Ютазы районы: юрамалар арасында аерма

28 478 байт өстәлде ,  3 ел элек
АИР белән проект кысаларында
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Тимерхан (бәхәс | кертем)
АИР белән уртак проект кысаларында
Тимерхан (бәхәс | кертем)
АИР белән проект кысаларында
Юл номеры - 52:
|Озынлык =
|Харита = Location of Yutazinsky District (Tatarstan).svg
|Харита зурлыгы = 350px
|Административ берәмлек харитасы =
|Харита зурлыгы ае =
Юл номеры - 66:
|Искәрмә =
}}
'''Ютазы муниципаль районы''' (''Ютазы районы'', {{lang-ru|Ютазинский район}}) — [[Русия|Россия Федерациясе]] [[Татарстан|Татарстан Республикасы]] составындагы административ-территориаль һәм [[муниципаль берәмлек]] ([[муниципаль район]]). Административ үзәк — [[Урыссу]] шәһәр тибындагы поселогы. 2020 ел башына районда 20 248 кеше яшәгән. Шул исәптән шәһәр халкы — 10 633, авыл халкы — 9615<ref name=":0">{{cite web|url=https://tatstat.gks.ru/storage/mediabank/%D0%9C%D0%9E%D1%87%D0%B8%D1%81%D0%BB2020_308759_311478.pdf|title=2020 елның башында Татарстан Республикасы муниципаль берәмлекләренең халык саны|date=2020|publisher=Татарстан Республикасы буенча Дәүләт статистикасы федераль хезмәте территориаль органы|accessdate=2020-11-07}}</ref>.
 
1935 елда барлыкка килгән, 1958 елда Урыс дип аталган. 1963 елда бетерелгән. Ютазы районы буларак 1991 елда [[Баулы районы]] составыннан чыгару юлы белән торгызылды{{sfn|битләр=566|Национальный архив Республики Татарстан: Путеводитель|1999}}<ref name="tatcenter">{{cite web|url=https://tatcenter.ru/district/yutazinskij-rajon/|title=Ютазинский район|date=2019|publisher=TatCenter.ru интернет-порталы|accessdate=2020-12-06}}</ref>.
 
Район территориясендә «Урусский» сәнәгать паркы, шулай ук Татарстан Республикасы Президенты [[Рөстәм Миңнеханов]] йөкләмәсе буенча [[Урыссу ГРЭСы|Урыссу ДРЭСнең]] элеккеге хезмәткәрләре өчен төзелгән «Тапарт» сынаулы-эксперименталь машина төзелеше заводы эшләп килә<ref name="v-promparke">{{cite web|url=https://tatcenter.ru/news/v-promparke-tatarstana-urussu-poyavilsya-11-j-rezident/|title=В промпарке Татарстана «Уруссу» появился 11-й резидент|date=2019-02-18|publisher=TatCenter.ru интернет-порталы|accessdate=2020-12-06}}</ref><ref name="news479909">{{cite web|url=https://www.business-gazeta.ru/news/479909|title=На заводе «Тапарт» в РТ представили технологии нефтедобычи, у которых нет аналогов в мире|date=2020-09-04|publisher=«Бизнес Online» эшлекле электрон газетасы|accessdate=2020-12-06}}</ref>.
 
Ютазы районы территориясендә «Урдалы Тау» табигать һәйкәле урнашкан{{sfn|битләр=276|Экологический гид|2015}}.
 
== География ==
Республиканың көньяк-көнчыгышында урнашкан. Татарстан Республикасының [[Азнакай районы|Азнакай]], [[Бөгелмә районы|Бөгелмә]], [[Баулы районы|Баулы]] районнары һәм [[Башкортстан|Башкортостан]] ([[Туймазы районы|Туймазы]] һәм [[Шаран районы|Шаран районнары]], [[Октябрьски|Октябрьский шәһәр округы]]) белән чиктәш булып тора. Район территориясе буйлап ага торган иң зур елгалар: [[Ык (Чулман кушылдыгы)|Ык]] (Кама кушылдыгы), [[Ютазы елгасы|Ютазы]], [[Дим (елга)|Дим]] (Ык кушылдыгы).
 
