнгән була<ref>[https://obd-memorial.ru/html/info.htm?id=261116885 Молдагулова Алия Нурмухамбетовна. ОБД «Мемориал»]</ref>.
== Хәтер ==
[[Файл:Aliya_Moldagulova_stamp.jpg|мини|300x300пкс|Җиңүнең 50 еллыгына багышланган сериядән [[Казакъстан|Казахстан]] почта маркасы, Алия Молдагулова, 1995, 3 тенге (Михель 89)]]▼
* Алия Молдагулова хөрмәтенә Казахстанның Актүбә өлкәсенең Хобдинск районында авыл [[Әлия]] (2005 елга кадәр — Алпайсай) дип аталган.
* [[Мәскәү]], [[Санкт-Петербург]], [[Нур-Солтан (шәһәр)|Нур-Солтан]], [[Караганда]] һәм [[Актүбә]] (Казахстан) урамнары, берничә мәктәп, шулай ук ССРБ Диңгез флоты министрлыгы корабы Алия Молдагулова исеме белән аталган<ref name="
* Мәскәү, Санкт-Петербург шәһәрләрендә һәм [[Яңа Сокольники]] (Россия), шулай ук Казакъстанда — Алма-Ата, Нур-Солтан, Актүбә, [[Чимкәнт|Чимкәнтта]] һәм Алия Молдагулованың туган ягында аңа һәйкәлләр куелган<ref name="Галкина">{{cite web|url=http://www.np.kz/2010/04/16/doch_leningrada.html|title=<sup> </sup>Дочь Ленинграда|author=Галя Галкина|date=16 апреля 2010|publisher=Новое поколение|accessdate=2015-01-04}}</ref>.
* Аның һәлак булган урында Яңа Сокольники шәһәрендә (Псков өлкәсе) мемориаль комплекс төзелгән<ref>''Пляскина Н.'' [http://www.time.kz/index.php?newsid=17448 У Элички] // Время: газета. — 21.08.2010.</ref>.
* Алиянең исеме «[[Артек]]» халыкара балалар лагерында артеклылар-геройлар хөрмәтенә стелада урнаштырылган.
* [[Рыбинск]] шәһәрендә мемориаль такта урнаштырылган. Аның исеме шулай ук Идел буе яр буенда урнашкан «Рыбинцы — Советлар Берлеге Каһарманнары» стеласында урнаштырылган.
* Вятское авылы урта мәктәбе бинасында мемориаль такта урнаштырылган<ref>[https://tvzvezda.ru/news/vstrane_i_mire/content/201801152117-m1ar.htm Под Ярославлем открыли мемориальную доску в память о Герое СССР — снайпере Алии Молдагуловой]</ref>.
<gallery
▲
▲
</gallery>
| |||