Янсыбы заводы: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Создано переводом страницы «Анцубский завод» |
кТөзәтмә аңлатмасы юк |
||
Юл номеры - 1:
{{УК}}
'''Янсыбы (Анцуб) бакыр эретү заводы''' (шулай ук ''Тряпицын яки Кукмара заводы'') — [[Кама елгасы|Урта Кама]] буенда урнашкан кечкенә металлургия заводы, 1728 - 1743 елларда эшләп килгән.<ref name="МЗУ">{{МЗУ|статья=Анцубский (Тряпицынский, Кукморский) медеплавильный завод |автор = {{s|Корепанов Н. С.}}, {{s|[[Гаврилов, Дмитрий Васильевич|Гаврилов Д. В.]]}} |с=34}}</ref><ref name = "ЭБЭ">{{ЭБЭ|index.php/component/content/article/2-statya/7641-antsubskij-zavod|Анцубский завод|автор={{s|[[Кулбахтин, Назир Мурзабаевич|Кулбахтин Н. М]]}}}}</ref>
==
Заводка И.В. Тряпицын һәм аның улы Д.И. Тряпицын тарафыннан 1728 елда нигез салына. 1732 елда И.В. Тряпицынның тол хатыны заводны Г.М. Вяземскийга һәм аның улы К.Г. Вяземскийга сата. 1735 елның 27 ноябрендә завод 1100 сумга Вяземскийлардан Казан сәүдәгәр С. Е. Иноземцев тарафыннан (1736 елдан — Казан бургомистры) сатып алына. 1738 елдан башлап заводның ¼ өлешен Семен Еремеевичның абыйсы, Петр Еремеевич Иноземцев җитәкли.{{Sfn|Неклюдов|2013|с=31}}{{Sfn|Павленко|1962|с=284}}
Заводның төрле чыганакларда географик урнашуы турындагы версияләр аерылып тора. В.де Геннин «Урал һәм Себер заводлары тасвирламалары»нда (1735) Анцуб заводын Нократ губернасында тип тасвирлый. «Россия. Безнең Ватаныбызның тулы географик тасвирламасы» китабында Тряпицыннар заводы Нократ губернасына кертелгән.<ref>{{ПГО|часть=Горнозаводская промышленность|том=5|с=305}}</ref> Анцуб (Янцоб) заводы Татарстанның Кукмара районының хәзерге [[Янсыбы]] авылы янында, Норманың сул як кушылдыгында урнашкан дигән версия дә бар.<ref>[https://uraloved.ru/geologiya/medeplavilnie-zavodi-permskogo-kraya Анцубский завод] на портале Ураловед</ref><ref>{{статья |автор={{s|Ногманов А. И.}} |заглавие=Медеплавильное дело в Казанском уезде во второй половине XVII века |ссылка=https://cyberleninka.ru/article/n/medeplavilnoe-delo-v-kazanskom-uezde-vo-vtoroy-polovine-xvii-v |тип=журнал |место=Казань |издательство=ГБУ «Институт истории имени Шигабутдина Марджани Академии наук Республики Татарстан» |год=2017 |том=2 |выпуск= |номер=1 |страницы=177—189 |issn=2587-9286 |язык=ru}}</ref><ref name = "Гунько">{{публикация|книга |автор={{s|Гунько А. А.}} |часть=Медные выработки у села Жилой Рудник |часть ссылка=https://books.google.ru/books?id=nITSCQAAQBAJ&pg=PA77 |заглавие=Пещеры: Сборник научных трудов |ссылка=https://books.google.ru/books?id=nITSCQAAQBAJ |соавторы={{s|Максимович Н. Г.}} |ответственный= |издание= |место=Пермь |издательство=Естественнонаучный институт Пермского государственного национального исследовательского университета |год=2014 |выпуск=37 |страницы=77 |страниц=294 |тираж=200 |isbn=978-5-7944-2460-7}}</ref> Бу версия Туеш елгасында, Нократ кушылдыгы янында, Малмыждан 50 км көньяк-көнчыгышка таба, Анцуб заводыннан 5 чакрым ераклыкта урнашкан [[Туеш заводы|Туеш бакыр эретү заводы]]ның Анцуб заводыннан 5 чакрым ераклыкта урнашуын раслый. Башка мәгълүматлар буенча, завод Пермь губернасында Анцубский инеше тамагында, Тулвага койган урында, [[Оса]]дан көньякка урнашкан булган.<ref name="МЗУ" /><ref>{{книга |автор={{s|[[Тиунов, Василий Филиппович|Тиунов В. Ф.]]}} |заглавие=Промышленное развитие Западного Урала: Историко-экономический очерк |ссылка=https://elib.rgo.ru/handle/123456789/217934 |место=[[Пермь|Молотов]] |издательство=Молотовское книжное издательство |год=1954 |том=1 |страницы=29 |страниц=208 |тираж=5000}}</ref>.
Завод җиһазлары 2 бакыр эретү миченнән (1 гармахер горн), руда яндыру миченнән һәм ярдәмче цехлардан торган. Рудна җирле Янсыбы (заводтан 1 чакрым ераклыкта), Зиновьевский (4 чакрым), Каракаус (25 чакрым), Кетецкий (15 чакрым), Кукмара (2 чакрым) рудникларыннан китерелгән. Заводта нигездә ирекле эшчеләр эшлиәгән.
1728 елда 100, 1730 елда 180 пот бакыр, 1833-34 елларда завод эшләмичә торган, 1735 елда — 201, 1737 елда — 1047, 1741 елда — 1337, 1742 елда — 457, 1743 елда 203 пот бакыр җитешетерелгән. Завод штык бакыры, шулай ук савыт-саба һәм кыңыгыраулар җитештергән. Продукция җирле базарларда сатыла. 1737 елда бакыр партиясе В.Н. Татищевның шәхси заказы буенча әзерләнә, ә 1740 елда 500 пот бакыр Петербург адмиралтействосының «Императрица Анна» исемендәге 110 пушка корабына җибәрелә.
Заводны чимал белән тәэмин итү өчен С.Е. Иноземцев Берг-директориумнан Иков рудникларыннан файдалануга рөхсәт алырга маташса да, килеп чыкмаган. Рудникларның тулысынча бетүе сәбәпле, Анцуб заводы 1743 елның 1 июлендә туктатыла, җиһазлар шул ук елның 16 сентябрендә Туеш заводына күчерелә. Шул вакыт эчендә Анцуб заводында 6873 пот (110 тонна) бакыр чыгарылган.<ref name="МЗУ" /><ref name = "ЭБЭ" />
== Искәрмәләр ==
{{искәрмәләр}}
== Әдәбият ==
* Авторы-составители: Е. Г. Неклюдов, Е. Ю. Рукосуев, Е. А. Курлаев, В. П. Микитюк. Предприниматели Урала XVII — начала XX в. Справочник. Выпуск 1. Уральские горнозаводчики / отв. ред. Г. Е. Корнилов. — Екатеринбург: УрО РАН, 2013. — 128 с. — 500 экз. — <nowiki>ISBN 978-5-7691-2353-5</nowiki>.
* Павленко Н. И. История металлургии в России XVIII века: Заводы и заводовладельцы / отв. ред. А. А. Новосельский. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — 566 с. — 2000 экз.
[[Төркем:Кукмара районы]]
[[Төркем:Татарстан тарихы]]
[[Төркем:Казан өязе]]
[[Төркем:Татарстан икътисады]]
| |||