Әбү Рәйхан әл-Бируни: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
кТөзәтмә аңлатмасы юк
IanraBot (бәхәс | кертем)
к clean up using AWB
Юл номеры - 8:
| һөнәр =
| туу датасы = 4.09.973
| туу җире = Кяткәт, [[Хорезм]]
| гражданлык =
| милләт =
Юл номеры - 22:
| башка мәгълүмат =
}}
'''Әбү Рәйхан Мөхәммәт Әл-Бируни''' (ابوریحان محمد بن احمد بیرونی‎, [[973 ел]]ның [[4 сентябрьcиʜтәбер|4 сентябресентәбре]], Кяткәт, [[Хорезм]], — [[1048 ел]]ның [[4 декабрьдᴎкәбеp|4 декабре]]) — бөек төрки-фарсы галиме, тарих, географияҖәгъpафия, тел белеме, астрономия, математика, геодезия, минералогия, геология буенча күп хезмәтләр авторыaвтыpы. Үз вакытының бөтен фәннәрен диярлек белгән. Шулай ук шагыйрь буларак танылган. [[Грек теле|Грек]], [[гарәп теле|гарәп]], [[санскрит теле|санскрит]] телләрен бик яхшы белгән.
 
Әл-Бируни [[Җир]] радиусын үлчи.
Юл номеры - 31:
== Эшчәнлек ==
[[File:Abu Reyhan Biruni-Earth Circumference.svg|200px|thumb|left|Әл-Бируни [[Җир]]нең [[радиус]]ын һәм [[әйләнә]]сен фаразлау өчен тәкъдим иткән һәм кулланган [[метод]]ны сурәтләүче диаграмма.]]
[[File:Lunar eclipse al-Biruni.jpg|200px|thumb|Әл-Бируниның астрономия хезмәтләреннән иллюстрацияиллүстрация - [[Ай (иярчен)|Айның]] төрле фазаларын аңлату.]]
[[File:AzerbazkanBiruni.JPG|thumb||250px|Әл-Бируниның "[[Иран]]ның дүрт юнәлеше һәм [[сәясәт|сәяси]] бүлешенләре" әсәре]]
 
Бируни зур белемгә ия булган шәхес булып таныла. Ул [[математика]], [[астрономия]], [[географияҖәгъpафия]], [[геология]], минераллар гыйльме, [[тарих]] фәннәре буенча тирән эчтәлекле хезмәтләр иҗат итә. Аның «Һиндстан тарихы», «Үткән буыннарның һәйкәлләре», «Мәсгуд кануннары» исемле хезмәтләре күп телләрдә басылып чыккан.
 
=== Фәлсәфә ===
Юл номеры - 41:
Бируниның карашы буенча, материя кәнкрит предметларда гәүдәләнә. Әйтик, дөнья (материя) 5 элементтан тора: бушлык, җил, ут, су һәм җир. Бу элементлар, Бируни фикеренчә, бер-берсенә күчештә яшиләр.
 
Бируниның [[Җир]] шарындагы эволюционэволүцион процесслар турындагы фикерләре, гомумән, гаҗәеп ачышлар булып саналырга тиеш. Беренчедән, Бируни үз заманындагы Җир шары «хәрәкәтсез бер нәрсә» дип саналган карашларны тәнкыйть итә, дөньяның кояшка бәйле (гелиоцентрик) рәвештә корылганлыгы турында фаразларын белдерә. Икенчедән, ул Җир шарындагы терек табигатьнең, шул исәптән кешенең килеп чыгуын, дини һәм идеалистик карашларны тәнкыйтьләп, чын материалистик нигездә, табигатьнең үз закончалыклары буенча, табигый сайланыш нәтиҗәсендә барлыкка килүе турында фаразлык итә.
 
Бируниның хайваннарның үсемлекләрдән килеп чыгуы турында белдергән фаразы фән өлкәсендә зур кыюлык, хәтта батырлык булып санала. Әлбәттә, Бируниның материализм юнәлешендәге карашларына билгеле бер чикләнгәнлек тә хас. Аның хаталы карашлары да була. Мәсәлән, ул, табигатьнең өзлексез әйләнештә булып, яңадан үзенә кайтуы канунына (круговорот теориясе) таянып эш итә.
 
=== Җәмгыять белеме ===
Әл-Бирунинең социаль фәлсәфә өлкәсендәге фикерләре әхлак принциплары үзәнлеге белән чикләнә. Шулай да аның һәр эштә дә гаделлекне яклау карашлары зур игътибарга лаеклы. Ул гаделлекне дәүләт белән идарә итү эшендә таләп итә, җәмгыятьтә кешеләрнең фидакярфидакәр эшләрен югары бәяли, милли мөнәсәбәтләр өлкәсендә дә гаделлекне яклый.
 
== Шулай ук карагыз ==