Якут Автономияле Совет Социалистик Республикасы: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
IanraBot (бәхәс | кертем)
к clean up using AWB
Тамга: кире кагылган
MBHbot (бәхәс | кертем)
Тамга: кире кайтару
Юл номеры - 3:
'''Якут Автономияле Совет Социалистик Республикасы''' ('''Якут АССР''', '''ЯАССР''', якут. Саха автономнай сэбиэскэй социалистическэй республиката, Саха АССР) — [[Русия Совет Федератив Социалистик Җөмһүрияте|РСФСР]] составында оешкан [[автономияле җөмһүрият]]. 1922-1992 елларда башкаласы белән [[Якутск]] шәһәрендә гамәлдә булган.
 
Ул [[Лена]], Анабара, [[Оленёк (елга)|Оленёк]], Яна, [[Индигирка]] елгалары бассейнында, [[Колыма]] түбәнлегендә урнашкан; төньягында — [[Лаптевлар диңгезе|Лаптевлар диңгезенең]]нең һәм [[Көнчыгыш Себер диңгезе|Көнчыгыш Себер диңгезенең]]нең яр буйлары һәм [[Яңа Себер утраулары]] урнашкан. Бу автономияле республика территориясенең 40% тан артыгы Төньяк поляр түгәрәге артында урнашкан.
 
== Тарих ==
ЯАССР РСФСР составында 1922 елның 27 апрелендә [[Өркет губернасы|Иркутск губернасының]] Кирен өязе составына кергән Түбән Тунгуска районыннан тыш, [[Якутск өлкәсе]] территориясендә оештырыла; республика шулай ук [[Янәсәй губернасы|Енисей губернасының]] Хатанга-Анаабыр районын, Иркутск губерниясе Кирен өязенең Олёкма-Сунтаар волостен һәм көнчыгыш озынлыгының 84° һәм 140½ ° меридианнары арасында урнашкан [[Төньяк Боз океаны]] утрауларын үз эченә ала<ref>[http://lawfirm.ru/comments/index.php?id=9601 Декрет ВЦИК "Об автономной Якутской Социалистической Советской Республике"] // Собрание узаконений и распоряжений Рабочего и Крестьянского правительства. Отдел I. №30. Ст. 370</ref>. Якут Автономияле Республикасы төзелеше нигезендә Максим Аммосов, [[Платон Ойунский]] һәм Исидор Барахов эшчәнлегеннән гыйбарәт. [[Бөек Ватан сугышы]] елларында ЯАССРның 50 меңнән артык кешесе фронтта сугышкан, шуларның 13е [[Советлар Берлеге каһарманы]] исеменә лаек булган. Шулай ук республика халкыннан оешкан бүлекчәләр дә булган, мәсәлән, [[Иске Русса|Иске Руссаның]]ның бер урамы шундый бүлекчә — ''якут укчылары'' исемен йөртә.
 
[[1990 ел|1990 елның]]ның 27 сентябрендә Якутск АССР Югары Советы автономияне [[РСФСР]] составында Якутск-Саха Совет Социалистик Республикасына үзгәртеп кору турында белдерә<ref>[http://constitutions.ru/archives/2912 Декларация о государственном суверенитете Якутской-Саха Советской Социалистической Республики]</ref>. 1991 елның 24 маенда РСФСР халык депутатлары Съезды әлеге исемне раслый, 1978 елгы РСФСР Конституциясенең 71 матдәсенә төзәтмә кертә<ref>[http://constitution.garant.ru/history/ussr-rsfsr/1978/zakony/183124/ Закон РСФСР от 24 мая 1991 г. «Об изменениях и дополнениях Конституции (Основного Закона) РСФСР»]</ref>.
 
