Тәкъвим: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Тамга: кире кагылган |
Тамга: кире кагылган |
||
Юл номеры - 2:
'''Тәкъвим''' яки '''календарь''' ({{lang-ar|}}, {{lang-la|calendae}} — айның баштагы көненең исеме)- вакытлы астрономик күренешләргә ([[Җирнең тәүлеклек әйләнүе|Җир әйләнүе]], Айның җир һәм җирнең Кояш тирәли хәрәкәт итүе һ.б.) нигезләнгән вакыт аралыгы озынлыгын икәпләү системасы. Көн белән төннең алмашыну чоры — тәүлек, Ай фазаларының алмашыну чоры – синодик ай, Кояшның күк йөзендә ел әйләнәсенә күзгә күренеп күчү чоры кояш (тропик) елы итеп аталган вакыт берәмекләрен билгели. Тәкъвим елы бөтөн тәүлек саныннан торырга тиеш, шулай ук вакытта күрһәтелгән вакыт аралыгын билгеләүче астрономик күренешләр аларның кәсер саныннан тора: тропик ел — 365,2422, синодик ай - 29,5306 тәүлек.
Төрле дәвердә кәлиндәр елының озынлыгын синодик ай һәм тропик ел белән яраклаштырырга омтылу сәбәпле, күп төрле тәкъвимнәр төзелә, аларны төп өч типка бүләргә мөмкин: кояш, ай һәм ай-кояш календаре. [[Кояш тәкъвиме]] нигезендә тропик ел, ай тәкъвим — синодик ай озынлыгы ята, ай-кояш календаре шушы ике чорга нигезләнгән. Кояш тәкъвим киң таралганы — григориан тәкъвим (яңы стиль), унан алда булганы — б.э.т. 45 й. Рим имперaтьıpы [[Юлий Цезарь]] тарафыннан кертелгән юлиан кәлиндәр (иске стиль). Юлиан тәкъвим буенча ел 365 (гадәти ел) яки 366 ([[кәбисә ел]]ы — һәр дүртенче ел) көнгә; 28—31 көннән торган 12 айга; һәрберсе 7 көннән торган атналарга бүленә. 16 б. карый астрономик күренешләр һәм тәкъвим даталары арасында зур күчеш барлыкка килә. Бу — юлиан тәкъвим уртача ел озынлыгының 4 ел эчендә 365,25 тәүлек, тропик елдан 11 мин 14 с озынорак булу нәтиҗәсе. Шушы җитешсезлек 1582 елда [[Рим Папасы]] Григорий XIII тарафыннан кертелгән, соңрак григориан исемен алган тәкъвим бераз бетерелә. Анда һәр 400 ел эчендә 3 [[кәбисә ел]]ы юкка чыгарыла: номерлары ике нульгә беткән һәм баштагы ике цифры 4 кә калдыксыз бүленмәгән еллар [[кәбисә ел]]ы итеп саналмый (мәк., 1700, 1800, 1900, 2100). кәлиндәр ел озынлыгы уртача 365,2425 тәүлеккә тигез, был тропик елдан тик 26 с гына артыгырак. Русиядә григориан тәкъвим 1918 елның 14 февралендә, [[
== Шулай ук кара ==
|