төзәтмә аңлатмасы юк
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Төзәтмә аңлатмасы юк |
Төзәтмә аңлатмасы юк |
||
Юл номеры - 65:
|Commons-та төркем =
|Искәрмә =
}}'''Питрә́ч районы́''' ([[Рус теле|рус.]] ''Пестречи́нский райо́н'') – [[Русия|Россия Федерациясе]] [[Татарстан|Татарстан Республикасы]] составында [[муниципаль берәмлек]]. Зур социаль-икътисади уңышка ия булган [[муниципаль район]], гомуми мәйданы – 1361 м², [[Татарстан]]ның төньяк-көнбатышында урнашкан муниципаль. [[Административ үзәк]] – [[Питрәч]] авылы.<ref name=":0">{{cite web
|url=https://www.kremnik.ru/node/440585
|title=Пестречинский район ТатАССР
Юл номеры - 85:
</ref>.
Район территориясендә республика әһәмиятендәге «[[Ленино-Кокушкино музей-тыюлыгы|Ленино-Кокушкино]]» Дәүләт тарихи һәм мәдәни музей-тыюлыгы эшли, анда [[Владимир Ленин|Владимир Ульянов]] бабасы Александр Бланк утары {{sfn|Габдрахманов|2015|205-209}} урнашкан. Шулай ук Питрәч авылы янында тарихи һәйкәл – [[Бронза гасыр|бронза гасыр]] Питрәч
== География ==
=== Чиктәшлек ===
Район [[Чулман|Кама]] елгасының уң ягында урнашкан, гомуми мәйданы 1361 м². Төньякта Питрәч районы [[Биектау районы|Биектау]] һәм [[Арча районы|Арча]] районнары белән чиктәш, көнчыгышта — [[Теләче районы|Теләче]], көньякта — [[Балык Бистәсе районы|Балык Бистәсе]] һәм [[Лаеш районы|Лаеш]] районнары белән. Төбәкнең көнбатыш өлеше [[Казан|Казанга]] тоташа<ref name=":1">{{Cite web|url=https://tatcenter.ru/district/pestrechinskij-rajon/|title=Пестречинский район|publisher=Tat Center|accessdate=2020-11-02}}</ref>{{sfn|битләр=|Зинатуллина|2013|197—200}} .
{| class="wikitable"
! Як!!Район
Юл номеры - 103:
|[[Көнчыгыш]] || [[Теләче районы]]
|}
== Гербы һәм байрагы ==
{{Өземтә|Яшел очлы куе кызыл кырда, барысыннан да өстә — шул ук төстәге ашлык белән тулы алтын кувшин, аның өстендә алтын әтәч тора, төрле якка караучы, бер-берсенә каршы утыручы, койрыклары аяк төбендә яткан чәшкеләр кувшинны тота<ref>{{Cite web|url=https://tatcenter.ru/district/pestrechinskij-rajon/|title=Пестречинский район|publisher=Tat Center|accessdate=2020-11-02}}</ref>.}}
Питрәч районы гербы 2007 елда расланды һәм 3190 нчы саны белән Россия Федерациясенең Дәүләт геральдия регистрына кертелде. Герб үзәгендә кувшин сурәтләнгән, чөнки төбәктә яшәүчеләр зәркән, [[күн]], агач һәм металл эшкәртү производстволары белән актив шөгыльләнгәннәр. Ашылк белән тулыландырылган кувшин [[игенчелек]] традицияләрен һәм район икътисадының нигезен тәшкил итүче заманча [[авыл хуҗалыгы]] җитештерүен символлаштыра. Ике чәшке икътисадның алга киткән башка тармагын — җәнлек тиресен җитештерүне чагылдыра. Гербта кызыл төс хезмәт сөючәнлек, көч, батырлык, матурлык сыйфатларыннан гыйбарәт. Уңыш, байлык, кояш энергиясе һәм җылылык алтынны тәңгәлләштерә. Яшел төс — табигать, сәламәтлек, яшьлек, тормыш үсеше символы<ref name=":1" />.
Район байрагы герб нигезендә эшләнгән һәм 2007 елның маенда расланган. Ул — кызыл тукыма, аның аскы ягында байракның киңлеге 2/9 ле яшел полоса урнашкан. Үзәктә дә ике чәшке бар, алар өстендә әтәч торган сары кувшинны тоткан<ref name=":1" />.
== Тарих ==
=== Этимология ===
Район административ үзәк — [[Питрәч]] авылы хөрмәтенә аталган. Исем килеп чыгышының ике версиясе бар. Беренчесе буенча, «Пестрецы» «чуар халык», ягъни XV-XVI гасырларда төбәктә төпләнеп утырган төрле эшчеләр — агачтан кисүчеләр, киез итекчеләр, чүлмәкчелщр, балта осталары, тегүчеләр исеменнән барлыкка килгән. Икенче версия фаразлавынча, исем җирлектә еш очрый торган моховик гаиләсеннән "чуар" гөмбәләреннән килеп чыга<ref name="История">{{cite web|url=https://pestreci.tatarstan.ru/istoriya-rayona.htm|title=История района|publisher=Пестречинский муниципальный район|accessdate=2020-11-02}}</ref>.