1991 елның 27 декабрендә Саха-Саха ССР Югары Советы республиканың [[Якутия|Саха Республикасына (Якутия)]] исеменә үзгәртү турында карар кабул итә<ref>{{Cite web|url=http://docs.pravo.ru/document/view/18594078/|title=Постановление Верховного Совета Якутской-Саха ССР от 27 декабря 1991 года № 767-XII «О переименовании Якутской-Саха ССР»|archiveurl=https://archive.is/nvNCZ#selection-321.1-327.34|archivedate=2016-01-12}}</ref>. 1992 елның 21 апрелендәге канун белән Россия Федерациясе халык депутатлары җыены республиканың яңа атамасын Россия Конституциясенә кертә<ref>[https://ru.wikisource.org/wiki/Закон%20РФ%20от%2021.04.1992%20№%202708-I Закон Российской Федерации от 21 апреля 1992 года № 2708-I «Об изменениях и дополнениях Конституции (Основного Закона) Российской Советской Федеративной Социалистической Республики»]. Данный закон вступил в силу с момента опубликования в [[Российская газета|Российской газете]] [[16 мая]] [[1992 год|1992 года]]а.</ref>.
[[Файл:Flag_of_Yakut_ASSR_(1954-1978).svg|мини|Республиканың 1954-1978 еллардагы байрагы]]
[[Файл:Flag_of_Yakut_ASSR_(1978-1982).svg|мини|Республиканың 1978-1982 еллардагы байрагы]]
Юл номеры - 26:
Халык саны:
{| border="1" cellpadding="3" cellspacing="0" style="margin-left: 1em;"
![[Ел|еллар]]
![[ел]]лар
!кешеләр
|-
Юл номеры - 50:
== Икътисад ==
[[Файл:The_Soviet_Union_1972_CPA_4117_stamp_(Yakut_Autonomous_Soviet_Socialist_Republic_(Established_on_1922.04.27)).jpg|мини|«Якут АССРның 50 еллыгы» уңаеннан чыгарылган СССР почта маркасы, 1972 ел.]]
1920-еллардан ЯАССР территориясендә алтынга бай Алдан ятмаларын эшкәртү башлана, Алдан алтын сәнәгате районы барлыкка килә. 1930-елларда [[Төньяк диңгез юлы]] эксплуатацияләнә башлый, Лена елгасы тамагында [[Тикси|Тиксиның]]ның диңгез порты төзелә. 1950-еллар уртасына кадәр республика территориясендә Дальстройның түбәндәге хезмәт-төзәтү лагерьлары гамәлдә була: Алданстрой, Индигирлаг, Зырянлаг, Янстройлаг, Янлаг, Янское ГУ-ИТЛ һәм ЛО Ожогино; [[ГУЛАГ|ГУЛАГа]]а: Джугджурлаг, Алданлаг, 11 нче Алдан итле; Немнырлаг. 1950-елларда, республиканың көнбатышында ''Мир'', ''Удачная'' кимберлит трубкалары кебек алмаз чыгару өчен куәтле сәнәгать инфраструктурасы төзелә. 1960-елларда республиканың көньягында Элькон дип исемләнгән уран ятмалары төркеме ачыла. 1970 елда республикага Көньяк якут күмер бассейнының Нерюнгрин күмер ятмасы һәм Эльгин күмер ятмасы юнәлеше буенча [[Байкал-Амур магистрале]] — Беркакит тармагы керә. Геологик эшләр барышында республика территориясендә 1974-1987 елларда 12 тыныч җир асты [[Атом-төш энергиясе|атом-төш]] шартлаулары җитештерелә. Икътисади районлаштыру буенча республика [[СССР|СССРның]]ның Ерак Көнчыгыш икътисади районына карый.
 
== Бүләкләре һәм мактаулы исемнәре ==
Юл номеры - 68:
== Искәрмәләр ==
{{Reflist}}
 
[[Төркем:Якутия тарихы]]
[[Төркем:Википедия:Викимәгълүмат элементы параметрларына өстенлек бирелгән мәкаләләр]]