== Герб һәм байрак ==
{{coquote|текст=Яшел кырда канатларын җәеп салган көмеш тургай, көмеш белән каплап алынган һәм шулай ук алтын кояш белән бизәлгән (йөзнең сурәтсез), лазор купол рәвешендә чыга торган сында әлеге кош утырган.|источник=Гербның геральдик тасвирламасы<ref name=geraldika>{{cite web
|url= https://geraldika.ru/s/13988
|title= Герб Ютазинского района
|date= 2010-03-10
|publisher= Сетевое издание «Геральдика.ру»
|accessdate=2020-12-03
}}</ref>|закрыть=да}}
 
Гербның төп фигурасы — тургай. Ул районның көньяк-көнчыгыш урнашуына күрсәтә, чөнки таң яктысы, уяну, матурлык символы булып тора. Алтын кояш тормышны, энергияне һәм җылылыкны гәүдәләндерә. Җирле традицияләргә иярүне бизәкле купол күрсәтә, ул традицион татар орнаментларын хәтерләтә. Төсләрнең дә әһәмияте бар: алтын (сары) байлык, интеллект, хөрмәт, даимилек символы булып тора; көмеш — камиллек, миһербанлылык, үзара аңлашу; яшел — өмет, табигать, сәламәтлек, тормыш үсеше; лазурь — хакыйкать, намус һәм игелек символы<ref name=":1">{{cite web|url=https://geraldika.ru/s/13989|title=Флаг Ютазинского района|date=2018-06-01|publisher=«Геральдика.ру» челтәрле нәшрияте|accessdate=2020-11-24}}</ref>.
 
Район байрагы герб нигезендә эшләнгән. Ул киңлеге озынлыгына 2:3 мөнәсәбәтле тигез булган турыпочмаклыктан гыйбарәт. Яшел фонда үзәктә ак тасма белән уратып алынган зәңгәрсу куполда күксел-ак тургай урнашкан. Эчендә — сары кояш<ref name=":1" />.
 
== Тарих ==
[[Файл:Этническая_карта_Азнакаевского_и_Ютазинского_районов.png|ссылка=https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%AD%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%B8_%D0%AE%D1%82%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2.png|мини|327x327пкс|Азнакай һәм Ютазы районнарының милли картасы]]
[[1920 ел]]га кадәр район җирләре [[Самар губернасы]]ның [[Бөгелмә өязе]]нә, 1920—1930 елларда — [[ТАССР]]ның [[Бөгелмә кантоны]]на кергәннәр иде.
[[Файл:Религиозная_карта_Азнакаевского_и_Ютазинского_районов.png|ссылка=https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%A0%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%B8_%D0%AE%D1%82%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2.png|мини|327x327пкс|Азнакай һәм Ютазы районнарының дини картасы]]
Район [[1935 ел]]да барлыкка килә. [[1958 ел]]да район үзәге [[Ютазы]]дан [[Урыссу]]га күчерелгән, район исеме ''Урыссу районы'' итеп үзгәртелә; шул ук елда район составына юкка чыгарылган [[Тымытык районы]]ның өлеше кертелгән.
 
