Балык Бистәсе районы: юрамалар арасында аерма

төзәтмә аңлатмасы юк
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Nurbot (бәхәс | кертем)
к clean up, replaced: Урыс → Рус, урыс → рус using AWB
Тимерхан (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
Юл номеры - 1:
{{Административ берәмлек
{{АТБВМ
|Төс1 = {{Төс/Русия}}
|Татар исеме = Балык Бистәсе районы
Юл номеры - 17:
|CoordScale =
|Гимн =
|Статус = [[РайонМуниципаль район]]
|Регион төре = [[Җөмһүрият]]
|Регион = [[Татарстан]]
Юл номеры - 26:
|Башлык = Илдар Рәшит улы Таҗетдинов (в.б.)<ref>[http://sntat.ru/politika/kto-na-novenkogo-otstavki-dvukh-glav-rayonov-tatarstana-i-novye-naznach/ Кто на новенького? Отставки двух глав районов и новые назначения. Сетевое издание «События», 17.01.2018]</ref>
|Башлык исеме = Район башлыгы
|Башлык2 = Исланов Роман Леонидович
|Башлык исеме2 = Башкарма комитеты җитәкчесе
|ТЭП =
|ТЭП елы =
Юл номеры - 35:
|Тел =
|Телләр =
|Халык саны = 2725 630 кеше052
|Халык саны исәбе елы = 20102019
|Халыктан % = 0,7
|Халык саны буенча урын =
|Халык тыгызлыгы = 12,21
|Халык тыгызлыгы буенча урын =
|Милли состав = татар – 79,2%, рус – 19,8%, башка милләтләр – 1% <ref name="GKS">[http://www.tatstat.ru/VPN2010/DocLib8/нац%20состав.pdf Всероссийская перепись населения 2010 года. Национальный состав населения Республики Татарстан]</ref>
|Милли состав =
|Дини состав =
|Мәйдан = 20522041,4
|Мәйданнан % =3,0
|Мәйдан буенча урын =
|Максималь биеклеге =
Юл номеры - 58:
|Аббревиатура =
|ISO =
|Телефон коды = 84361
|Почта индекслары = 422640 – 422670
|Интернет домены =
|Автомобиль номерлар коды = 16, 116
Юл номеры - 66:
|Искәрмә =
}}
'''Балык Бистәсе районы''' — [[Русия|Россия Федерациясе]] [[Татарстан|Татарстан Республикасы]] составындагы административ-территориаль һәм [[муниципаль берәмлек]] ([[муниципаль район]]). Республиканың үзәк өлешендә, [[Чулман|Кама]] елгасының уң ярында урнашкан. Административ үзәк — [[Балык Бистәсе]] шәһәр тибындагы поселогы. 2020 елда халыкның гомуми саны 25 052 кеше тәшкил итә. Район территориясе - 2041,4 км²<ref name="Tat">{{cite web|url=https://tatcenter.ru/district/rybno-slobodskij-rajon/|title=Рыбно-Слободский район|publisher=Tat Center|accessdate=2020-11-05}}</ref>.
'''Балык Бистәсе районы''' — [[Татарстан Республикасы]]ның үзәк өлешендә урнашкан [[муниципаль район]]. Экологик яктан Татарстанның иң чиста районы булып санала.
 
Балык Бистәсе авылы XVI гасыр ахырында [[Борис Годунов]] указы нигезендә төзелә. Җирле төбәктә таралган балык промыселы хөрмәтенә үз исемен алган, аның белән [[Кама буе]] авылларында яшәүчеләр шөгыльләнгән. Балык Бистәсе районы административ берәмлек буларак 1927 елда төзелгән<ref name="Tat" />{{sfn|битләр=79—83|Мухаметов|2019}}.
 
Район авыл хуҗалыгы төбәге булып тора: 1188,95 км² җир авыл хуҗалыгы өчен билгеләнгән, анда өч эре инвестор уңышлы эшли, алар авыл хуҗалыгы җирләренең 35%ын алып тора: «Красный Восток - Агро», «Кулон Агро», «Логос»<ref name="Tat" /><ref name="Ranking">{{cite web|url=https://inkazan.ru/article/tilda/16-03-2020/gde-v-tatarstane-zhit-horosho-reyting-rayonov-respubliki-po-kachestvu-zhizni|title=Где в Татарстане жить хорошо: рейтинг районов республики по качеству жизни|publisher=Инказан.ру|accessdate=2020-11-05}}</ref>{{sfn|битләр=155|Мустафин|2014}}.
[[Файл:Балык Бистәсе музее.jpg|180px|thumb|right|[[Балык Бистәсе туган якны өйрәнү музее]] урнашкан бина (''мәдәният йорты'')]]
[[Файл:Котлы Бөкәш мәктәбе.jpg|180px|thumb|right|[[Котлы Бөкәш авыл тарихы музее]] урнашкан бина (''урта мәктәп'')]]
Строка 72 ⟶ 76 :
 
