Тормыш (гәзит): юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Төзәтмә аңлатмасы юк |
к мәгълүмат өстәү: + Ябылу тарихы |
||
Юл номеры - 2:
| исем = '''Тормыш'''
| оригиналь исем =
| рәсем = [[Файл:Тормыш_(газета).jpg|200px]]
| имза =
| төр = көндәлек, иҗтимагый-сәяси, икътисади
| формат =
| нигезләнде = 1913
| публикацияләр туктату = 29.04.1918
| бәя =
| гамәлгә куючы =
| нәшер итүче = «Тормыш» нәшрияты
| мөхәрир = [[Закир Кадыйри]]
| баш мөхәрир = [[Вәгыйз Нәүрузов|Мөхәммәтвәгыйз Нәүрүзов]]
| штат =
| сәяси = милли-либерал газета
| тел = [[татар теле]]
| тираж =
| төп офис = [[Уфа]]
| ISSN =
| веб-сайт =
| язылу индексы =
}}
{{Портал|Татар матбугаты}}
<small>{{мәгънәләр|Тормыш (мәгънәләр)}}</small>
'''«Тормыш»''' ― иҗтимагый-сәяси һәм икътисади гәҗит. [[Уфа]]да татар телендә чыккан. Беренче саны [[1913 ел]]ның 12 октябрендә дөнья күрә. Башта [[атна]]га 3 тапкыр чыкса, 1914 елдан – көн саен. Элегрәк [[Томски]]да [[Сибирия (газета)|«Сибирия»]] исеме белән чыга. Гәзитнең нашире – Уфа сәүдәгәре Гыйбадулла Госманов, 1914―1916 елларда шул исемдәге нәшрият («Тормыш» нәшрияты) хуҗасы да була.
== Тарих ==
{{төп мәкалә|Сибирия (газета)}}
Гәзитнең беренче санында [[Мәҗит Гафури]] шигырьләре басыла.▼
«Тормыш» газетасының башлангычы ― [[Сибирия (газета)|«Сибирия»]] дигән газета [[1912 ел]]ның 18 февралендә ирле-хатынлы [[Фатыймаи-Фәридә Ваһапова-Нәүрүзова]] һәм [[Вәгыйз Нәүрузов]] тарафыннан (''Фатыймаи-Фәридә акчасына'') нигезләнгән һәм [[Томск]] шәһәрендә дөньяга килгән<ref>[https://kazan.bezformata.com/listnews/prosvetitelnitci/347996/ Просветительницы.] kazan.bezformata.com, 16.12.2010{{ref-ru}}</ref>. 1913 елның августында 145нче саны чыкканнан соң, мөхәрият [[Уфа]]га күчерелгән. «Тормыш»ның беренче нашире һәм мөхәррире ― соңрак жандарм (сәяси) идарәсенең яшерен хезмәткәре булуы фаш ителгән<ref>''Габдрафикова Л. Р.'' Татарское буржуазное общество: стиль жизни в эпоху перемен (вторая половина XIX -начало XX века). Казань: Татарское книжное издательство, 2015. б.286. ISBN 978-5-298-03001-4</ref> [[Вәгыйз Нәүрузов|Мөхәммәтвәгыйз Нәүрүзов]] булган. Тиздән наширлек Уфаның танылган бае Гыйбадулла Госманов кулына күчкән. Мөхәриятне мәгърифәтче, мөгаллим, көнчыгыш халыклар белгече [[Закир Кадыйри]] җитәкли башлаган. «Тормыш» газетасында ул мәктәп-мәдрәсәләрдә балаларны үз ана телләрендә ([[гарәп теле]]ндә түгел) укытуны яклап күпсанлы мәкаләләр бастыра. Газетада «''төрки кавемнең үз ана телендә белем биргән университеты да, академиясе дә булырга тиеш''» дигән фикерне алга сөрә.
«Тормыш» ― атнасына алтышар мәртәбә чыга торган (көндәлек), эчтәлекле һәм укый торган татар җәмәгатьчелегенең абруен казанган басма. Россиянең төрле шәһәрләрендә үзенең махсус корреспондентларын тоткан.
1918 елның башында [[Милли Идарә]]гә сайланган [[Закир Кадыйри]] газетаны калдырган һәм мөхәррирлек вазифалары Гыймадетелислам (Гумдә) Хәбировка күчкән.
== Мөхәррирләр ==
Мөхәррирләре: [[Вәгыйз Нәүрузов|Мөхәммәтвәгыйз Нәүрүзов]], [[Закир Кадыйри]], Гыймадетелислам Хәбиров. Газетаның актив авторлары арасында Шакир Якубов, Нурмөхәммәт Бохараев, Нурулла Кадыйров, [[Вәли Хангилдин]], [[Габдулла Шөнаси]] (Габдулла Ибраһимов) һ. б. булган.
== Ябылу ==
1918 елның 29 апрелендә Уфа вилаять советы каршындагы Мөселман комиссариаты «''пролетар революциясенә каршы коткы һәм контрреволюцион фикерләр тарату''» сылтавы белән газетаны бастырудан туктата. Газетаның 832 саны чыккан<ref>''Тәлгат Насыйров''. Октябрь һәм эзәрлекләнгән татар матбугаты. [[Казан утлары]], 2005 ел, № 10, 169нчы бит</ref>.
== Чыганаклар ==
# [http://www.millattashlar.ru/index.php/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C Татарский энциклопедический словарь.] Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 1999, стр.581. ISBN 0-9530650-3-0
== Әдәбият ==
* ''Тәлгат Насыйров''. Октябрь һәм эзәрлекләнгән татар матбугаты. [[Казан утлары]], 2005 ел, № 10, 157-175нче бит.
== Сылтамалар ==
* [http://www.idmedina.ru/books/materials/?2381 Роль мусульманской печати в общественно-политической жизни Уфимской губернии начала XX века]
* [http://www.башкирская-энциклопедия.рф/index.php/2-statya/3225-tormosh Башкирская энциклопедия] {{ref-ba}}
== Искәрмәләр ==
<small>{{искәрмәләр}}</small>
[[Төркем:Татарча гәҗитләр]]
[[Төркем:XX гасыр башы татар матбугаты|В]]
[[Төркем:1913 елда барлыкка килгән басмалар]]
[[Төркем:Уфа матбугаты]]
| |||