=== Формалашу ===
[[1920 ел]]га кадәр район җирләре [[Самар губернасы|Самара губернасы]]ның [[Бөгелмә өязе]]нә кергән. 1920 елда өязне яңа төзелгән [[Татарстан Автономияле Совет Социалистик Республикасы|Татарстан АССР]] составында шул үк исемдәге кантонга үзгәртеп корып җибәргәннәр. 1930 елның июлендә территориаль реформа тәмамланды, ул вакытта Татарстан АССРның барлык кантоннары бетерелгән, алар урынына районнар төзелгән, хәзерге Ютазы районы территориясен [[Баулы районы|Баулы]] районына тапшырганнар, ә мөстәкыйль муниципаль-административ берәмлек буларак, хәзерге атама белән 1935 елда аерып чыгарганнар<ref name="posle-revolyucii">{{cite web|url=https://realnoevremya.ru/articles/59405-territorialnoe-delenie-tatarstana-posle-revolyucii|title=Образование ТАССР: от Татаро-Башкирской республики и штата Идель-Урал к 10 кантонам и 70 районам|author=Лев Жаржевский|date=2017-03-17|publisher=«Реальное время» интернет-газетасы|accessdate=2020-11-07}}</ref>{{sfn|битләр=276|Экологический гид|2015}}. 1958 елда район үзәге [[Ютазы]] авылыннан [[Урыссу]] эшчеләр поселогына күчерелә, анда 1944 елдан 2017 елга кадәр шәһәр формалаштыра торган предприятие — [[Урыссу ГРЭСы|Урыссу ДРЭС]] эшләгән<ref>{{cite web|url=https://realnoevremya.ru/articles/51808|title=Жизнь и смерть Уруссинской ГРЭС, или Есть ли жизнь после смерти|author=Луиза Игнатьева|date=2016-12-27|publisher=«Реальное время» интернет газетасы|accessdate=2020-12-06}}</ref>, шул ук вакытта район исеме Урыс дип үзгәртелә һәм бетерелгән [[Тымытык районы|Тымытык районының]] бер өлешен үз эченә кертә. 1963 елда Урыс районын юкка чыгарганнар. Ютазы районын 1991 елда Баулы районы составыннан чыгару юлы белән тулысынча торгызганнар{{sfn|битләр=566|Национальный архив Республики Татарстан: Путеводитель|1999}}<ref name="tatcenter" />{{sfn|Ведомости Верховного Совета СССР|1958}}.
 
=== Хәзерге заман ===
[[1963 ел]]ның 1 февралендә район бетерелә, территориясе [[Баулы районы]]на күчә. 1991 елның 1 апрелендә район төзәтелә.
2005 елда район хакимияте башлыгы итеп Алмас Сәхаповны билгеләгәннәр<ref>{{cite web|url=http://rt-online.ru/p-doc-ukazrt-67726/|title=О назначении Сахапова А.М. главой администрации Ютазинского района Республики Татарстан|date=2005-07-07|publisher=Республика Татарстан газетасы|accessdate=2020-12-06}}</ref>. Барлыгы бер ел — 2010 елның октябреннән 2011 елның декабренә кадәр — районны соңрак Азнакай районы башкарма комитеты җитәкчесе итеп билгеләнгән Марсель Шәйдуллин җитәкли<ref>{{cite web|url=https://www.tatar-inform.ru/news/official/20-12-2011/eks-glava-yutazinskogo-rayona-perehodit-na-rabotu-v-aznakaevskiy-rayon-rt-5086066|title=Экс-глава Ютазинского района переходит на работу в Азнакаевский район РТ|date=2011-12-20|publisher=Татар-информ|accessdate=2020-12-06}}</ref><ref>{{cite web|url=http://rt-online.ru/p-rubr-obsh-8402/|title=В Ютазинском районе сменилось руководство|date=2010-06-26|publisher=Республика Татарстан газетасы|accessdate=2020-12-06}}</ref>. Ә Ютазы районы башлыгы итеп Рөстәм Нуриев билгеләнгән, ул үз вазыйфасына 2012 елда тулысынча керешкән һәм 2019 елда Алабуга районында вазифаларын башкаручы итеп билгеләнгәнче эшләгән<ref>{{cite web|url=http://rt-online.ru/rustem-nuriev-naznachen-i-o-rukovoditelya-ispolkoma-elabuzhskogo-rajona/|title=Рустем Нуриев назначен и.о. руководителя исполкома Елабужского района|date=2019-09-19|publisher=Республика Татарстан газетасы|accessdate=2020-12-06}}</ref><ref>{{cite web|url=https://realnoevremya.ru/persons/662-nuriev-rustem-midhatovich|title=Нуриев Рустем Мидхатович|date=2020-08-20|publisher=«Реальное время» интернет газетасы|accessdate=2020-12-06}}</ref>. 2019 елның сентябрендә район җитәкчесе ВВБ Аяз Шәфигуллин булган, соңрак ул 2020 елның сентябрендә район башлыгы вазыйфасына сайланган<ref>{{cite web|url=https://jutaza.tatarstan.ru/45/administer/rukov/director.htm|title=Шафигуллин Аяз Адипович|date=2020|publisher=Ютазы муниципаль районы|accessdate=2020-12-06}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.tatar-inform.ru/news/politics/19-09-2019/rukovodit-yutazinskim-rayonom-do-vyborov-glavy-budet-predstavitel-minselhoza-rt-ayaz-shafigullin-5506992|title=Руководить Ютазинским районом до выборов главы будет представитель Минсельхоза РТ Аяз Шафигуллин|author=Надежда Гордеева|date=2019-09-19|publisher=Татар-информ|accessdate=2020-12-06}}</ref>.
 
