Сәет Ягафәров: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Создано переводом страницы «Сәйет Йәғәфәров» |
Төзәтмә аңлатмасы юк |
||
Юл номеры - 4:
Сәет Ягафәров чыгышы белән руханилар гаиләсеннән була<ref>{{Книга|автор=|заглавие=История Башкортостана. Ч. 1. С древнейших времён до 1917 г. / Учебник для 8—9 кл. — Под ред. И. Г. Акманова|ссылка=|ответственный=|место=Уфа|издательство=Китап|год=1996|том=|страниц=240|страницы=79|isbn=5-295-01918-7|ref=}}</ref>.
== Башкорт күтәрелешләрендә катнашуы ==
Сәет Ягафәров 1681 елның июненнән [[Тарихи Башкортстан|Башкортстанның]] [[Казан даругасы|Казан]], [[Нугай даругасы|Нугай]], [[Уса даругасы|Усы]] һәм [[Себер даругасы|Себер]] даругалары территориясендә ихтилалга әзерлек буенча агитацион эш алып бара. 1682 елның апреленнән алып баш күтәрүчеләрнең Кама аръягындагы ныгытмаларына һөжүменә, [[Көңгер]] һәм [[Уфа|Өфөне]] камауга җитәкчелек итә. Күтәрелеш барышында '''Сәфәр хан''' исеме астында башкорт ханы дип игълан ителә<ref>{{Cite web|author=|url=http://dic.academic.ru/dic.nsf/sie/15757/%D0%A1%D0%95%D0%98%D0%A2|title=Сеит Садиир. // Советская историческая энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. Под ред. Е. М. Жукова. 1973—1982.|publisher=|accessdate=}}</ref>.▼
Дин иреген саклау - Башкортстанның Россия составына кушылу шартларының берсе иде, әмма акрынлап христиан диненә көчләп күчерү сәясәте кырыс төс ала. 1681 елның 16 маенда чукынмаган алпавытлардан һәм вотчиннардан утарларын тартып алу турында боерык чыга<ref>{{Cite web |url=http://kam.ru/history__ermakov__100# |title=В.В. Ермаков «Челнинская история» |accessdate=2012-11-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120513052028/http://kam.ru/history__ermakov__100# |archivedate=2012-05-13 |deadlink=yes }}</ref>. Әлеге патша указы игълан ителгәннән соң, җирле түрәләр һәм православие дин әһелләре мөселман феодалларын чукындыруга мәҗбүр итәргә, ә алар аша төбәкнең крестьян халкын да христианлаштырырга омтылганнар.
Сәет Ягафәров 1681 елның июненнән [[Тарихи Башкортстан|Башкортстанның]] [[Казан даругасы|Казан]], [[Нугай даругасы|Нугай]], [[Уса даругасы|Усы]] һәм [[Себер даругасы|Себер]] даругалары территориясендә ихтилалга әзерлек буенча агитацион эш алып бара.
1681 елның көзендә башланган [Башкорт восстаниесе (1681-1684) [башкортлар восстаниесе] мөселманнарның ризасызлыгы басылып чыга. Аның төп юлбашчысы Сеит Ягъфәров булды, ул исламның эшлекле остазы булды<ref>{{книга|заглавие=Советская историческая энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия|часть=Сеит садиир|год=1973—1982|автор=Под ред. Е. М. Жукова|язык=ru}}</ref>.
Баш күтәрүчеләр арасында килеп чыккан низагтан соң, 1682 елда июлендә калмык ханы [[Әюкә]] белән ихтилалга кораллы ярдәм турында килешү төзи. Башкорт һәм калмыкларның Сәет батыр җитәкчелегендәге берләшкән отрядлары башлыча Ҡазан, Нугай һәм Усы даругалары территорияләрендә сугыша. 1683 ел башында калмыклар ихтилалдан читләшә, башкорт отрядлары көрәшне 1684 елның көзенә кадәр дәвам итә. Артабангы язмышы билгесез.▼
▲
Күтәрелеш май аена бөтен төбәкне чолгап алды. Баш күтәрүне бастыру буенча уңышсыз омтылышлар хөкүмәтне, указны гамәлдән чыгару һәм восстаниедә катнашучыларның барысын да гафу итү вәгъдәсе белән, башкортларга мөрәҗәгать итәргә мәҗбүр итте. Көчек Юлаев җитәкчелегендәге баш күтәрүчеләрнең берләшүе көрәшне туктата һәм хөкүмәткә үтенеч язуы белән мөрәҗәгать итә, ә икенче өлеше - Сәет җитәкчелегендә - көрәшне дәвам итә. Күтәрелеш барышында ул үзен «Сәфәр хан» дип игълан итә.
Баш күтәрүне бастыру буенча гомуми җитәкчелек Казан воеводасы П. В. Шереметевка йөкләнә<ref>История Башкортостана. Ч 1. Под ред. И. Г. Акманова. Уфа, 1996. - С.79</ref>. 1682 елның 28 маенда баш күтәрүчеләргә каршы Уфа шәһәреннән Уфа дворяннарыннан зур отряд килә, Мәәскәүдән дә укчылардан, казаклардан торган отряд та килгән. 1682 елның июнь башында Ык елгасы буенда Кама аръягы ныгытмалары янында патша хөкүмәт гаскәрләре белән зур сугыш була, аның барышында баш күтәрүчеләр җиңелә, ә фетнә башлыгы Сәет Ягъфәров яралана.
▲Баш күтәрүчеләр арасында килеп чыккан низагтан соң, 1682 елда июлендә калмык ханы [[Әюкә]] белән ихтилалга кораллы ярдәм турында килешү төзи. Башкорт һәм калмыкларның Сәет батыр җитәкчелегендәге берләшкән отрядлары башлыча Ҡазан, Нугай һәм Усы даругалары территорияләрендә сугыша. 1683 ел башында калмыклар ихтилалдан читләшә, башкорт отрядлары көрәшне 1684 елның көзенә кадәр дәвам итә.
[[Әхмәтзәки Вәлиди|Әхмәтзәки Вәлиди Туган]] язуынча, [[Башкорт күтәрелеше (1704–1711)|1704-1711 елгы баш күтәрүләр]] чорында башкортлар [[Бәрсүән (елга)|Бәрсүән]] буендагы Казый мәчетендә королтайга җыелалар, анда Алдар тархан (750 башкорт белән бергә), 1707 елда казакълар арасына качкан Сәет батырның улы (500 казакъ белән бергә) килә. Корылтайда алар [[Уфа|Өфөгә]] һөжүм итергә карар итәләр<ref>{{Книга|автор=[[Ахметзаки Валиди Тоган]]|заглавие=История башкир|ответственный=|ссылка=|место=Уфа|издательство=Китап|год=2010|том=|страниц=352|страницы=21—23|isbn=978-5-295-05000-8|ref=}}</ref>.
Строка 16 ⟶ 25 :
== Сылтамалар ==
* Аҡманов И. Ғ. Сәйет Йәғәфәров // Башҡорт энциклопедияһы — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — <nowiki>ISBN 978-5-88185-143-9</nowiki>.
* {{Youtube|lvG_UGhzaQQ|logo=1|Башкирское восстание 1681—1684 гг. или Сеитовский бунт}}
| |||