Вилһелм Радлов: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Nurbot (бәхәс | кертем)
к →‎Казан чоры: clean up, replaced: урыс → рус (2) using AWB
IanraBot (бәхәс | кертем)
к clean up using AWB
Тамга: кире кагылган
Юл номеры - 10:
|Туу урыны = {{Туу җире|Берлин|Берлинда}}
|Үлем датасы = 12.5.1918
|Үлем урыны = {{Үлем җире|ПетербургПиᴛырбур|ПетербургтаПиᴛырбурда}}
|Ватандашлык =
|Эшчәнлек төре = [[тюркологиятүркология]], фольклорчылык, [[археология]]
| Альма-матер = [[Берлин университетыүʜиʙиpcитите]]
|Иҗат итү еллары =
|Юнәлеш =
|Жанр =
|Иҗат итү теле =
|ДебютДебүт =
|Премияләр =
|Бүләкләр =
Юл номеры - 24:
|Сайт =
}}
'''Ви́лһелм Фри́дрих Ра́длов''' ({{lang-de|Friedrich Wilhelm Radloff}}, {{lang-ru|Василий Васильевич Радлов}}) – [[төрки телләр]] белгече, этнограф, тәрҗемәче, [[Русия фәннәр академиясе|ПетербургПиᴛырбур Фәннәр академиясенең]] хакыйкый әгъзасы. Төрки телләр белгече буларак бөтен дөньяга мәгълүм, Русиядә чагыштырма-тарихи тел белеменә нигез салган галим.
 
==Тәрҗемәи хәле==
 
Вилһелм Фридрих Радлов [[1837 ел]]ның [[5 гыйнвар]]ында [[Берлин]]да туа. [[Берлин университетыүʜиʙиpcитите]]нда бик яхшы белем алып, ул бөтенләй ватаныннан китә, [[1858 ел]]да [[Петербург]]кгаПиᴛырбуркга күчеп килә. Яшь фәлсәфә докторындуктьıрын Русиядә тел белеме, көнчыгышны өйрәнү кызыксындыра. [[1859 ел]]ның 11 маенда ул Русиягә тугрылыкка антлар эчә һәм ватандашлыкны кабул итә. Шул көннән Вилһелм Фридрих ''Василий Васильевич Радлов'' булып китә.
 
Радловка [[Барнавыл]]да укытучылык эшенә җибәрелә. Яшь белгеч кышын укыта, ә җәй айларында [[Алтай таулары|Алтай]] төбәге буйлап экспедицияләргә чыга: бай лингвистик материал җыя, төрки телнең җирле сөйләмен өйрәнә, археологик казу эшләре алып бара. «Образцы народной литературы тюркскихтүркских племен» монографиясенең беренче өч томын яза. Шушы төпле, тирән нигезле хезмәт нәтиҗәсендә В.Радловның исеме фән дөньясында зур танылу ала.
===Казан чоры===
Галим тормышының Казан чоры ([[1871]]-[[1884]]) педагогик һәм административ эшчәнлек белән бәйле. Казан чорын, беренче чиратта, Казан округынабүᴫᴦеына кергән [[татарлар|татар]], [[башкортлар|башкорт]], [[казахлар|кыргыз]] мәктәпләренең инспекторы вазифасында башкарылган хезмәтләр билгели. Ул [[татар мәктәпләре]]н ачуда, укыту эшләрен уңай хәл итүдә күп эшләр башкара. Радлов тырышлыгы белән Татар укытучылар мәктәпләре 1872 елда [[УфаƟфә]]да, ә [[1876 ел]]да Казанда ачыла. В.Радлов инициативасы белән татар мәктәп-мәдрәсәләрендә рус сыйныфлары булдырыла, дөньяви фәннәр укытылган яңа татар мәктәпләре ачыла, татар хатын-кызлары өчен беренче мәктәп оештырыла.
 
Инспектор буларак, В.Радлов татар мәктәпләре өчен укытучылар әзерләү мәсьәләсенә зур игътибар биргән. [[Казан Татар укытучылар мәктәбе]]н оештыруга үзеннән зур өлеш керткән. В.Радлов мәктәпнең уку-укыту бүлеген җитәкләгән, [[педагогика]], [[дидактика]], тарих фәннәрен укыткан. [[1876]]-[[1917]] елларда бу уку йорты барлыгы 389 укытучы әзерләп чыгарган. Алар арасында Г. Исхакый, Г. Коләхмәтов, М. Корбангалиев, Х. Ямашев һ.б. бик күп күренекле шәхесләр бар.
 
В.Радлов [[Казан үнивирситите|Казан университетыүʜиʙиpcитите]] каршында оештырылган [[Казан университетыүʜиʙиpcитите каршындагы Археология, тарих һәм этнография җәмгыяте|Археология, тарих һәм этнография җәмгыяте]] эшендә актив катнашкан. Галим бу җәмгыятьнең күренекле вәкиле [[Шиһабетдин Мәрҗани]]нең «[[Мөстәфадел-әхбар фи әхвали Казан вә Болгар]]» хезмәтен [[татар теле]]ннән [[рус теле]]нә тәрҗемә иткән һәм бу тәрҗемәне [[1877]] елда Казанда уздырылган IV Бөтенрусия археологик корылтаенда укыган.
 
Шул рәвешле, В.Радлов эшчәнлегенең казан чоры киңкырлы булуы белән үзенчәлекле. [[1871]]-[[1884]] елларда Казанда яшәү дәверендә галим татар мәгарифе, милли телебезне үстерү өлкәсендә күп көч куйган, Казан тюркологиктүркологик [[телбелем]] мәктәбе үсеше өчен үзеннән зур өлеш керткән.
 
[[1872 ел]]да Радлов “Образцы народной литературы тюркскихтүркских племен” хезмәтенең 4нче томын, татар мәктәпләре өчен берничә дәреслек бастырып чыгара; 1882-1883 елларда ике чыгарышта (кисәктә) беренче мәртәбә төрки телләрнең “Vergleichende Grammatik der nordlichen Turksprachen. Phonetik” дигән чагыштырма фонетикасы басыла; [[1883 ел]]да “Aus Sibirien” хезмәте дөнья күрә, аны [[Көнбатыш Себер]] энциклопедиясе дип тә атыйлар.
 
==ПетербургПиᴛырбур чоры==
Радловның тормышы һәм эшчәнлегендәге [[Петербург]]Пиᴛырбур чоры ([[1884]]-[[1918]]) [[Азия]] халыкларының әдәбияты һәм тарихы буенча академик итеп сайланудан башлана. Бу чорда Радловның фәнни хезмәтләре тематик төрлелеге һәм уңышлылыгы, нәтиҗәлелеге белән аерылып тора. Моңа аның Алтай һәм Казандагы эшчәнлеге зур, мөһим тәэсир ясый.
== Моны да карагыз ==
<ul>{{#invoke:wd|properties|linked|qualifier|references|P1038|P1039|format=<li>%p[%r][ (%q)]</li>}}</ul>