== Районда туган танылган шәхесләр ==
Строка 86 ⟶ 108 :
 
==Халык==
Шәһәр шартларында ([[Урыссу]] штп) район халкының 52,34%ы яши.{{Население|Ютазинский район}}
{| class='standard' style='text-align: center;' width=63%
 
|- class='bright'
! [[1959]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg1.php</ref>!! [[2002]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus02_reg1.php</ref> !! [[2010]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus10_reg1.php</ref>
|- class='bright'
| 41 079|| 23 277||21 615
|}
=== Милли составы ===
{| class='standard' style='text-align: center;' width=43%
Строка 107 ⟶ 125 :
 
== Идарә-җир төзелеше ==
Ютазы муниципаль районында 1 шәһәр һәм 10 авыл җирлеге һәм алар составындагы 38 торак пункт<ref>{{Cite web|url=http://gossov.tatarstan.ru/dokument/pasport_zak/2005/46_zrt|title=Закон Республики Татарстан от 31 января 2005 года № 46-ЗРТ «Об установлении границ территорий и статусе муниципального образования «Ютазинский муниципальный район» и муниципальных образований в его составе»|accessdate=2018-03-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180322210137/http://gossov.tatarstan.ru/dokument/pasport_zak/2005/46_zrt|archivedate=2018-03-22|deadlink=yes}}</ref>.
# [[Урыссу]] шәһәр тибындагы поселогы
# [[Әбсәләм (Ютазы районы)|Әбсәләм]] авыл җирлеге
Строка 119 ⟶ 138 :
# [[Ютазы]] авыл җирлеге
 
