Литва: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
к clean up, replaced: Русия → Россия (9), русия → россия (2), Аустрия → Австрия using AWB |
кТөзәтмә аңлатмасы юк |
||
Юл номеры - 47:
|МОК = LTU
|Часовой пояс= [[Восточноевропейское время|EET]] ([[UTC+02:00|UTC+2]], [[Летнее время|летом]] [[Восточноевропейское летнее время|UTC+3]])
}}'''Литва́''' ({{lang-lt|Lietuva}}), рәсми атамасы — '''Литва́
[[Аурупа берлеге|Европа берлеге]]нә һәм [[НАТО]]га керә.
== География ==
Юл номеры - 73:
* ''көнчыгышта'' — Игналина районында, 26°51' кч. о.
[[Файл:Memel R..JPG|thumb|Неман елгасы]]
Литва [[Көнчыгыш Аурупа тигезлеге|Көнчыгыш Европа тигезлеге]]ндә, Балтыйк диңгезенең көньяк-көнчыгыш яр буенда Нәмунас ([[Неман]]) елгасының урта һәм түбән агымы бассейнында урнашкан. Җир өсте түбәнлек вә калкулыклардан гыйбарәт. Мәркәзендә Урта Литва түбәнлеге урнашкан. Көньяк һәм көнчыгышта Балтыйк тезмәсе уза, Литва территориясендә ул өч калкулыкка бүленә: Аукштайт, Дзук һәм Судува. Литвада [[нефть]], {{коммент|акшар|известьташ}}, [[доломит]], [[пыяла]] комнары, гил, [[торф]], бур, [[гипс]], [[гәрәбә]] вә шифа чыганаклар (Друскининкай, Паланга, Бирштонас, Ликенай) бар. Чыганаклар әтрафында курортлар бар ителгән.
[[File:Lithuania Ladakalnis.jpg|left|thumb|Аукштайтия милли паркында]]
Литвада диңгез климаты континенталь климаты белән алмашынып тора. Континентальлек көнбатыштан көнчыгышка арта бара. Гыйнварның уртача температурасы -3°…-6°. Июльнең уртача температурасы 16,5°…17,6°. Уртача еллык явымнар саны 750 мм. Елгалар [[Балтыйк диңгезе]] бассейнына карыйлар.
Юл номеры - 93:
[[1240 ел]]да Бөек Литва кенәзлеге барлыкка килә. 13 гасырда алман {{коммент|алпар|рыцарь}}лары Литвага баскынчыл яуларын башлый. 200 ел дәвамында Литва белән алманнар арасында хәрби бәрелешләр булып торды. [[1236 ел]]да алман алпарлары Сауле янында җиңелүгә очрый. [[1260 ел]]да Литва көчләре алман алпарлары өстеннән Дурбе күле янында булып үткән сугышта җиңү яулап, Ливон һәм Тевтон орденнарының баскынчыл яуларын вакытлыча туктатырга мәҗбүр итте. [[XIII гасыр|13 гасыр]] уртасында рус җирләрендә булган фиядәл таркаулыгыннан файдаланып, Литва кенәзләре белорус, украин, рус җирләрен кушып ала. [[Гедимин]], [[Ольгерд]] һәм Кейстут кенәзләре дәверендә Бөек Литва кенәзлеге шактый киңәйгән. [[14 гасыр]] уртасында [[Минск]], Көнчыгыш Волын, Подолье, [[Киев]] Литвага кушыла. Кенәз [[Витовт]] [[Днепр]] вә [[Днестр]] арасындагы җирләрен кушып ала һәм кенәзлек [[Кара диңгез]]гә диңгезгә чыгу юлына ия була.
