Ирек мәйданы (Казан): юрамалар арасында аерма

|ил = yрысияРусия

|митрaметро =

|элеккеге исемнәр = тиятьıрТеатр мәйданы

'''Ирек мәйданы''' ({{lang-ru|ПлошчадьПлощадь Свободы}}) — Казанның тарихи үзәгендә урнашкан мәйдан, шәһәрнең иң мөһим ике мәйданнарының берсе. [[Казан ханлыгы]]ның Иреге өчен сугыш вакытында [[1552]] елда Ирек мәйданы урынында канкойгыч бәрелешләр булган.

Мәйдан аша төньяктан көньякка баручы [[Карл Маркс урамы (Казан)|Карл Маркс]] һәм тиятьıрТеатр урамнары һәм көнбатыштан көнчыгышка баручы [[Карл Маркс урамы (Казан)|Карл Маркс]] һәм Олы Кызыл урамнары баралар.

{{төп мәкалә|тиятьıрТеатр мәйданы (Казан)}}

[[Идел буе Болгары]] һәм [[Казан ханлыгы]] чорында Ирек мәйданы урынында Казан шәһәренең чиге булган, нәкъ монда [[Арча капкасы]] урнашкан булган. Казан шәһәрендә ике ныгытмалар боҗрасы булган: Казан кирмәне (иң сакланган дивар) һәм Казан бистәсенең дивары (урысча ''КазанcкᴎКазанский посад''). Арча капкасы аша Казан бистәсеннән [[Арча кыры]]на таба юл барган.

[[Казан ханлыгы]]н басып алганнан соң ''[[тиятьıрТеатр мәйданы (Казан)|тиятьıрТеатр мәйданы]]'' дип аталган. Хәзерге исемен [[1924 ел]]ның 23 сентәбреннәнсентябреннән йөртә.

ХХ гасырның башына кадәр хәзрге мәйдан урынында беренче шәһәр тиятьıрытеатры урнашкан, ә [[Муса Җәлил исемендәге Татар Дәүләт Опера һәм Балет тиятьıрытеатры|опера һәм балет тиятьıрытеатры]] урынында Державин бакчасы урнашкан. Төрле вакытларда бакчада ике һәйкәл урнашкан булган: [[Гавриил Державин|Державин]] һәйкәле ([[1870]]—[[1932 ел]]лар, җимерелгән, [[2003 ел]]да торгызылган) һәм [[Михаил Кутузов|Кутузов]] һәйкәле ([[1915 ел]]).

1951 елда бирегә [[Иосиф Сталин|Сталин]] һәйкәле куелган [[Беренче Май мәйданы]]ннан Ленин һәйкәле күчерелгән. 1954 елда мәйдан үзәгендә, яңа тиятьıртеатр төзелеше белән бәйле мәйданны яңадан төзекләндерү сәбәпле, [[Владимир Ленин һәйкәле (Ирек мәйданы, Казан)|яңа Ленин һәйкәле]] куелган.

СәвитСовет дәверендә биредә гомумшәһәр беренче май һәм октәбер демонстрацияләре үткәрелгән булган. СәвиттанСоветтан соңгы дәвердә мәйданда шулай ук гадәттә протест митинглары һәм акцияләре, башка җәмәгать чаралары үткәрелә.

* Н. Җиһанов ис. Казан дәүләт консерватыpиясеконсерваториясе

* Казан рәтүше (1845—1852, элекке ДворәннарДворяннар җыелмасы, әфисәpларОфицерлар йорты, мигъмарархитектор [[Михаил КоринфcкᴎКоринфский|М. П. КоринфcкᴎКоринфский]], И. П. Ефимов тарафыннан үзгәртеп төзелгән)

* [[Муса Җәлил исемендәге Татар академия дәүләт опера һәм балет тиятьıрытеатры]] (1956, мигъмарларархитекторлар Н. А. Скворцов, И. Г. Гайнетдинов)

* А. Н. Туполев ис. Казан милли фәнни-тикшеренү үʜиʙиpcиᴛиᴛеуниверситеты (КМФТУ-КАИ), 5-нче бина

Мәйдан аша [[Казан автобусы|автобуслар]], [[Казан тралᴎбысытроллейбусы|тралᴎбыслартроллейбуслар]] йөриләр, 2008 елга кадәр [[Казан трамвае|трамайлар]] да йөргәннәр.

Казань. ДержавинcкᴎДержавинский сад.jpg|Державин бакчасы һәм җимерелгән Державин һәйкәле