== МәгарифИкътисад ==
 
Ютазы районында 5 урта мәктәп, 1 гимназия, 8 төп мәктәп, сәламәтлеге чикле балалар өчен 1 мәктәп-интернат, балалар иҗат үзәге, [[Урыссу]] балалар сәнгать мәктәбе, «Олимп» балалар-яшүсмерләр спорт мәктәбе, 20 балалар бакчасы эшли (''[[2017 ел|2017]]'').
=== Сәнәгать ===
Районда иң эре сәнәгать предприятиеләренең берсе — 33 гектардан артык мәйданлы һәм елына 70 мең м³ тимер-бетон эшләнмәләр җитештерү куәте булган «Әбсәләм төзелеш конструкцияләре һәм материаллары комбинаты»<ref>{{cite web|url=http://www.akskim.com/about/|title=О комбинате|date=2019|publisher=Әбсәләм төзелеш конструкцияләре һәм материаллары комбинаты|accessdate=2020-12-06}}</ref><ref>{{cite web|url=http://yutazy.ru/news/delovyie-novosti/ministr-promyshlennosti-i-torgovli-albert-karimov-v-yutazinskom-rayone|title=Министр промышленности и торговли Алберт Каримов в Ютазинском районе|date=2020-02-21|publisher=Ютазы таңы|accessdate=2020-12-06}}</ref>. Башка алдынгы предприятиеләр — Урыссу химия заводы (химик реагентларны җитештерү)<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ru/companies/id/1141689002102-ooo-obschestvo-s-ogranichennoj-otvetstvennostyu-urussinskij-himicheskij-zavod/|title=Уруссинский химический завод|date=2020|publisher=РБК МА|accessdate=2020-12-07}}</ref>, "Электросоединитель" (электр тоташтыручыларын җитештерү)<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ru/companies/id/1021606352844-ao-elektrosoedinitel/|title=Электросоединитель|date=2020|publisher=РБК МА|accessdate=2020-12-07}}</ref>, "Урыссу рудалы түгел материал предприятиесе<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ru/companies/id/1051603004419-ooo-urussinskoe-predpriyatie-nerudnyih-materialov/|title=Уруссинское предприятие нерудных материалов|date=2020|publisher=РБК МА|accessdate=2020-12-07}}</ref>", "Бетон+<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ru/companies/search/?query=1021606356551|title=Бетон+|date=2020|publisher=РБК МА|accessdate=2020-12-07}}</ref>", "Транспорт<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ru/companies/id/1051603001636-ooo-obschestvo-s-ogranichennoj-otvetstvennostyu-transport/|title=Транспорт|date=2020|publisher=РБК МА|accessdate=2020-12-07}}</ref>", "Волма-Әбсәләм" (гипсокартон битләрне һәм пазогребеньле плитәләрне җитештерү), "Ютазы элеваторы<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ru/companies/id/1021606352492-ao-yutazinskij-elevator/|title=Ютазинский элеватор|date=2020|publisher=РБК МА|accessdate=2020-12-07}}</ref>". Районның төп предприятиеләренең берсе — «Урыссу электромеханик заводы» — 2020 елның мартында банкротлыкка чыккан<ref>{{cite web|url=https://realnoevremya.ru/news/185442-konkursnik-uemz-prodast-imuschestvo-zavoda-na-torgah-za-160-mln-rubley|title=Уруссинский электромеханический завод распродаст имущество на 160 млн рублей|date=2020-08-27|publisher=«Реальное время» интернет газетасы|accessdate=2020-12-06}}</ref>.
 
2014 елда район территориясендә «Урыссу» сәнәгать мәйданчыгы ачылган. 2017 елның октябрендә мәйданчык нигезендә резидентлар өчен икътисадый ташламалы шул ук исемдәге сәнәгать паркы төзелгән. Мәсәлән, парк территориясендә мәйданнар сатып алу яки арендага бирү чыгымнарын субсидияләү һәм җиһазлар сатып алу гомуми суммадан 25% һәм 50% тәшкил итә. 2019 елда мәйданчыкта керамзит блоклар, корпус җиһазлары, пластик эшләнмәләр, пиломатериаллар, дуңгыз ите һәм сыер ите сата торган химик продукция җитештерә торган 11 резидент эшләгән<ref name="v-promparke" /><ref>{{cite web|url=http://yutazy.ru/news/obschestvo/urussinskaya-promyishlennaya-ploschadka-proshla-ak|title=Уруссинская промышленная площадка прошла аккредитацию|date=2015-07-10|publisher=Ютазинская новь|accessdate=2020-12-06}}</ref><ref>{{cite web|url=https://jutaza.tatarstan.ru/45/documents/reglament/council.htm?pub_id=1179282|title=О создании Промышленного парка «Уруссу» на территории Ютазинского муниципального района Республики Татарстан на базе существующей Промышленной площадки«Уруссу»|date=2017|publisher=Ютазы муниципаль районы|accessdate=2020-12-06}}</ref><ref>{{cite web|url=https://invest.tatarstan.ru/upload/iblock/f58/investitsionnyy_potentsial_yutazinskogo_rayona.pdf|title=Стратегия социально-экономического развития Ютазинского муниципального района|date=2017|publisher=Татарстан Республикасы Министрлар Кабинеты|accessdate=2020-12-06}}</ref>.
 
