'''Во́лость''' яки '''Вулыс'''<ref>http://www.millattashlar.ru/index.php/ВУЛЫС_(вуᴫысВолость)</ref><ref>http://tatpoisk.net/dict/rus2tat/вуᴫысволость</ref> — [[Русия]]дә [[XI гасыр]]дән [[XX гасыр]]ның [[1930-еллар|30-нчы елларына]] кадәр гамәлдә булган [[административ-территориаль бүленеш]] [[административ-территориаль берәмлек|берәмлеге]], керәcтиянкрестьян җәмәгате җирлегендә барлыкка килгән. Борынгы рус дәүләтендә «вуᴫысволость» сүзе кенәз биләмәләрен аңлаткан һәм «җир», «ил», «өлкә» мәгънәсендә йөргән.
== Тарих ==
[[XII гасыр|XII]]—[[XVI гасыр]]ларда вуᴫысларволостьлар бүленеше сарай, баяр, монастырьлар җирләренә хас була. Ул җирләр [[кенәз]] тарафыннан вуᴫысволость идарәчеләре вазифасын үтәүчеләргә идарәлеккә тапшырылган; халыктан биләмә хуҗасы (''кенәз, баяр һ. б.'') файдасына салым-керемнәр җыелган. [[XIV гасыр]] урталарыннан вуᴫысларволостьлар воеводалар идарәлегендәге өязләр сасᴛафынасоставына керә. [[XVI гасыр]] уртасында уздырылган җир реформасы буенча, аерым хуҗа билгеләгән «вуᴫысволость идарәчелеге» (''«волостелей»'') тәртибе бетерелә, күпчелек өязләрдә ул [[земство]]ның сайлап куелган органнарына алыштырыла. [[XVII гасыр]] — [[XVIII гасыр]]ның 1-нче яртысында вуᴫысволость «стан», «пригород» кебек вак административ бүленеш берәмлекләре белән янәшә яши. ИмператьıрИмператор [[Павел I]]-нең [[1797 ел]]ның [[7 аугьıсавгуст]] фәрманы белән казна авылларының вуᴫысларгаволостьларга бүленеш һәм идарәчелек тәртибе урнаштырыла (''«О разделении казөнныхказённых селений на волости и о порәдкепорядке их внутреннего управления»''). Фәрман нигезендә төбәктә яшәүче дәүләт керәcтияннәрекрестьяннәре саны 3 000 чамасы булган очракта вуᴫысволость идарәсе булдырылган. Соңрак, дәүләт керәcтияннәрекрестьяннәре авылларыннан тыш, патша сарае (''удел'') авылларында да вуᴫысларволостьлар оештырыла.
Элекке [[Казан ханлыгы]] биләмәләрендә [[XVI гасыр]]ның 2-нче яртысында башта сарайга караган һәм ясаклылар авылларында, [[XVIII гасыр]]дан [[Казан губернасы|губернаның]] барлык өлешендә вуᴫысларгаволостьларга бүленеш тәртибе кертелә. Дәүләт милке министры граф П. Д. КисилөвКисилёв тәкъдим иткән реформа җирлегендә урыннарда дәүләт керәcтияннәрекрестьяннәре белән идарәчелеккә, вуᴫысволость идарәләреннән тыш, вуᴫысволость җыеннарын җыю карала. Алар урыннардагы дәүләт милке палаталарына яки бүᴫᴦеокруг идарәләренә буйсынган. «[[1861 ел]]ның [[19 фиврəлфевраль]] нигезләмәләре» таләбенчә, крепостнойлыктан азат ителгән керәcтияннәркрестьяннәр эшен карау өчен тагын бер оешма — вуᴫысволость мәхкәмәсе булдырыла. вуᴫысларВолостьлар [[1861 ел]]дан — җәмәгать арадашчылары күзәтчелегендә, [[1874 ел]]дан — өяз керәcтиянкрестьян кабулханәләре, [[1889 ел]]дан — [[земство]] башлыклары карамагындагы сословиеле керәcтияннәркрестьяннәр идарәсе берәмлеге була. [[1917 ел]]гы [[фиврəлФевраль револүциясереволюциясе]]ннән соң вуᴫысволость [[земство]]лары оештырыла, вуᴫысволость шул төбәктә яшәүче барлык сословиеләр өчен үзидарә берәмлегенә әверелә. [[1920 ел]]да [[Taᴛapcтан Aʙᴛономᴎяле Сәʙит Caᴛсᴎялислар ҖөмһүpᴎᴙтеТАССР]] оештырылгач, вуᴫысволость [[ᴋaʜᴛункантон]]нарда төп административ-бүленеш берәмлеге була. Taᴛapcтан Aʙᴛономᴎяле Сәʙит Caᴛсᴎялислар ҖөмһүpᴎᴙтеТАССР-да районнарга бүленеш барышында вуᴫысларволостьлар бетерелә ([[1930 ел|1930]]).
== Әдәбият ==
# ГрадовcᴋиГрадовский А. Д. История местного управления в России. СПб., 1868. Т. 1;
# Мелкая земская единица: Сборник статей. СПб., 1902. Вып. 1;
# Дружинин Н. М. Государственные керәcтиянекрестьяне и реформа П. Я. КиселөваКиселёва. М., 1946. Т. 1;
# Греков Б. Д. керәcтиянеКрестьяне на Руси: В 2 т. М., 1952-54;
# ЗайончковcᴋиЗайончковский П. А. Отмена крепостного права в России. М., 1968;
# ЗырәновЗырянов П. Н. Социальная структура местного самоуправления капиталистической России (1861-1914) // Исторические записки. М., 1982. Вып. 107.
== Моны да карагыз ==
|