=== Барлыкка килүе ===
Беренче кешеләр хәзерге Питрәч районы территориясендә бозлык чоры ахырында урнаша башлаганнар. Алар [[балык тоту]] һәм аучылык белән шөгыльләнгәннәр — аларның тукталышлары соңыннан Питрәч авылыннан ерак түгел табылган. Авыл үзе 400 елдан артык элек [[Иван IV|Явыз Иван]] [[Казанны алу|Казанны яулап алганнан]] соң барлыкка килгән. Аның идарә иткән елларда [[Идел]] ярындагы Зөя тавында Троице-Сергиев монастыре төзелә, аны төзүчеләргә Иван IV Казаннан көнчыгышка таба җир бүләк итә. Ул якларда беренче җирлек Троицкая Пустошь дигән исем алды. Соңыннан районга төрле һөнәр ияләре актив күченә башлады. XVI гасырда төбәктә чүлмәк җитештерү аерым үсеш ала, аннары ул татар милли орнаментлары белән нәфис керамика җитештерүгә үзгәрә<ref name=":1" /><ref name="История" />.
1787 елда Питрәч халкы 865 ир-ат һәм 913 хатын-кыз тәшкил иткән, барлыгы 310 өй булган. 1901 ел мәгълүматлары буенча, Питрәчтә 356 өй, 2259 җан, 66 шәхси гончар йорты, берничә зур булмаган кирпеч заводы, сәнәгать тибындагы ике чүлмәк заводы, керамик төтен торбалары, керамик плиткалар, чүлмәк плиткалар җитештерү линиясе<ref name="История2">{{cite web|url=https://pestreci.tatarstan.ru/istoriya-rayona.htm|title=История района|publisher=Пестречинский муниципальный район|accessdate=2020-11-02}}</ref>.
[[Файл:Памятник_студенту_В.И.Ульянову-Ленину_в_Ленино-Кокушкино.jpg|ссылка=https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%9F%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D1%81%D1%82%D1%83%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%83_%D0%92.%D0%98.%D0%A3%D0%BB%D1%8C%D1%8F%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%83-%D0%9B%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D1%83_%D0%B2_%D0%9B%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D0%BE-%D0%9A%D0%BE%D0%BA%D1%83%D1%88%D0%BA%D0%B8%D0%BD%D0%BE.jpg|мини|307x307пкс|Ленино-Кокушкинода Ленинга һәйкәл]]
Питрәч районы 1930 елның 10 августында оештырыла<ref name="История2" />. 1920 елга кадәр аның заманча территориясе [[Лаеш өязе|Лаеш]] һәм [[Казан өязе|Казан]] өязләренә кергән, 1920-1927 елларда ул [[Татарстан Автономияле Совет Социалистик Республикасы|ТАССРның]] Лаеш һәм Арча [[Кантон|кантонына]] керә, 1927-1930 нчы елларда ул [[Арча кантоны|Арча кантонында]] гына була<ref name=":0" />.
=== Хәзерге заман ===
1991 елда [[ССРБ таркалуы|ССРБ таркалганнан соң]], Татарстан Россия составыннан чыгарга һәм бәйсезлек алырга омтылган.1992 елда референдум үткәрелгән, аның нәтиҗәләре буенча Татарстан дәүләт суверенитетын игълан иткән. Әмма соңыннан төбәк суверен республика хокукларында Россия составында калу карарын кабул иткән. Шул ук вакытта Татарстан мөстәкыйль социаль-икътисади сәясәт үткәрә башлаган, республика составындагы районнар зур бәйсезлек алган<ref>{{cite web|url=https://inosmi.ru/social/20160918/237875217.html|title=Татарстан создал особые отношения с Москвой|date=2016-09-18|publisher=Интернет-проект ИноСМИ.RU|accessdate=2020-11-05}}</ref>
1998 елдан 2013 елга кадәр Питрәч районын Шәйхулла Насыйбуллин җитәкләгән, аннан соң башлык итеп Эдуард Дияров билгеләнгән, ул районда авыл хуҗалыгын актив үстерә башлаган<ref name="ranking">{{cite web|url=https://realnoevremya.website/articles/64401-reyting-samye-bednye-i-samye-bogatye-rayony-tatarstana|title=Рейтинг «Реального времени»: «Рублевка» сравнялась по эффективности с нефтехимической столицей Татарстана|author=Фаил Гатаулин, Сергей Афанасьев|date=2017-05-05|publisher=«Реальное время» интернет газетасы|accessdate=2020-11-04}}</ref>. 2018 елдан районда Илһам Кашапов җитәкчелек итә<ref name="АИР">{{cite web|url=https://tida.tatarstan.ru/index.htm/news/1617708.htm|title=Модель устойчивого развития Пестречинского района представили на Межпарламентской ассамблее участников Содружества независимых государств|date=2019-11-25|publisher=Инвестицион үсеш агентлыгы|accessdate=2020-11-03}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.tatar-inform.ru/news/politics/17-01-2018/glavoy-pestrechinskogo-rayona-stal-ilham-kashapov-5516859|title=Главой Пестречинского района стал Ильхам Кашапов|date=2018-01-17|publisher=Татар-информ|accessdate=2020-11-04}}</ref>.