2017 елда Татарстан Республикасы Президенты [[Рөстәм Миңнеханов]] йөкләмәсе буенча «[[Татнефть]]» һәм «Пакер» компанияләре, ябылган Урыссу ДРЭСнең элеккеге хезмәткәрләрен эшкә урнаштыру өчен, «Тапарт» сынаулы-эксперименталь машина төзелеше заводы булдырганнар. 2020 елның сентябрендә объект төзелешенең беренче чираты тәмамланган<ref name="news479909" />.
 
2020 елның гыйнварыннан сентябренә кадәр район компанияләре үзләре җитештергән товарларны 2,9 млрд сумга диярлек җитештергәннәр (2013 елның бөтен суммасы 3,27 млрд сум тәшкил иткән)<ref name="Ratings">{{cite web|url=https://mert.tatarstan.ru/TerritorialDevelopment/Ratings.html|title=Рейтинг муниципальных образований|date=2020|publisher=Татарстан Республикасы Икътисад министрлыгы|accessdate=2020-11-15}}</ref>.
 
=== Авыл хуҗалыгы ===
Авыл хуҗалыгына каралган җирләр 52 мең гектардан артык мәйданны били, шулардан 39 гектарга якын чәчүлек җирләре бар. Төп үстерелә торган бөртекле культуралар: сабан бодае, көзге арыш, арпа, солы, карабодай, борчак. Чәчү мәйданнарының якынча 50%ын бөртекле культуралар тәшкил итә. 2011 елда 54,3 мең тонна ашлык җыйганнар, чәчү мәйданының уңышлылыгы — 28,1 ц/га, 2020 елның августында — 17,8 тонна, уңышлылык — 43,2 ц/га<ref name="jutaza">{{cite web|url=https://jutaza.tatarstan.ru/about.htm|title=История района|date=2020-01-27|publisher=Ютазы муниципаль районы|accessdate=2020-12-06}}</ref><ref>{{cite web|url=http://yutazy.ru/news/selskoe-hozyaystvo/agrarii-rt-sobrali-1-million-tonn-zerna-urozhaya-etogo-goda|title=Аграрии РТ собрали 1 миллион тонн зерна урожая этого года|date=2020-08-04|publisher=Ютазинская новь|accessdate=2020-12-06}}</ref>. Терлекчелекнең төп тармаклары — ит-сөт терлекчелеге һәм дуңгызчылык. Терлекләрнең баш тыгызлыгы 100 га 26 башка җитә. Районда авыл хуҗалыгы белән шөгыльләнщ торган эре предприятиеләр — «АгроМир», «Тукай ис. предприятие», «Нур-Агро», «Таң». 150дән артык крестьян-фермер хуҗалыгының үсеш дәрәҗәсе буенча «Алма-Ата» (авыл исеме буенча), Вафаулин Альберт һәм Нәбиуллин Илдус билгелиләр<ref name="tatcenter" /><ref name="jutaza" />.
 
2020 елның беренче яртыеллыгында авыл хуҗалыгының тулай продукциясе 329 млн сум тәшкил итте. Бөтен 2013 елда бу күрсәткеч — 810 млн<ref name="Ratings" />.
 
=== Инвестицион капитал ===
2020 елның февраль аенда булган мәгълүматларга караганда, тулай территориаль продукт 8,7 млрд сум тәшкил иткән, бу — чагыштырма бәяләрдә 2018 ел дәрәҗәсенә карата 104% тәшкил иткән<ref>{{cite web|url=http://yutazy.ru/news/tema-dnya/deyatelnost-yutazinskogo-rayona-poluchila-polozhitelnuyu-otsenku|title=Деятельность Ютазинского района получила положительную оценку|author=Ильмира Галиева|date=2020-02-21|publisher=Ютазинская новь|accessdate=2020-12-06}}</ref>.
 