== География ==
Район Татарстан Республикасының [[Лаеш районы|Лаеш]] (көнбатышта), [[Питрәч районы|Питрәч]], [[Теләче районы|Теләче]], [[Саба районы|Саба]] (төньякта), [[Мамадыш районы|Мамадыш]] (көнчыгышта), [[Чистай районы|Чистай]] һәм [[Алексеевск районы|Алексеевск]] (Кама елгасы белән аерыла) районнары белән чиктәш булып тора. Районның җир мәйданы 20522041,24 км² тәшкил итә. Рельефы — тигезлекле (100–190 м). Туфрак — якты-соры һәм соры урман туфраклары. Урманлылык 23 %.
Рельефы — тигезлекле (100–190 м). Елгалар — [[Чулман|Кама]], [[Шомбыт (елга)|Шомбыт]]. Туфрак — якты-соры һәм соры урман туфраклары. Урманлылык 23 %.
 
Район территориясе аша [[Казан]]-[[Яр Чаллы]], Казан-[[Ырынбур]] юллары үтә.
 
== Герб һәм байрак ==
Район гербындагы сурәтләр җирле халык өчен традицион булган һөнәрчелек — балыкчылык тармагын символлаштыра. Зәңгәр төс район икътисады өчен су ресурсларының мөһимлеген ассызыклап тора: Балык Бистәсе районында [[Чулман|Кама]], [[Бәтке]], [[Әшнәк (елга)|Әшнәк]], [[Шомбыт (елга)|Шомбыт]] елгалары ага. Шул ук вакытта зәңгәр төс намус һәм рухилыкны символлаштыра.<ref name="Tat" />
 
Ажур балыкчылык челтәрләре районда үсеш алган челтәрле һәм ювелир кәсепләрнең символы булып тора: Балык Бистәсе челтәрләре ачык төстәге рәсем, геометрик бизәкләр өстенлеге белән аерылып тора. Алтын төс уңышны, байлыкны, тотрыклылыкны, хөрмәтне аңлата, ә көмеш — чисталыкны, камиллекне, тынычлыкны һәм үзара аңлашуны<ref name="Tat" />.
 
Район байрагы герб нигезендә эшләнгән һәм зәңгәр тукымадан гыйбарәт, анда ак балык тоту челтәре һәм аның фонында сары кырпы балыгы сурәтләнгән<ref name="Tat" />.
 
== Тарих ==
{{Төп мәкалә|Балык Бистәсе}}
Район [[1927 ел]]ның 14 февралендә төзелә. [[1963 ел]]ның 1 гыйнварында бетерелә. [[1965 ел]]да кире төзелә.
[[Файл:Вид_с_приставшего_трамвайчика._Красный_Яр._Кама._Рыбно-Слободский_р-н._РТ._Август_2014_-_panoramio.jpg|ссылка=https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%92%D0%B8%D0%B4_%D1%81_%D0%BF%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D1%88%D0%B5%D0%B3%D0%BE_%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B2%D0%B0%D0%B9%D1%87%D0%B8%D0%BA%D0%B0._%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%AF%D1%80._%D0%9A%D0%B0%D0%BC%D0%B0._%D0%A0%D1%8B%D0%B1%D0%BD%D0%BE-%D0%A1%D0%BB%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%80-%D0%BD._%D0%A0%D0%A2._%D0%90%D0%B2%D0%B3%D1%83%D1%81%D1%82_2014_-_panoramio.jpg|мини|230x230пкс|Кызыл Яр, Кама]]
[[Файл:Russkiy_Oshnyak,_Respublika_Tatarstan,_Russia,_422642_-_panoramio_(3).jpg|ссылка=https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Russkiy_Oshnyak,_Respublika_Tatarstan,_Russia,_422642_-_panoramio_(3).jpg|мини|230x230пкс|Урыс Әшнәге]]
Балык Бистәсе авылы [[Борис Годунов]] указы белән XVI гасыр ахырында төзелә. Аны Кама елгасының уң ярында Россия дәүләтенең тышкы чикләрен ныгыту өчен билгеләнгән ныгытма янында торгызалар. Җирлек үзенең исемен милли балык промыселы хөрмәтенә алган, аның белән күп кенә Кама буе авылларында яшәүчеләр шөгыльләнгән<ref name="Tat" />{{sfn|битләр=79—83|Мухаметов|2019}}. Балыкчылыктан тыш XIX-XX гасырларда җирлектә Казан төбәгенең зур челтәр үрү үзәге барлыкка килгән{{sfn|битләр=570|Тимофеева|2017}}.
Балык Бистәсе районы административ берәмлек буларак 1927 елның 14 февралендә [[Татарстан Автономияле Совет Социалистик Республикасы|ТАССРның]] бер өлеше буларак оеша. 1920 елга кадәр территория [[Лаеш өязе|Лаеш өязендә]], 1920-1927 елларда — [[Лаеш кантуны|Лаеш кантонында]] булган. 1959 елның 26 мартында Балык Бистәсе районы составына бетерелгән Кызыл Йолдыз районы территориясенең бер өлеше керде (район үзәге [[Котлы Бөкәш]] авылында иде). 1963 елның 4 гыйнварында район бетерелде, аның территориясенең бер өлешен [[Мамадыш районы]] составына, бер өлешен [[Питрәч районы|Питрәч районына]] тапшырдылар. Әмма 1965 елның 12 гыйнварында Балык Бистәсе районын кире төзелде<ref>{{cite web|url=https://realnoevremya.ru/articles/59405-territorialnoe-delenie-tatarstana-posle-revolyucii|title=Образование ТАССР: от Татаро-Башкирской республики и штата Идель-Урал к 10 кантонам и 70 районам|date=2017-03-17|publisher="Реальное время" интернет-газетасы|accessdate=2020-11-05}}</ref>.
 
