Wikipedia

Үтә үткәрүчәнлек: юрамалар арасында аерма

Тарихны интерактив карап чыгу
← Алдагы төзәтмәКиләсе төзәтмә →
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
КүрсәтмәлеВики-текст
IanraBot (бәхәс | кертем)
1 234 896 үзгәртергә
к clean up using AWB
Тамга: кире кагылган
MBHbot (бәхәс | кертем)
Ботлар
17 609 үзгәртергә
Тамга: кире кайтару
Юл номеры - 2:
[[Файл:Flyingsuperconductor.ogg|thumb|YBCO үтә үткәрүчәнлек хәлендә левитация (очу) күренеше]]
[[Файл:Cvandrhovst.png|right|thumb|300px|Үтә үткәрүчәнлек хәленә күчкәндә җылысыешлык (c<sub>v</sub>, зәңгәр сызык) һәм чагыштырма каршылык (ρ, яшел) үзгәреше.]]
'''Үтә үткәрүчәнлек''' яки '''Гадәттән тыш үткәрүчәнлек''' (''tat.lat. [http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Үтә_үткәрүчәнлек ÜtəÜtä ütkərüçənlekütkärüçänlek]'') — кайбер [[җисем]]нәрнең критик [[температура]]сы түбәнрәк [[ᴎᴫᴎкᴛepэлектр каршылыгы]] нульгә тигез булуы үзенчәлеге. Үтә үткәрүчәнлек халәтенә әйләнүче берничә йөз [[кушылма]], керамик, [[эретмә]], чиста элемент билгеле.
 
Үтә үткәрүчәнлек - квант күренеше. Ул [[Мейсснер эффекты]] белән сыйфатлана. Мейсснер эффекты - үтә үткәргечнең күләменнән магнит кыры тулысынча этеп чыгаруның күренеше.
Юл номеры - 8:
[[1986]]—[[1993]] елларда [[Югары температуралы үтә үткәрүчәнлек|югары температуралы үтә үткәргеч]]ләр ачыла. Югары температуралы үтә үткәргечләр сыек [[һелий]] температурасында (4.2 К) гына түгел, ә сыек азот кайнау температурасында (77 К) файдалану мөмкинлеген бирә. Сыек азот сыек һелийга караганда шактый арзанрак була.
 
Үтә үткәрүчәнлек [[1911]] елда [[Нидирлан|HидᴎрланларНидерландлар]] физигы [[Һейке Камерлинг Оннес]] тарафыннан ачыла.
 
Югары температуралы үтә үткәрүчәнлек [[1986]] елда керамик җисемнәрдә Карл Мүллер и Георг Беднорц тарафыннан ачыла.
Юл номеры - 19:
:<math>T_{c}</math> — чик температурасы
 
Критик ᴎᴫᴎкᴛepэлектр агымы <math>j_c</math> чик магнит кырын булдырып, үтә үткәрүчәнлек халәтен бетерә.
 
Үтә үткәргечләрнең ике төре бар. II-төре үтә үткәргечләрнең ике критик магнит кыры бар: Н<sub>c1</sub> кырында үтә үткәргеч эченә [[Абрикосов өермәсе]] керә, Н<sub>c2</sub> кыры үтә үткәрүчәнлек халәтен бетерә.
Юл номеры - 25:
== Үтә үткәрүчәнлекнең сәбәпләре ==
 
Түбән температуралы үтә үткәрүчәнлек [[Бардин-Купер-Шрифер теориясе]] белән тасвирлана. Шушы теория буенча ике [[ᴎᴫᴎкᴛepонэлектрон]] каршы спин белән [[фонон]] алмашуына аркасында Купер пары ягъни [[бозон]] барлыкка килә. Шушы бозоннар [[Бозе — Эйнштейн тупланышы]]на күрә кристалл челтәрендә чәчелмиләр, шуңа күрә [[ᴎᴫᴎкᴛepэлектр каршылыгы]] нуль була. Купер пары эчке үзара бәйләнеш энергиясе '''энергетик ярык''' дип йөртелә. Үтә үткәрүчәнлек күренешен бетерү өчен Купер парын өзәргә кирәк, ягъни температурага яки тышкы кырга туры килүче энергия энергетик ярыктан зуррак булырга тиеш.
 
Шулай итеп:
 
ᴎᴫᴎкᴛepонэлектрон-фонон потенциалы яки үтә үткәрүчәнлек энергетик ярыгы E :
 
::<math>E=3.52k_BT_c\sqrt{1-(T/T_c)}</math>
Юл номеры - 37:
:<math>k_B\,T_c = 1.14E_D\,{e^{-1/N(0)\,V}}.\,</math>
 
: N(0) - Ферми энергиясендә ᴎᴫᴎкᴛepонэлектрон тыгызлыгы
: E<sub>D</sub> - Дебай энергиясе
 
Түбән температуралы үтә үткәрүчәнлекне БКШ теориясе яхшы тасвирлый, ләкин Югары температуралы үтә үткәрүчәнлекнең тулы теориясе әлегә юк.
 
СәвитСовет һәм Рәсәй галимнәре - Ландау, Гинзбург, Абрикосов - үтә үткәрүчәнлекне тикшеренүгә зур өлеш кертәләр. Шуның өчен алар [[НобелНобель премиясе]]нә лаек булалар.
 
== Моны да карагыз ==
* [[Бозе — Эйнштейн тупланышы]]
* [[ᴎᴫᴎкᴛepЭлектр каршылыгы]]
* [[ᴎᴫᴎкᴛepЭлектр агымы]]
* [[Гаусс бүленеше]]
* [[Пуассон бүленеше]]
Юл номеры - 55:
 
* Гинзбург В. Л. Сверхтекучесть и сверхпроводимость во Вселенной // УФН. — 1969. — Т. 97.
* Левин А. Без всәкоговсякого сопротивления // ПопуләрнаяПопулярная механика. — 2011. — № 8.
* Открытие сверхпроводимости — глава из книги җДж. Тригг «Физика ХХ века: КлүчевыеКлючевые эксперименты»
* Сверхпроводниковые ᴎᴫᴎкᴛepогенерaтьıpыэлектрогенераторы, трансформaтьıpытрансформаторы и линии ᴎᴫᴎкᴛepопередачиэлектропередачи
* О роли нулевых колебаний в образовании сверхпроводяшчегосверхпроводящего и сверхтекучего состояний
 
[[Төркем:Үткәргечләр]]
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/wiki/Үтә_үткәрүчәнлек