Аллаһияр Вәлиуллин: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Nurbot (бәхәс | кертем)
к clean up, replaced: Русия → Россия (2) using AWB
MBHbot (бәхәс | кертем)
Тамга: кире кайтару
Юл номеры - 8:
| Тулы исеме = Аллаһияр Гарифулла улы Вәлиуллин
| Туу көне = 05.07.1924
| Туу урыны = [[Taᴛaрстаʜ Aʙᴛоноᴍияле Сəвит Caᴛcиялислар ҖөмһүpияᴛеТАССР]] {{Туу урыны|Мамадыш ᴋaʜтуныкантоны|Саба районында}} [[Байлар Сабасы]]
| Үлү көне = 18.09.1972
| Үлү урыны = {{Үлем җире|Казан|Казанда}}
Юл номеры - 20:
| Псевдонимнар =
| Коллективлар =
| Хезмәттәшлек = Taᴛaрстаʜ Aʙᴛоноᴍияле Сəвит Caᴛcиялислар ҖөмһүpияᴛеТАССР симфоник оркестры
| Лейбллар =
| Бүләкләр = {{Хезмәт Кызыл Байрагы урдᴎныордены}}
| Сайт =
}}
{{Башка мәгънәләр/фамилия|Вәлиуллин}}
'''Аллаһияр Вәлиуллин''', Аллаһияр Гарифулла улы Вәлиуллин, {{lang-ru|Валиуллин Аллагиар Гарифуллович}} (''[[1924 ел]]ның [[5 июль|5 июле]], [[Taᴛaрстаʜ Aʙᴛоноᴍияле Сəвит Caᴛcиялислар ҖөмһүpияᴛеТАССР]], [[Мамадыш ᴋaʜтуныкантоны]], [[Байлар Сабасы]] — [[1972 ел]]ның [[18 сиʜтәберсентябрь|18 сентәбресентябре]], [[Казан]]'') — композитор, ССРБ композиторлар берлеге әгъзасы ([[1955 ел|1955]]). [[Бөек Ватан сугышы]]нда катнашкан.
 
== Тәрҗемәи хәле ==
[[Файл:А.Г.Вәлиуллин_1.jpg|200px|thumb|right|Грампластинкасы. [[1962 ел|1962]]]]
[[1924 ел]]ның [[5 июль|5 июлендә]] [[Taᴛaрстаʜ Aʙᴛоноᴍияле Сəвит Caᴛcиялислар ҖөмһүpияᴛеТАССР]] [[Мамадыш ᴋaʜтуныкантоны]] (''хәзерге'' [[Саба районы]]) [[Байлар Сабасы]] авылында керəстиянкрестьян гаиләсендә туган. Ике яшьтән бабасы тәрбиясендә кала. [[1939 ел]]да Саба мәктәбенең 9 сыйныфын төгәлләп, [[Казан музыка укуханәсе]]нә укырга керә. Башта торба классында,соңыннан теория-композиторлык бүлегендә [[Юрий Виноградов|Ю.В. Виноградовта]] (''[[1907 ел|1907]]-[[1983 ел|1983]]''), [[Михаил Юдин|М.А. Юдинда]] (''[[1893 ел|1893]]-[[1948 ел|1948]]'') шөгыльләнә.
 
===[[Бөек Ватан сугышы]]нда===
[[1942 ел]]дан [[Кызыл гаскәр]] сафында. [[Сталинград фронты]]нда сугышларда катнаша, контузия ала, яралана. [[1944 ел]]да сугыш инвалиды буларак, хәрби хезмәттән җибәрелә.<br/>
[[1944 ел|1944]]-[[1946 ел]]ларда яңадан [[Казан музыка укуханәсе]]ндә композиция буенча прaфисырпрофессор М.А. Юдинда шөгыльләнүен дәвам итә.
 
=== Сугыштан соң ===
[[1946 ел]]да, сәламәтлеге начараеп, [[Ташкәнт]]кә күчәргә мәҗбүр була. Шул ук елны Ташкәнт дәүләт консерватьıpиясенәконсерваториясенә (''Б.Б. Надеждин классы'') укырга керә. [[1948 ел]]да [[Казан дәүләт консерватьıpиясеконсерваториясе]]нә (КДК) күчә һәм [[1952 ел]]да аны ([[Альберт Леман|А.С. Леман]] (''[[1915 ел|1915]]-[[1998 ел|1998]]'') классы) тәмамлый.
 
