«Mongol tele» битенең юрамалары арасында аерма

|ƣəilətɵseğäilätöse=yellowgreen| dərəcədäräcä=-

|illərillär=[[Mongolía]], [[Qıtay]], [[RəsəyRäsäy]], [[QırƣızstanQırğızstan]]…

|region=Urta [[Asía]], Yıraq KɵnçıƣışKönçığış

|sɵyləşüçesöyläşüçe=5,7 million

|ƣəiləğäilä=[[Altay telləretelläre]]

:Mongol tarmaƣıtarmağı

::TɵnyaqTönyaq wəwä ÜzəkÜzäk Mongol tɵrkemetörkeme

|rəsmiräsmi=[[Mongolía|Mongol Réspublikası]]

|idərəidärä=-

'''Mongol tele'''. Bu termin [[Mongolía]]nıꞑnıñ [[Mongollar]]ı tele wəwä barça Mongol tɵrkemetörkeme telləretelläre aꞑlataañlata. Monnan tış "Mongol tele" terminı belənbelän şulay uq borınƣıborınğı ƣomumiğomumi Mongol tele həmhäm iske yazu Mongol tele aꞑlanaañlana.

== Mongol tele tar məƣnədəmäğnädä ==

[[Mongollar]]nıꞑnıñ, tɵptöp [[Mongolía|MR]] xalqınıꞑxalqınıñ wəwä [[Eçke Mongolía]]nıꞑnıñ wəwä tɵrletörle [[Qıtay]] regionlarında yəşiyäşi torƣantorğan ayırım tɵrkemnərneꞑtörkemnärneñ tele. TɵpTöp dialekt buyınça yış ''xalxa*mongol'' yəyä ƣadiğadi ''xalxa'' atala.

Xalxa teleneꞑteleneñ ədəbiətädäbiät normı həmhäm [[Mongolía|MNR]] dəwlətdäwlät tele xələtxälät bar. Anda sɵyləşüçelərsöyläşüçelär sanı 2.3 mill. keş. çaması([[1995]]). Xalxa dialektı mongol tele dialektlar üzəküzäk tɵrkemenətörkemenä kerəkerä. AnıꞑAnıñ belənderbeländer berəttənberättän kɵnçıƣışkönçığış da kɵnbatışkönbatış gruppları şulay uq ayırılalar. Dialektlar arasındaƣıarasındağı ayırımlıklarnıꞑayırımlıklarnıñ nigezdənigezdä [[Fonetika|fonetik]] təbiƣətetäbiğäte bar.

Mongolía milli tele bularak ul Mongol xalıq révolütsiyəsennənrévolütsiyäsennän ([[1921]]) soꞑsoñ xalxa dialektı buyınça tɵzelətözelä başladı. [[1943]]nçe yıldan birle anıꞑanıñ [[kirillik əlifbaälifba]] buyınçaƣıbuyınçağı yazuwı bar.

== Mongol telləretelläre tɵrkemetörkeme ==

Xalxa-mongol belənbelän mongol yazuwı tele mongol telləretelläre tɵrkemenətörkemenä kerələrkerälär. Bu tɵrkemtörkem kiləçəkkiläçäk tɵrkemnərgətörkemnärgä bülenəbülenä: TɵnyaqTönyaq-Mongol telləretelläre: [[burât]], [[qalmıq]], [[Ordos tele|ordos]], [[Xamnígan tele|xamnígan]], [[Oyrat tele|oyrat]]; KɵnyaqKönyaq-Mongol telləretelläre: [[Dagur tele|dagur]], [[Şira-Yugur tele|şira-yugur]], [[Dongxiang tele|dongxiang]], [[Baoan tele|baoan]], [[Tu tele|tu]]; [[mogol tele]] [[əfgənstanÄfgänstan]]da ayırımça bula. Bu tellərtellär ber-bersenəbersenä bik yaqın.

Üz tɵzüwetözüwe buyınça, bolar agglütinativ tellərtellär flektivlek elementləreelementläre belənbelän bula. Küpçelek tellərdətellärdä (qalmıqtan həmhäm burâttan başqa) şəxessezşäxessez fiƣilfiğil tɵrlənüetörlänüe sífatlı. Monnan tış morfologiəmorfologiä sferasında alarda süz alıştıruı həmhäm süz eşəweeşäwe arasındaƣıarasındağı ayırma yuq. MəsələnMäsälän, [[kileş]] formaları ber süzneke yaꞑayaña süzlərsüzlär kebek bula həmhäm taƣıntağın ber tapqır kileş buyınça tɵrlənətörlänä alalar. İəlekİälek almaşlıqları urınında ayırım affíkslar bar: şəxesleşäxesle dədä şəxessezşäxessez. Predikativ affíkslar buluı, isemlərisemlär fiƣilfiğil kebek tɵrlənətörlänä alalar, dip təesirtäesir qaldıra. Süz tɵrləretörläre yomşaq ayırıla. Bolar: [[isem]], [[fiƣilfiğil]] dədä üzgərməüçeüzgärmäüçe kicəkçələrkicäkçälär. İsem dədä sífat küpçelek tere tellərdətellärdä həmhäm yazu tellərendətellärendä morfologikça tügel əä [[sintaksís]] funktsiəsefunktsiäse belənbelän genəgenä ayırılalar.

Sintaksísta spetsial bilgelənüçebilgelänüçe aldında bilgeləwçebilgeläwçe urını, cɵmləcömlä axırında fiƣilfiğil urını da bilgelənüçebilgelänüçe wəwä bilgeləwçebilgeläwçe kileş yəyä san buyınça kileşterü yuqlıƣıyuqlığı bula.

[[Төркем:Mongol telləretelläre]]