== Халык ==
2019 елга булган мәгълүматларга караганда, төбәктә 45 054 кеше яшәгән. Этник яктан район гетероген һәм аның 57% ы татарлар, 38% рус халкы, аерым 2% керәшен татарлары һәм чуаш, әрмән, грузин, мари һәм украиналыларның аз санлы төркемнәре тәкъдим ителгән.
2001 елдан 2011 елга кадәр төбәктә халыкның тискәре үсеше күзәтелде. 2012 елда туучылар саны аз гына артты: туучылар саны 343 кеше булган, 332 теркәлгән үлемнәр санына каршы. Шулай ук соңгы ун елда үлемнәр саны кимүе күзәтелә.{{Население|Пестречинский район}}
=== Милли состав ===
{| class='standard' style='text-align: center;' width=63%
Строка 123 ⟶ 141 :
| [[руслар]] || 51,5% || 46,6% || 44,2% || 40,0%||40,2%
|}
== Муниципаль-территориаль корылыш ==
Питрәч районында 21 авыл җирлегендә 74 торак пункт бар. {{Автонумерация||89={{ Население | Пестречинское сельское поселение | тс }}|103=|101={{ Население | Татарско-Ходяшевское сельское поселение | тс }}|100=3|99=Татар Тау иле авылы|98=Татар Тау иле авыл җирлеге|97=|95={{ Население | Пимерское сельское поселение | тс }}|94=3|93=Пимәр авылы|92=Пимәр авыл җирлеге|91=|88=4|105=Чыты авылы|79=|73=|74=Татар Казысы авыл җирлеге|75=Татар Казысы авылы|76=2|77={{ Население | Отар-Дубровское сельское поселение | тс }}|80=Пановка авыл җирлеге|87=[[Питрәч]] авылы|81=Пановка авылы|82=2|83={{ Население | Пановское сельское поселение (Татарстан) | тс }}|85=|86=Питрәч авыл җирлеге|104=Чыты авыл җирлеге|106=3|71={{ Население | Надеждинское сельское поселение (Пестречинский район) | тс }}|124=5|Сортировка5=число|Сортировка4=число|Выравнивание6=right|Выравнивание5=right|Выравнивание4=right|Заголовок6=Мәйданы|Заголовок5=Халык саны|Заголовок4=Торак<br>пунктлары<br>саны|Заголовок3=Административ үзәк|Заголовок2=Авыл җирлекләре|Столбцов=6|Оформление=standard sortable|125={{ Население | Янцеварское сельское поселение | тс }}|123=Янсуар авылы|107={{ Население | Читинское сельское поселение | тс }}|109=|110=Шәле авыл җирлеге|111=Шәле авылы|112=3|113={{ Население | Шалинское сельское поселение (Татарстан) | тс }}|115=|122=Янсуар авыл җирлеге|116=Шигали авыл җирлеге|117=Шигали авылы|118=2|119={{ Население | Шигалеевское сельское поселение | тс }}|121=|70=4|Белкино авыл җирлеге|19=|33=Кәвәл авылы|32=Кәвәл авыл җирлеге|31=|29={{ Население | Кобяковское сельское поселение (Татарстан) | тс }}|28=1|27=Кибәк авылы|26=Кибәк иле авыл җирлеге|25=|23={{ Население | Кибячинское сельское поселение | тс }}|22=1|21=Кибәч авылы|20=Кибәч авыл җирлеге|35={{ Население | Ковалинское сельское поселение (Татарстан) | тс }}|9=Богородск авылы|Белкино авылы|3|{{ Население | Белкинское сельское поселение | тс }}|7=|8=Богородск авыл җирлеге|10=7|17={{ Население | Екатериновское сельское поселение (Татарстан) | тс }}|11={{ Население | Богородское сельское поселение (Татарстан) | тс }}|13=|14=Екатериновка авыл җирлеге|15=Екатериновка авылы|16=6|34=3|69=Надеждино авылы|68=Надеждино авыл җирлеге|67=|65={{ Население | Ленино-Кокушкинское сельское поселение | тс }}|64=6|63=Ленино Кокушкино авылы|62=Ленино Кокушкино авыл җирлеге|61=|59={{ Население | Кулаевское сельское поселение | тс }}|58=5|57=Колай авылы|56=Колай авыл җирлеге|55=|53={{ Население | Кряш-Сердинское сельское поселение | тс }}|37=|44=Кощак авыл җирлеге|38=Күн авыл җирлеге|39=Күн авылы|40=3|41={{ Население | Конское сельское поселение | тс }}|43=|45=Кощак авылы|52=3|46=5|47={{ Население | Кощаковское сельское поселение | тс }}|49=|50=Керәшен Сәрдәсе авыл җирлеге|51=Керәшен Сәрдәсе авылы|Сортировка6=число}}
== Шәхесләр ==
|