2010 елдан 2020 елга кадәрге чорда уртача айлык хезмәт хакының минималь кулланучы бюджетына нисбәте 1,76дан 2,22 тапкырга кадәр артты. Шул ук вакытта 2010 елда уртача хезмәт хакы 12,7 мең сум тәшкил иткән, ә 2020 елга 33 меңгә кадәр арткан. 2010 елдан 2020 елга кадәр эшсезлек дәрәҗәсе 1,34% тан 2,5 % ка кадәр артты, уртача төбәк күрсәткече 3,78<ref name="Ratings" /><ref name=":2">{{cite web|url=https://rosstat.gov.ru/scripts/db_inet2/passport/table.aspx?opt=926540002020|title=Занятость и заработная плата|date=2020|publisher=Дәүләт статистикасы федераль хезмәте|accessdate=2020-12-06}}</ref>.
 
Татарстан Республикасы Социаль-икътисадый мониторинг комитеты бәяләве буенча 2020 елның беренче яртыеллыгында Ютазы районының төп капиталына инвестицияләр (хуҗалык субъектларының тулы даирәсе) 700 млн сумга якын, ягъни Татарстанда инвестицияләрнең гомуми күләменнән 0,3 % тәшкил иткән<ref name=":0" />. Барыннан да бигрәк электр энергиясе, газ яки пар белән тәэмин итүгә (42 млн сумга якын), эшкәртү җитештерүеләренә (23 млн сумнан артык), транспортлау һәм саклауга (12,6 млн) инвестициялиләр<ref name=":0" />. Республиканың Дәүләт статистикасы федераль хезмәте мәгълүматлары буенча 2019 елда Ютазы районына 529 млн сумга якын инвестицияләр җәлеп ителгән (бюджет акчаларыннан һәм кече эшкуарлык субъектларыннан керемнәрдән тыш), ә 2018 елда — 219 млн<ref name=":0" /><ref name=":2" />.
 
=== Торак фонд ===
 
==== Торак йортларны гамәлгә кертү<ref name=":0" /><ref name=":2" /> ====
{| class="wikitable"
! rowspan="3" |
! colspan="4" |2018 ел
! colspan="4" |2019 ел
! colspan="4" |2020 ел (гыйнвар-июнь)
|-
| rowspan="2" |кв.м
| rowspan="2" |%
| colspan="2" |ТРда
| rowspan="2" |кв.м
| rowspan="2" |%
| colspan="2" |ТРда
| rowspan="2" |кв.м
| rowspan="2" |%
| colspan="2" |ТРда
|-
|кв.м
|район %ы
|кв.м
|район %ы
|кв.м
|район %ы
|-
|Барлыгы
|10041
|100
|2409949
|0,42
|11038
|100
|2675529
|0,41
|8448
|100
|1353428
|0,62
|-
|Шул исәптән предприятиеләр һәм оешмалар тарафыннаг
|2324
|23,15
|1301195
|0,18
| -
| -
|1569808
| -
| -
| -
|551485
| -
|-
|Шул исәптән халык тарафыннан
|7717
|76,85
|1108754
|0,70
|11038
|100
|1105721
|1,00
|8448
|100
|801943
|1,05
|}
 
=== Транспорт ===
Районның төп автоюллары: 16К-0025 «[[Азнакай]] — Ютазы — [[М5 «Урал»|М-5 "Урал"]]», 16К-1710 «Урыссу — [[Октябрьски|Октябрьский]]», «Урыссу — Ютазы — [[Бөгелмә]]». Автомобиль юллары челтәренең гомуми озынлыгы 400 км тәшкил итә, шулардан төбәк әһәмияттәге — 195,6, җирле — 204,4 км. Районда каты өслекле 185,38 км юл<ref name="jutaza" />. Район территориясендә Куйбышев тимер юлының «[[Инза (шәһәр)|Инза]] — [[Чишмә (Башкортстан)|Чишмә]]» тимер юл линиясе уза, шулай ук «Урыссу — Нарышево» (Октябрьский шәһәре) тимер юл тармагы урнашкан.
 
