Чирмешән районы: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Төзәтмә аңлатмасы юк |
|||
Юл номеры - 107:
Яңа Кама аръягы линиясен төзү 1732 елның апрелендә, императрица [[Анна Иоанновна]] патшалык иткән вакытта башлана. Казан губернаторына урындагы өязләрдән өч мең эшче бүлеп бирергә һәм аларга айлык түләүне 30 алтын белән тәэмин итәргә кушалар. Кама аръягы (Чирмешән) сызыгын саклау өчен дүрт ландмилиция полкы формалаштырыла. Ләкин [[1736 ел]]да ук планнарны яңадан карап, төзелеш эшләре туктатыла: Ырынбур ныгытмасы төзелү сәбәпле, Яңа Кама аръягы линиясен тәмамланганчы ук стратегик яктан отышсыз дип таныдылар. Нәтиҗәдә, төгәлләнмәгән ныгытмаларга һәм форпостларга бары тик өлешчә генә халык күчеп утыра. [[1736 ел]]да күптән түгел төзелгән Чирмешән ныгытмасында 306 кешегә исәпләнгән Яңа Чишмә полкының өч ат ротасы фатирлаштырыла. Әһәмиятле хәрби объект статусы югалуга карамастан, камалыш вакытында ныгытма өч меңнән артык кешене һәм 16 пушканы сыйдыра алган. Шулай итеп, [[Ырынбур губернасы]] барлыкка килү белән, Дәүләт фронтыннан Чирмешән линиясе Казан губернасының көньяк-көнчыгыш чигенә әверелә.<ref name=Amirkhanov/>
Кама аръягының көньяк-көнчыгышында чик буе ныгытмаларын төзү нәтиҗәсендә акрынлап халык яши башлады, һәм крепость тирәсендә дистәләгән яңа торак пункт барлыкка килде. Шулай итеп, хәзерге [[Чирмешән]] авылы урынында шул исемдәге исемдәге крепость территориясендә сөрелгән солдатларның җирлеге барлыкка килде. Крепостной җирләр тирәсендә, хәзерге Чирмешән районы чигендә, Түбән һәм Югары Кармалка, Лагерна, Мордва Афонькино, Ишлинка, Әмир авыллары барлыкка килә. Тарихчы һәм краевед Николай Флоров билгеләп үткәнчә, 1744 елдан гамәлдәге хәрбиләр Ырынбурга күчерелгән, ә Чишмә һәм Чирмешән ныгытмасы территориясендә отставкадагы солдатларны урнаштыра башлаганнар. 1768 елга төбәктә инде буш җирләр калмаган, ә Чирмешәндә меңнән артык кеше яшәгән. Солдатлардан башка монда качкын [[руслар|рус крестьяннары]], [[татарлар]], утрак [[башкортлар]], [[мордвалар]] һәм [[чуашлар]] яшәгән. Чирмешән ныгытмасы тарихында иң мөһим мизгелләрнең берсе Пугачёв восстаниесе булды. Вакыйгаларның шаһитлары һәм башка тарихи мәгълүматлар буенча, 1774 елның гыйнварында [[Емельян Пугачёв|Пугачевның]] көрәштәше ясаклы татар Аит Разматеев крестьян гаскәре башында Чирмешән ныгытмаларына килеп җитә һәм крепостьны тапшыруны таләп итә. Комендант бу турыда генерал-майор А. И. Миллерга хәбәр итте. Баш күтәрүчеләрнең урнашуын белгәч, ул каршы тору өчен меңгә якын гренадёр һәм казак җибәргә. Салейкино авылы янындагы сугышта баш күтәрүчеләр тар-мар ителә, ә аларның юлбашчысы башкалага җибәрелә, анда җәзалап үтерелә.{{sfn|Фролов|1987|c=33—36}}<ref>{{cite web
|url = https://realnoevremya.ru/articles/67436-tataro-bashkiry-v-pugachevskom-vosstanii
|title = Татаро-башкиры в Пугачевском восстании: неожиданный итог двухлетней войны на истребление
|author = Ярослав Пилипчук
|date = 2017-06-07
|publisher = Реальное время
|accessdate = 2020-11-16
}}</ref>.
