Төш реакторы: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Nurbot (бәхәс | кертем)
к →‎Тарих: clean up, replaced: Сәвит Социалистик Җөмһүриятләр Берлеге → СССР (2) using AWB
IanraBot (бәхәс | кертем)
к / using AWB
Тамга: кире кагылган
Юл номеры - 1:
[[Файл:Fission chain reaction.svg|300px|мини|уңда|Уран-235 чылбырлы төш реакциясе]]
[[Файл:Advanced Test Reactor.jpg|300px|мини|уңда|Төш реакторының актив зонасы, [[зәңгәр]] төсле нурланыш - [[Черенков нурланышы]] яхшы күренә]]
'''Төш реакторы''' — зур [[энергия]]не чыгаручы авыр [[төшнең бүленүе]] идарә ителешле килеш үзе яклана торган чылбырлы төш реакциясен оештыру максатыннан ясалган; гадәттә [[атом-төш энергиясе]] ярдәмендә термаль һәм [[электрᴎᴫᴎкᴛep]] энергиясе җитештерелә.
 
==Тарих==
* [[1942]]
** [[Лейпциг]] университетындаүнивирcиᴛиᴛенда җитәрлек нейтроннар санын җитештерә алган ([[Наци Алмания]]дә "Уран проекты" теоретик төркемен [[Карл Вайцзеккер]] җитәкли, ләкин фактик җитәкчесе [[Вернер Һейзенберг]] була).
** [[АКШӘᴍᴎpикə Кушма Штатлары]]та [[Энрико Ферми]] җитәкчелегендә тарихта беренче мәртәбә чылбырлы төш реакциясен ''Chicago Pile-1, CP-1'' төш реакторында җибәрелә. Бу ректорpикᴛыр җылылык нейтроннарында эшләгән.
* [[1945]]
** Һейгерлох янында үткәргән тәҗрибәдә Һейзенберг төркеме чылбырлы төш реакциясен җибәрә алган. Ләкин берничә атнадан [[Өченче рейх]] һәм шушы программа бетерелә.
** [[Канада]]да ''ZEEP'' дигән төш реакторы ачыла.
* [[1946]] елның 25 декабрендә [[СССР|ССРБ]] [[Мәскәү]]дә '''Игорь Курчатов''' җитәкчелегндә Ф-1 дигән төш реакторы төзелә.
* [[1954]] елда дөньяның беренче [[атом-төш энергиясе]] нигезендә эшләүче [[электрᴎᴫᴎкᴛep станциясестаʜсaсе]] [[СССР|ССРБ]]ның [[Обнинск]] шәһәрендә эшли башлый (5 МВт).
* [[1978]] елга дөньяда якынча 100 төш реакторы эшли инде.
 
Юл номеры - 20:
Уран-235 төшләре әкрен [[нейтрон]]нарны аеруча нык йоталар. Әкрен нейтроннарның уран-238 төше тарафыннан йотылу процессы кисеме бары тик 8 барн тәшкил итсә, андый нейтроннар белән уран-235 төшен бүлү процессы кисеме 580 барнга җитә.
 
Шуңа күрә реакциядә бүленеп чыккан [[электронᴎᴫᴎкᴛepон]]нарның тизлеген киметү өчен зур блоклары арасына әкренәйткеч куялар.
 
'''Әкренәйткеч''' материал нейтроннарны мөмкин кадәр әзрәк йотарга һәм нейтроннарның энергиясен тизрәк үзләренә алырга тиешләр. Андый материалларның иң яхшылары - авыр [[су]], [[графит]] һәм [[бериллий]]. [[Кадмий]] яки [[бор]]дан ясалган таяклар нейтроннарны бик нык йоталар.
Юл номеры - 28:
Үрчү коэффициентын һәм егәрлекне арттыру өчен, таякларны актив зонадан ныграк чыгарырга кирәк. Бу реактордагы төш реакцияләре '''идарә ителешле реакцияләр''' дип йөртелә.
 
Реактор актив зонада бүленеп чыккан энергияне контур торбасында агучы су яки [[натрий]] үзенә алып, пар генераторындагыгенерaтьıpындагы суга тапшыра. Суыргыч торбадагы [[сыеклык]]ны хәрәкәткә китерә.
 
ГенератордаГенерaтьıpда хасил булган [[бу]] турбина валын әйләндереп суына һәм, сыеклыкка әверелеп, яңадан актив зонага кайта. Турбина электрᴎᴫᴎкᴛep генераторыгенерaтьıpы роторын әйләндерә.
 
== Әдәбият ==
Юл номеры - 36:
*Тимеркәев Б.А., Галимов Д.Г., Даутов Г.Ю. "Физика" (җылылык нурланышы, квант физикасы, физик статистика, каты җисем физикасы, атом төше физикасы). Нәшрият: КДТУ нәшрияты, 2002 ел.
*Левин В. Е. Ядерная физика и ядерные реакторы. 4-е изд. — М.: Атомиздат, 1979.
*ШуколюковШуколүков А. Ю. «Уран. Природный ядерный реактор». «Химия и жизнь» № 6, 1980 г., с. 20-24
*Камерон И. Ядерные реакторы. — М.: Энергоатомиздат, 1987. — 320 с.
*Климов А.Н. Ядерная физика и ядерные реакторы. — М.: Энергоатомиздат, 1985. — 352 с.