== Экология ==
Ютазы районы территориясендә 1972 елда төзелгән «[[Урдалы-Тау (табигать һәйкәле)|Урдалы Тау]]» табигать һәйкәле урнашкан. Анда 76 төр үлән үсемлекләре тәкъдим ителгән, алар болын далаларына хас, ташлы далаларга хас 19 төр һәм нарат урманнарына — 9 төр үсемлекләр. Шулай ук Татарстан Республикасының Кызыл китабына кертелгән вәкилләр дә бар. Мәсәлән, шалфей төшә торган, шаровница нокталы, җитен күпьеллы, миндаль түбән. Хайваннардан аеруча киң таралган: кәлтә, чәперчек сары, йомран, зур түшкә{{sfn|битләр=276|Экологический гид|2015}}.
 
2020 елда Димтамак җирлеге территориясендә 356 м² мәйданлы территориядә нефтьле продуктларны легаль булмаган урнаштыру һәм күмү табылган<ref>{{cite web|url=https://kazanfirst.ru/news/528211|title=В Татарстане завели дело из-за загрязнения почвы нефтепродуктами|date=2020-09-16|publisher=Kazanfirst|accessdate=2020-12-06}}</ref><ref>{{cite web|url=https://inkazan.ru/news/society/16-09-2020/v-tatarstane-nezakonno-horonili-neft|title=В Татарстане незаконно хоронили нефть|date=2020-09-16|publisher=Inkazan.ru челтәрле басмасы|accessdate=2020-12-06}}</ref>.
 
== Социаль өлкә ==
Район территориясендә 21 балалар бакчасы, 17 мәктәп, Балалар иҗаты үзәге, районның төрле авылларында 21 филиаллы Мәдәният йорты һәм 19 филиаллы Үзәк китапханә системасы эшли<ref name="jutaza" /><ref name="tatcenter" />. Район сәламәтлек саклау системасында Урыссу үзәк хастаханәсе, ике табиб амбулаториясе һәм 17 фельдшер-акушерлык пункты бар<ref name="jutaza" /><ref name="tatcenter" />.
 
[[1992 ел|1992]]-[[2012 ел]]ларда [[124нче санлы Ютазы һөнәри училищесы]] (''[[2012 ел|2012]]-[[2016 ел]]ларда [[Бөгелмә аграр көллияте]] филиалы'') эшләгән.
Строка 130 ⟶ 249 :
{{искәрмәләр}}
 
== Әдәбият ==
 
* {{книга|заглавие=Национальный архив Республики Татарстан: Путеводитель. 2 издание|ссылка=https://web.archive.org/web/20140517162903/http://guides.rusarchives.ru/browse/guidebook.html?bid=24&sid=412658|место=Казань|издательство=Гасыр|год=1999|страниц=615|isbn=5-93001-003-1|ref=Национальный архив Республики Татарстан: Путеводитель}}
* {{книга|автор=Зиганшин И. И., Иванов Д. В., Томаева И. Ф.|редактор=Д. В. Иванов|заглавие=Экологический гид по зелёным уголкам Республики Татарстан|ссылка=https://eco.tatarstan.ru/file/Karman_spravochnik_web_spread.pdf|место=Казань|издательство=Фолиант|год=2015|ref=Экологический гид}}
* {{статья|ссылка=https://naukaprava.ru/catalog/1/127|язык=ru|издание=Ведомости Верховного Совета СССР|тип=Газета|год=1958|номер=16 (911)|ref=Ведомости Верховного Совета СССР|башлык=Ведомости Верховного Совета СССР}}
* {{статья|ссылка=https://naukaprava.ru/catalog/1/127|язык=ru|издание=Ведомости Верховного Совета СССР|тип=Газета|год=1958|номер=5 (900)|ref=Ведомости Верховного Совета СССР 2|башлык=Ведомости Верховного Совета СССР}}
{{Татарстан}}
{{Ютазы районы}}
1250

правок