Бөек Луки ныгытмасы

Бастионлы, җир Бөек Луки ныгытмасы - Россиянең Псков өлкәсе Бөек Луки шәһәрендә урнашкан ныгытма. Гадәттә, шәһәр халкы Вал» яки «Крепость» дип атап йөри.

Бөек Луки ныгытмасы
Нигезләнү датасы	1704
Дәүләт	Россия
Административ-территориаль берәмлек	Великие-Луки
Входит в состав списка памятников культурного наследия	список объектов культурного наследия: Великие Луки[d]
Мирас статусы	федераль әһәмияттәге Россия мәдәни мирас объекты[d]
Ирешү	улица Розы Люксембург, к югу от улицы, левый берег р. Ловать
Бөек Луки ныгытмасы Викиҗыентыкта

Тарихы

Ныгытма урта гасыр бөек Луки топографиясендә зур урын алып тора, шәһәр киңлеге структурасын формалаштыруга һәм үстерүгә сизелерлек йогынты ясап тора. 1198 елда елъязма хәбәрендә литовлар һәм полочанлылар «пожьгоша хоромы, а лучяне устерегошася и избыша в город» дип беренче тапкыр искә алына. «Город» төшенчәсе ныгытма дип чыганакта искә алына.

Бөек Луки ныгытма корылмалары турындагы киләсе хәбәр аларның 1211 елда төзелүе белән бәйле. «Шәһәрләр» бүгенге Бөек Луки биләгән территориядә торгызылган дип уйларга нигез бар.

Бөек Лукиның чыганакларда чагылдырылган ныгытма корылмалары тарихында яңа этап 1493 елгы елъязма хәбәрләре белән билгеләнә: «Бөек кенәз Иван Васильевичның боерыгы белән, иске нигездә Бөек Лукида агач шәһәр куелган» («повелением великого князя Ивана Васильевича, поставиша град древян на Луках на Великих по старой основе»).

XVII гасыр башындагы смута вакытында ныгытма янә җимерелә. Моның сәбәбе булып полковник А.Лисовский җитәкчелегендәге А. Просовецкий, Дон казаклары отрядлары ярышлары булган. 1610 елгы Псков елъязмалары хәбәрендә билгеләп үтелгәнчә, Григорий Валуевның отряды тарафыннан Бөек Луки христиан халкы юк ителә. Шулай итеп, XVII гасырның икенче унъеллыгы башына ныгытмалар зур зыян күрә һәм Бөек Луки ныгытмасы оборона сәләтен югалта.

1704 елда Төньяк сугыш вакытында, Петр I указы буенча, Ловать елгасының сул як ярында элеккеге иске ныгытма урынына бастион тибындагы ныгытма төзелә. Аның проектын рус математигы Леонтий Филиппович Магницкий эшләгән. Бу төзелешне генерал Нарышкин Семен Григорьевич күзәткән.

Төзелеш тәмамланган елда (1708) ныгытма алтыпочмактан гыйбарәт булган, ул 12 бакыр һәм кырык чуен пушкасы, шулай ук ике мортир белән ныгытылган була.

Бүгенге көндә Федераль әһәмияттәге мәдәни мирас объекты булып тора.

Бүгенге көндә бастионнарның элеккеге конфигурациясе сакланган, озынлыгы периметр буенча 2 км. Валлар һәм үлән белән капланган бастионнар биеклеге уртача 12-16 метр, аларның өслеге буенча җәяүлеләр өчен асфальт юллар салынган. Тышкы якта парк ясалган. Көнбатыш һәм төп капкалар калдыклары сакланган. Кечкенә тау үзәгендә ныгытма бүгенге көнгә кадәрВоскресения Христова соборы фундаментын саклый. Собор җыелмалары XX гасырның 80нче еллар уртасына кадәр сакланган, әлегә, бәхетсезлек очракларын булдырмас өчен, саперлар шартламаган, чөнки шәһәр малайлары Бөек Ватан сугышы чорыннан калган шартлаткыч сугыш кирәк-яракларын даими рәвештә казып алып торганнар.

Ныгытма сурәтләре

• 
• 
• 
• 

Чыганаклар

• Великие Луки // Военная энциклопедия / Под ред. В. Ф. Новицкого и др.. — СПб.: т-во И. Д. Сытина, 1911. — Т. 5. — С. 284.
• Ласковский Ф. Ф. Материалы для истории инженерного искусства в России. СПб., 1861. Т. 2. Стр. 472—474, 618, 619. Карты, планы и чертежи: л. 19, изобр. 53-57.
• Семевский М. И. Историко-этнографические заметки о Великих Луках и Великолуцком уезде. — СПб., 1857. — 211 с.
• Юрасов А. В. III. Топография крепостных укреплений // Великие Луки XIII-XVII вв.: Историческая топография средневекового города / Ред. И. К. Лабутина. — Псков, 1996. — С. 33—46.
• Ирина Голубева. Возвращение в Великолукскую крепость. «Псковская губерния» № 7 (579).
• Иванова П. Е. Великие Луки. Справочник для туристов. — Л., 1968. — 128 с.