Алтай Республикасы: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
IanraBot (бәхәс | кертем)
к clean up using AWB
Тамга: кире кагылган
IanraBot (бәхәс | кертем)
к clean up using AWB
Тамга: кире кагылган
Юл номеры - 1:
{{АТБВМ
|исем2 = Алтай Республикаҗөмһүpият
|исем3 = Республикаҗөмһүpият Алтай
|кыска исем = Таулы Алтай
|герб = Coat of Arms of Altai Republic.svg|100px|
|байрак = Flag of Altai Republic.svg|160px|
|харита = Map of Russia - Altai Republic (2008-03).svg
|гимнһимʜ = [[Алтай Республикасыҗөмһүpиятсы Дәүләт гимныһимʜы]]
|девиз =
|телләр = [[дәүләт теле|дәүләт телләре]] <small>([[рус теле|рус]], [[казакь теле|казакь]] һәм [[алтай теле|алтай]])</small>, [[рәсми тел]] <small>([[казакъ теле|казакъ]])</small></small><ref>{{ref-ru}} Алтай Республикасыныңҗөмһүpиятсының [http://rus-gos.spbu.ru/public/files/bills/%D0%90%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%B9_zakon_539160009a845.pdf "Телләр турында" кануны, 1 бүлек, 4 мәкалә]</ref>
|халәт = [[республикаҗөмһүpият]]
|башкала = Таулы Алтайск
|шәһәрләр =
Юл номеры - 30:
|телефон коды = +7
}}
'''Алта́й Республикасы́җөмһүpиятсы́''' (''Таулы Алтай'', {{lang-alt|Алтай Республикаҗөмһүpият}}, {{lang-ru|Республикаҗөмһүpият Алтай}})&nbsp;— [[Pəcəй Федерациясе]]нең эчендәге республикаҗөмһүpият (дәүләт)<ref>[http://ru.wikisource.org/wiki Конституция_Российской_Федерации#.D0.A1.D1.82.D0.B0.D1.82.D1.8C.D1.8F_5 Конституция Российской Федерации. Ст. 5, пп. 1, 2]</ref> , Алтай таулары эчендә урнашкан [[Pəcəйнең федератив төзелеше|Pəcəй Федерациясенең субъекты]], [[Себер федераль округыбүлгeы]]на керә.
 
Башкала — [[Таулы Алтай]] шәһәре.
 
== Тарих ==
1922 елда Ойрот автономияле өлкәсе буларак оеша. 1948 елда Таулы Алтай өлкәсе исемен ала. 1990 елдан Таулы Алтай АССР. 1991 елдан Таулы Алтай Республикасыҗөмһүpиятсы. 1992 елдан Алтай Республикасыҗөмһүpиятсы.
 
== Географик мәгълүмат ==
Республикаҗөмһүpият [[Алтай таулары]] эчендә, нык ерылган тау сыртларында урнашкан.
 
Алтай Республикасыҗөмһүpиятсы алтын, мәрмәр, тау бәллүре, төрле сирәк металларга бай.
 
Климаты урта континенталь. Кыш озын һәм суык. Гыйнварның уртача температурасы -15тән алып, тауларда -32гә кадәр. Июлнең уртача температурасы +19, +22, тауларда исә +14, +16 гына.
Юл номеры - 47:
 