Крепостьлар һәм якын-тирә территорияләр халкы акрынлап арта бара. 1780 елгы бишенче ревизия (халык санын алу) нигезендә, Чирмешәндә 635 ир-ат яшәгән, ә 1844 елда - инде 900. [[XIX гасыр]] уртасы крепость халкы өчен салымнарның артуы белән характерлана. Мәсәлән, җирле крестьяннар дәүләт статусына күчерелә һәм башка җыемнар белән салым салына башлый. Өстәмә хезмәт хакы өчен күпләр җирле хуҗалыкларга батрак булып ялланган яки эш эзләп авылны ташлап киткән. 1890 елда авылда зур янгын чыга, шуның нәтиҗәсендә 600гә якын йорт янып бетә. [[XX гасыр]] башында Чирмешәндә волость идарәсе, почта станциясе, телеграф, чиркәү, берничә земство мәктәбе, хастаханә һәм башка мөһим волость объектлары урнашкан булган. 1910 елда халык саны 4151 кеше тәшкил иткән.{{sfn|История Татарстана|2014|c=54—55}}<ref name=history>{{cite web
|url = https://www.safandeev.com/cheremshansky_rayon_cheremshan/
|title = История села Черемшан (Чирмешэн)
|author = Светлана Арсентьева
|date = 2011-07-01
|publisher = Приволжье и Поволжье
|accessdate = 2020-11-16
}}</ref>.
== Совет чоры ==
[[Октябрь революциясе]] һәм [[ватандашлар сугышы]] еллары Кама Аръягының көньяк-көнчыгышы өчен катлаулы чор була. 1918-1919 елларда [[Бөгелмә өязе]]ндә большевиклар белән Колчак армиясе арасында сугышлар башлана, ә 1921 елда Идел буенда ачлык башлана, ачлыкта 2 млн кеше зыян күрә.{{sfn|История Татарстана|2014|c=54—55}}<ref name=history/>.
Чирмешәннең һәм якын-тирә җирләрнең административ бүленеше еш үзгәрә. 1920 елга кадәр крепость янындагы авыл [[Самар губернасы]] [[Бөгелмә өязе]] Югары Кармал волостеның үзәге була, ә 1920 елдан 1930 елга кадәр ТАССР Бөгелмә кантонының бер өлеше булып кала. Район беренче тапкыр 1930 елның 10 августында Беренче Май районы дип йөртелә. 1959 елның 26 мартында Беренче Май районына [[Акташ районы]] территориясенең бер өлешен кушталар, ләкин 1963 елның 4 гыйнварында чираттагы эретүләр нәтиҗәсендә район бетерелә һәм Октябрь һәм Әлмәт районнары составына кертелә. 1965 елның 12 гыйнварында Чирмешән районы яңадан торгызыла.<ref name=history/>
== Хәзерге чор ==
«Чирмешән муниципаль районы» муниципаль берәмлеге башкарма комитетын район Советы, район башлыгы һәм район халкы контрольлек итте. 2018 елның июнь аеннан башлап Башкарма комитет җитәкчесе вазыйфасын Шайдуллин Илфат Нәгыймулла улы башкара.<ref>{{cite web
|url =https://tatcenter.ru/person/shajdullin-ilfat-nagimullovich/
|title = Шайдуллин Илфат Нагимуллович
|publisher = TatCenter
|accessdate = 2020-11-23
}}</ref>. Район башлыгы — Дәүлетшин Фердинат Мидхәт улы<ref>{{cite web
|url = https://tatcenter.ru/person/davletshin-ferdinat-midhatovich/
|title = Давлетшин Фердинат Мидхатович
|publisher = TatCenter
|accessdate = 2020-11-23
}}</ref>.
==Халык==
| |||