Литва Көнчыгыш Аурупада иң эре дәүләткә әйләнгән. 1340—1410 елларда Тевтон ва Ливон орденнары янә һөҗүмгә күчте, Стерва елгасы (1348) һәм Каунас (1362) янында эре бәрелешләр була. 1401—09 елларда алпарларга каршы жемайтлар быш күтәрә. Эчке һәм тышкы көрәш шартларында Литва Польша белән Крево униясен төзи (1386). 1410 елның 15 июльдә Литва һәм Польша гаскәрләре [[Grünwald suğışı|
=== Речпосполита ===
Юл номеры - 105:
=== ХХ гасыр ===
[[File:Coat of arms of Lithuanian SSR.png|thumb|206x206px|[[Литва Совет Социалистик Республикасы|Литва ССР]] гербы]]
[[Беренче бөтендөнья сугышы]] елларда Литва территориясе хәрби хәрәкәтләр мәйданына әверелгән. 1915 елның көзендә Литва территориясен [[Алман империясе|
1920 елда Литва белән [[РСФСР]] арасында имзаланган шартнамә буенча шура хөкүмәте Литваның мөстәкыйльлеген таныган. 1940 елның июньдә Литва территориясенә шура гаскәрләре кертелгәннәр. 1940 елның июльдә Халык Сеймына сайлаулар үттеләр, 1940 елның 21 июльдә Литвада [[Литва Совет Социалистик Республикасы|
== Административ бүленеше ==
Юл номеры - 208:
== Дәүләт төзелеше ==
Литва — мөстәкыйль демократик [[җөмһүрият|республика]]. Гамәлдәге конституция [[1992 ел]]да кабул ителгән. Дәүләт башлыгы — президент. Ул гомуми гомуми тигез һәм турыдан-туры сайлау хокукы нигезндә яшерен тавыш бирү юлы белән 5 елга сайлана. Канун чыгаручы органы — сейм (бер пулатлы парламент). Башкарма хакимиятне хөкүмәт гамәлгә ашыра.
== Икътисад ==
Литва Балтыйк илләре арасында иң зур икътисадка ия; ул шулай ук [[кеше потенциалы үсеше индексы]] зур булган илләр рәтенә керә.
[[Тулаем эчке продукт]]та авыл хуҗалыгы 7.9%, сәнәгать 19.6%, [[хезмәт күрсәтү]] тармагы 72.5%ны тәшкил итә. 2014 елгы мәгълүматларына күрә, Литва экспорты 24.36 миллиард [[доллар]]ын тәшкил итә; төп партнерлар: [[Россия]] (20.0%), [[Латвия]] (10.1%), [[Эстония]] (7.6%), [[Польша]] (7.5%), [[Алмания|Германия]] (7.2%), [[Беларус|Беларусь]] (5.2%), [[Бөекбритания]] (5.0%), [[Нидерланд]]лар (4.4%), һәм башкалар.<ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#lh</ref> Төп экспорт [[тавар|товар]]лары —
Литва экспорты 25.89 миллиард долларын тәшкил итә; төп партнелар: [[Россия]] (29.4%), [[Алмания|Германия]] (10.4%), [[Польша]] (9.5%), [[Латвия]] (6.2%), [[Нидерланд]]лар (5.2%).<ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2061.html#lh</ref> Төп импорт
== Дин ==
[[2011 ел]]гы рәсми мәгълүматларга караганда, Литвада [[католиклар]] — 77.2 % (2,350,478 кеше), [[православие]] динендәгеләр — 4.1 % (125,189), [[иске йолалык]] тарафдарлары — 0.8 % (23,330), [[лютеранлык|лютераннар]] — 0.6 % (18,376), реформатлар — 0.2 % (6,731), [[сөнни]] [[мөселманнар]] — 0.1 % (2,727), [[яһүд дине]]ндәгеләр — 0.04 % (1,229), көнчыгыш католик чиркәве тарафдарлары — 0.02 % (706), караим динендәгеләр — 0.01 % (310), башка диннәр тарафдарлары — 0.7 % (19,926) булган<ref>[https://ec.europa.eu/commfrontoffice/publicopinion/archives/ebs/ebs_341_en.pdf Biotechnology. Conducted by TNS Opinion & Social on request of European Commission]{{ref-en}}</ref>.
| |||