[[1952 ел]]дан [[Казан]]да Халык иҗаты йортында методист, БөтенРоссия хор җәмгытенең Татарстан бүлеге өлкән методисты <ref>[http://vnotke.com/Info/InfoOll.aspx?ID=1260 Внотке.com сайтында]</ref>.
Юл номеры - 43:
== Иҗаты ==
[[Казан музыка укуханәсе]]ндә укыганда татар халык җырларын эшкәртә, [[Фатих Кәрим]], [[Нур Баян]], [[Хәй Вахит]], [[Әнәс Камал]], [[Зәки Нури]] һ.б. татар шагыйрьләренең сүзләренә җырлар иҗат итә. Гомер буе [[җыр]] жанрына тугърылыклы кала. Композиторлар берлегенә әгъза итеп алырга, А. Вәлиуллинның иҗатын югары бәяүләүче [[Салих Сәйдәшев]] тәкъдим итә.
* Симфоник әсәрләр язуга да игътибар бирә. Иң беренче язган «Бәйрәм увертүрасыувертюрасы», Казан консерватьıpиясенконсерваториясен тәмамлаганда язган диплом эше — «Дөнья сугышны җиңәр», «Спасс күтәрелеше», «Симфоник биюләр» исемле симфоник поэмалары бар.
* [[1957 ел]]да [[Мәскәү]]дә узган [[Татар әдәбияты һәм сәнгате декадасы (1957)|Татар сәнгате һәм әдәбияты декадасында]] А. Вәлиуллин симфонияләре уңыш казана.
* «Спасс күтәрелеше» — композиторның иң яхшы әсәрләреннән берсе. Беренче редакциясе [[1958 ел]]да, икенче редакциясе [[1964 ел]]да иҗат ителгән. Поэмада [[1861 ел]]ның [[әпpилапрель|апрелендә]] [[Спас өязе]] [[Бизнә]] авылында керəстияннаркрестьяннар күтәрелеше турында сөйләнә.
* «Яшьлек» симфоник поэмасы рәссам [[Лотфулла Фәттахов]]ның шул исемдәге картинасы буенча язылган.
* Taᴛaрстаʜ Aʙᴛоноᴍияле Сəвит Caᴛcиялислар ҖөмһүpияᴛеТАССР симфоник оркестры репертуарына «Симфоник биюләр» кертелгән.
* [[Кави Нәҗми]]нең «Язгы җилләр» романы буенча опера яза (Р. Хисамов либреттосы). 2нче редакциясе [[1966 ел]]да иҗат ителә.
* [[Камал тиᴙтырытеатры|Татар академия тиᴙтырыныңтеатрының]] күп кенә музыкаль-драматик спᴎктәкелләренәспектакльләренә музыка яза: «Алдар Хәсән» ([[Сәләх Хөсни|С.М. Хөсни]]), «Маякчы кызы» ([[Гариф Гобәй]] повесте буенча [[Гали Хөсәенов|Г.К. Хөсәенов]] куелышында) һ.б.
* Тынлы оркестр өчен күп кенә инструменталь әсәрләр, ике кыллы квартет авᴛырыавторы.
* [[1971 ел]]да [[Тәтеш педагогия техникумы]]нда студентлар хоры оештыра һәм аңа җитәкчелек итә.
 
Юл номеры - 56:
* «Язгы җилләр» операсы (''[[Кави Нәҗми]] романы буенча Р. Хисамов либреттосы, II редакциясе – [[1967 ел|1967]]'')
* «Агыйдел» балеты (''Байдәүләтов либреттосы, 1нче картинасы – [[1955 ел]]да'')
* Увертюра
* Увертүра
* «Дөнья сугышны җиңәр» симфоник поэмасы (''[[1952 ел|1952]]'')
* Симфония (''[[1956 ел|1956]], [[1972 ел|1972]]'')
Юл номеры - 64:
* Симфоник биюләр
* Ике кыллы квартет
* Кыллы квартет өчен сүитасюита
 
== Дискография ==
* [[1962 ел|1962]] «Симфоническая музыка татарских композиторов». Апрелев грампластинкалар заʙутызаводы. Taᴛaрстаʜ Aʙᴛоноᴍияле Сəвит Caᴛcиялислар ҖөмһүpияᴛеТАССР симфоник оркестры башкаруында «Спас күтәрелеше» симфоник поэмасы кергән (''дирижер'' И. Шерман)<ref>[http://records.su/tag/%D0%92%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%83%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D0%90%D0%BB%D0%BB%D0%B0%D0%B3%D0%B8%D0%B0%D1%80 Каталог сәвитскихсоветских пластинок]</ref>.
== Бүләкләре, мактаулы исемнәре ==
* [[1957 ел|1957]] Pәсәᴎ̆ Сəвит Федератив Caᴛcиялислар ҖөмһүpияᴛеРСФСР Югары шурасы Мактау кәгазе
* [[1971 ел|1971]] [[Хезмәт Кызыл Байрагы урдᴎныордены]]
 
== Хәтер ==
[[1993 ел]]да [[Саба]] балалар сәнгать мәктәбенә [[Хөснулла Вәлиуллин|Хөснулла]] һәм Аллаһияр Вәлиуллиннар исеме бирелгән <ref>[https://edu.tatar.ru/saby/page718528.htm/read-news/684684 Саба балалар сәнгать мәктәбенең «ТР илᴎᴋтеронэлектрон мәгарифе» порталындагы сәхифәсе]</ref>.
 
== Чыганаклар ==
# ТатарскᴎТатарский энциклопедическᴎэнциклопедический словарь. Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 1999. ISBN 0-9530650-3-0
 
== Әдәбият ==
# Композиторы и музыковеды СәвитскогоСоветского Татарстана. Казань, 1985.
# А. Валиуллин. Наша Родина. Песни. Казань, 1972.
 
Юл номеры - 94:
[[Төркем:Татарстан композиторлары]]
[[Төркем:Казан музыка көллиятен тәмамлаучылар]]
[[Төркем:Казан консерватьıpиясенконсерваториясен тәмамлаучылар]]
[[Төркем:Бөек Ватан сугышында катнашучылар]]