=== Хәзерге заман ===
2008 елдан алып 2017 елга кадәр Балык Бистәсе районын Илһам Вәлиев җитәкләде. Ул [[Татарстан Республикасы Президенты|Татарстан Президенты]] каршындагы коррупциягә каршы идарәне тикшерү нәтиҗәсендә күп санлы хокук бозулар ачыклану аркасында посттан төшерелде. Ике ел узгач, вәкаләтләрне явызларча файдаланган өчен, Вәлиевнең элеккеге урынбасары Рафик Гадиевны гаепләделәр<ref name="InKazan">{{cite web|url=https://inkazan.ru/article/tilda/06-09-2017/reyting-rayonov-tatarstana-autsaydery|title=Рейтинг районов Татарстана|date=2017-09-06|publisher=Inkazan|accessdate=2020-11-05}}</ref><ref name="Ranking2">{{cite web|url=https://inkazan.ru/article/tilda/16-03-2020/gde-v-tatarstane-zhit-horosho-reyting-rayonov-respubliki-po-kachestvu-zhizni|title=Где в Татарстане жить хорошо: рейтинг районов республики по качеству жизни|publisher=Инказан.ру|accessdate=2020-11-05}}</ref>. 2018 елда районның яңа башлыгы итеп, Илдар Таҗетдинов билгеләнде, ул әлегә кадәр идарә итә<ref name="Бугульма">{{cite web|url=https://www.bugulma.ws/news/45_khu_alar_tatarstana_45_khozjaeva_tatarstana_2019_rejting_vlijanija_rajonnykh_glav/2019-12-16-14101|title=45 хуҗалар Татарстана – 45 хозяева Татарстана - 2019: рейтинг влияния районных глав .|date=2019-12-16|publisher=Бөгелмә. Шәһәп порталы|accessdate=2020-11-05}}</ref>.
 
== Халык ==
2020 елда район халкының саны 25 052 кеше тәшкил итә. Төбәкнең милли составы 79,2% [[Татарлар|татар]], 19,8% [[Руслар|рус]], 1% башка милләтләргә туры килә<ref name="Ranking" /><ref name="Tat" />.
{| class='standard' style='text-align: center;' width=63%
 
|- class='bright'
2019 елда Балык Бистәсе районында үлүчеләр санының төбәктә иң начар нисбәтен теркәделәр — демографик картлык дәрәҗәсе 26,5% тәшкил итте, ә үлем туучылар саныннан ике тапкырга диярлек артты<ref>{{cite web|url=https://realnoevremya.ru/articles/127391-obzor-programmy-7-dney|title=2009—2019: что и как изменилось за 10 лет|date=2019-01-28|publisher=«Реальное время» интернет газетасы|accessdate=2020-11-05}}</ref>. 2016 елда районда 153 бала туган, 2017 елда — 81 генә<ref>{{cite web|url=https://realnoevremya.ru/articles/107145-obzor-demograficheskoy-situacii-v-tatarstane|title=Нарожали: самые бедные районы захлестнул беби-бум, а детсады оказались не готовы|date=2018-07-27|publisher=«Реальное время» интернет газетасы|accessdate=2020-11-05}}</ref><ref name="President">{{cite web|url=https://glasnarod.ru/rossiya/respublika-tatarstan/39468-prezident-tatarstana-prizval-rybno-slobodskij-rajon-povysit-demografiyu-i-snizit-mladencheskuyu-smertnost|title=Президент Татарстана призвал Рыбно-Слободский район повысить демографию и снизить младенческую смертность|date=2016-02-19|publisher=«Глас Народа».|accessdate=2020-11-05}}</ref>.
! [[1959]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg1.php</ref> !! [[1970]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg1.php</ref> !! [[1979]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg1.php</ref> !! [[1989]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg1.php</ref> !! [[2002]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus02_reg1.php</ref> !! [[2010]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus10_reg1.php</ref>
 
|- class='bright'
Шәһәр шартларында ([[Балык Бистәсе]] штб) район халкының нибары 30,81% яши.
| 49 675 || 43 716 || 38 749 || 31 884 || 29 653 || 27 630
 
|}
{{Население|Рыбно-Слободский район}}
 
==== Милли бүленеш ====
{| class='standard' style='text-align: center;' width=63%
1250

правок