Котлымөхәммәт Мәмәш улы Тәфкилев: юрамалар арасында аерма

'''Котлымөхәммәт Мәмәш улы Тәфкилев'''<ref>Фамилиясе [http://tashlar.narod.ru/text/agerje/3-agerze-tobek.htm биредәгечә] язылган: «[[Риза Фәхретдин]] үзенең мәкаләләрендә һәм хезмәтләрендә «Тәүкилев» язылышын кулланган. Без исә фәнни әдәбиятта урнашкан гадәт буенча «Тәфкилев» дип яздык. Кайбер авторлар «Тәвкилев» рәвешен дә куллана».</ref> – татар морзасы, XVIII гасырның беренче яртысында урысрус патшаларының көнчыгыш сәясәтенә зур өлеш керткән дәүләт эшлеклесе, дипломат.

УрысларРуслар аны [[Чиләбе]] каласына нигез салучы буларак хөрмәтли.<ref>[http://www.polit74.ru/society/detail.php?ID=19551 Чиләбегә нигез салучының ядкарен кем мәңгеләштерер?{{ref-ru}}]</ref>

Тәфкилевләр фамилиясе XVI гасырның 40нчы елларында Казан ханы [[Шәех-Гали]]дән китеп урысрус хезмәтенә күчкән Тәүкилде дигән кешедән башланган.<ref>«Татарские, тюркские, мусульманские фамилии». EdwART, 2009</ref>

Котлымөхәммәтнең бабасының атасы Уразали [[Qasıym|Касыйм]]да һәм башка өязләрдә җирләр биләгән. Атасы Мәмәш (төрле чыганакларда Мәмәт, Рамазан) Тәфкилев – Илчелек приказында<ref>Хәзер Тышкы эшләр министрлыгы дип аталыр иде</ref> тылмач, ә Котлымөхәммәт үзе – Чит илләр коллегиясендә тылмач булып хезмәт кыла.

Котлымөхәммәтнең күтәрелүе [[Петр I]] башлаган УрысРус-Төрек сугышлары белән бәйле. [[1711 ел]]гы Прут походыннан башлап, ул патшаның даими тәрҗемәчесе. Патша кушуы буенча, [[1716 ел]]да ул яшерен экспедиция белән [[Иран|Фарсы иле]] аша [[Һиндстан]]га «сәүдә ысулларын» һәм «алтын чыгару юлларын өйрәнергә» җибәрелгән. Төрки телләрне һәм фарсычаны белүе аңа ярдәм итмәгән. Фарсыстанда Тәвкилев әсирлеккә эләккән һәм аннан бары тик [[1718 ел]]да гына коткарылган.<ref>[http://tat.tatar-inform.ru/news/2007/05/22/25050/?print=Y Татар басма китабының чишмә башы]</ref>

[[1736 ел]]да императрица [[Анна Иоанновна|Анна Иоанн кызы]] боерыгы белән полковник исеме бирелә. 1755 елдан Сенат карары белән – генерал-майор.

Патшабикә [[Екатерина II]]нең көнчыгыш эшләре буенча аны киңәшкә чакырулары билгеле.

[[Тирсә]] авылында җирләнгән, җәсәде Тәфкилевләрнең нәсел мавзолеенда сакланган ([[1944 ел]]да туздырылган).

Патша әмере белән чукынырга теләмәгән башка татар [[морза]]ларыннан аермалы буларак, Тәфкилевләр үзләренең Касыйм тирәсендәге җирләрен саклап калганнар. Алай гына түгел, Тәфкилев төрле юллар белән 20ләп җирдә биләмәләр булдырган. Мәсәлән, 1713 елда ул татар кенәзләре Яушевлардан [[Тирсә]] һәм [[Мордыби]] авылларын сатып ала. Аларга Касыйм өязеннән татар крепостнойларын китереп утырткан. Анна Иоанн кызы 1735 елда аңа 1000 татары белән бергә [[Балтач (Әгерҗе районы)|Балтач авылын]] авылын «бүләк итә».<ref>[http://www.book-chel.ru/ind.php?what=card&id=3690 Чиләбе энциклопедиясе{{ref-ru}}]</ref> Котлымөхәммәт Тәфкилевнең Русия дәүләте бюрократиясендә аерым урын тотуы турында шушы характерлы факт та сөйли. Башка татар алпавытларына диндәшләрен коллыкта тотарга [[шәригать]] кушмый, ә мөселманнарга урысрус коллар тотуны хөкүмәт тыя. Улы Йосыфка ул Уфа наместничествосында 897 «җан» игенче, Вятка губернасында - 1130, Рязань губернасында - 83 «җан» васыять итеп калдырган. Лаеклы ялга чыккач, Тәфкилев сәнәгатьчелек белән шөгыльләнеп карый. [[Барҗы]] елгасы буенда аның бакыр кою заводы эшли башлый. Мөселман-татарларга тимерчелек һәм металл кою тыелса да, Тәфкилев заводына ул тыю карамый.