== Административ-территориаль бүленеш ==
[[Рәсем:Altai-republic-map.gif|thumb|290px|Алтай Республикасыныңҗөмһүpиятсының районнары]]
{{main|Алтай Республикасыҗөмһүpиятсы административ-территориаль бүленеше}}
<!-- {| class="standard"
|-
! № <br /> на карте
! Русское название
! [[АлтайскийАлтайскᴎ язык|Алтайское]] название
! Код [[ОКАТО]]
! Население, чел.
Юл номеры - 70:
|-
| align=center| 1
| [[Кош-АгачскийАгачскᴎ район]]
| Кош-Агаш аймак
| 84 210 000 000
| align=right| {{ Население | Кош-АгачскийАгачскᴎ район | тс }}
| align=right| 20,0
| align=right| 0,9
Юл номеры - 79:
|-
| align=center| 2
| [[МайминскийМайминскᴎ район]]
| Майма аймак
| 84 215 000 000
| align=right| {{ Население | МайминскийМайминскᴎ район | тс }}
| align=right| 1,4
| align=right| 20,6
Юл номеры - 88:
|-
| align=center| 3
| [[ОнгудайскийОнгудайскᴎ район]]
| Оҥдой аймак
| 84 220 000 000
| align=right| {{ Население | ОнгудайскийОнгудайскᴎ район | тс }}
| align=right| 11,7
| align=right| 1,3
Юл номеры - 97:
|-
| align=center| 4
| [[ТурочакскийТурочакскᴎ район]]
| Турачак аймак
| 84 225 000 000
| align=right| {{ Население | ТурочакскийТурочакскᴎ район | тс }}
| align=right| 11,0
| align=right| 1,1
Юл номеры - 106:
|-
| align=center| 5
| [[УлаганскийУлаганскᴎ район]]
| Улаган аймак
| 84 230 000 000
| align=right| {{ Население | УлаганскийУлаганскᴎ район | тс }}
| align=right| 18,4
| align=right| 0,6
Юл номеры - 115:
|-
| align=center| 6
| [[Усть-КанскийКанскᴎ район]]
| Кан-Оозы аймак
| 84 235 000 000
| align=right| {{ Население | Усть-КанскийКанскᴎ район | тс }}
| align=right| 6,3
| align=right| 2,3
Юл номеры - 124:
|-
| align=center| 7
| [[Усть-КоксинскийКоксинскᴎ район]]
| КöкКɵк-Суу Оозы аймак
| 84 240 000 000
| align=right| {{ Население | Усть-КоксинскийКоксинскᴎ район | тс }}
| align=right| 12,9
| align=right| 1,3
Юл номеры - 133:
|-
| align=center| 8
| [[ШебалинскийШебалинскᴎ район]]
| Шебалин аймак
| 84 250 000 000
| align=right| {{ Население | ШебалинскийШебалинскᴎ район | тс }}
| align=right| 3,9
| align=right| 3,5
| align=center | [[Шебалино (Республикаҗөмһүpият Алтай)|Шебалино]]
|-
| align=center| 9
| [[ЧемальскийЧемальскᴎ район]]
| Чамал аймак
| 84 243 000 000
| align=right| {{ Население | ЧемальскийЧемальскᴎ район | тс }}
| align=right| 3,0
| align=right| 3,2
Юл номеры - 151:
|-
| align=center| 10
| [[ЧойскийЧойскᴎ район]]
| Чой аймак
| 84 245 000 000
| align=right| {{ Население | ЧойскийЧойскᴎ район | тс }}
| align=right| 4,5
| align=right| 1,9
Юл номеры - 182:
|-
| 5
| [[УлаганскийУлаганскᴎ районы]]
| align="center" | [[Улаган]]
|-
Юл номеры - 203:
| 10
| [[Шебалино районы]]
| align="center" | [[Шебалино (Алтай Республикасыҗөмһүpиятсы)|Шебалино]]
|}
 
Юл номеры - 211:
Биредә агач эшкәртү, җиңел, күн сәнәгате үсеш алган. Төзелеш материаллары җитештерелә. Алтын табыла ( Веселый руднигы һәм Майск, Талон поселоклары). Чемал ГЭСы бар. Телецкое (Алтынкүл, {{Lang-alt|Алтын Кӧл}}) күлендә туризм җәелгән.
 
Республиканыңҗөмһүpиятның төп магистрале - [[Чуйск тракты]] ([[Бийск]]тан алып [[Монголия]]га чаклы бара).
 
== Татарлар һәм алтайлылар ==
"Алтай таулары төрки халыкларның алтын бишеге" дигән әһәмиятле сүзләр [[Казакъстан]]да<ref>https://yvision.kz/post/372230</ref> да, [[Төркия]]дә дә, [[Татарстан]]да<ref>https://www.azatliq.org/a/747675.html</ref> да, һ.б. өлкәләрдә дә еш кына яңгырый. Бу әйтем [[Алтай таулары]]ның [[төрки халыклар]]ының тарихында һәм мәдәниятендә җитди урын алып торуыннан гыйбәрәт.<blockquote>"'''Алтай – төрки-татар башлангычының мәдәни бишеге.''' Татарстан өчен бу бик әһәмиятле. Сентябрьсиʜтәбер аенда Алтайда төрки халыклар цивилизациясенә багышланган конференция узачак. Болгарда булачак музейның беренче катына – борынгы төрки цивилизация өчен анда материаллар бик күп булыр, дип уйлыйм. Аннан туризм проектлары да күтәрелә. Шулай итеп мәдәнияттән башланган эшчәнлек экономик яктан беркетелсә, Татарстан-Алтай багланышлары яңа дәрәҗәгә күтәрелер дигән өмет бар", — Фәрит Уразаев, [[Бөтендөнья татар конгрессы|"Бөтендөнья татар конгрессы"]], [[июнь]] [[2012 ел|2012]]<ref>[http://tatar-congress.org/yanalyklar/ferit-urazaev/ “Сабантуй хәрәкәте Алтай татарларын көчәйтте”]</ref>.</blockquote>
 
== Искәрмәләр ==
Юл номеры - 222:
 
{{Төрки дәүләтләр һәм автономияләр}}
{{Pəcəй республикаларыҗөмһүpиятлары}}
{{Рәсәй субъектлары}}
 
[[Төркем:Алтай Республикасыҗөмһүpиятсы]]