Икенче бөтендөнья сугышы: юрамалар арасында аерма

|урын = [[Аурупа]], [[Көнчыгыш Азия|Көнчыгыш]] һәм [[Көньяк-Көнчыгыш Азия]], [[Төньяк Африка|Төньяк]], төньяк-көнчыгыш һәм [[Көнбатыш Африка]], [[Якын Көнчыгыш]], [[Атлантик океан|Атлантик]], [[Һинд океаны|Һинд]], [[Тын океан|Тын]] һәм [[Төньяк Боз океаны|Төньяк Боз]] океаннары, [[Урта диңгез]]

|сәбәп = төп сәбәпләр: дәүләтләрнең сәясәтләре, [[Версаль-Вашингтон системасы]]ның нәтиҗәләре, бөтендөнья икътисади [[инкыйраз]]ы

|үзгәрешләр =

|көндәш1 =

[[1932 ел]]ның [[25 июль|25 июлендә]] Советлар Союзы һәм Польша һөҗүм итмәскә килешү төзиләр.

 

 

[[1930 ел]]ларда [[Италия]] агрессив тышкы сәясәт үткәрә. [[1935 ел]]ның [[3 октябрь|3 октябрендә]] ул [[Хәбәшстан]]га керә һәм [[1936 ел]]ның [[май|маена]] аны ала. [[1936 ел]]да [[Италия империясе]] игълан ителә. Урта диңгезгә «безнең диңгез» ({{lang-la|Mare Nostrum}}) исеме бирелә. Акт көнбатыш державаларыннан һәм милләтләр Лигасыннан канәгатьсезлек тудыра. Көнбатыш державалар белән мөнәсәбәтләр начараю Италияне Алмания белән якынаюга этәрә. [[1936 ел]]ның [[гыйнвар]]ында Муссолини, Адриатикада экспансиядән баш тарткан очракта, аншлюска принципиаль ризалык бирә. [[1936 ел]]ның [[7 март]]ында алман гаскәрләре Рейн демилитарлаштырылган зонасын били. [[Бөекбритания]] һәм [[Франция]] күрсәтми моңа тәэсирле каршылык, формаль протест белән чикләнеп. [[1936 ел]]ның [[25 ноябрь|25 ноябрендә]] [[Алмания]] һәм [[Япуния]] [[коммунизм]] белән уртак көрәш турында [[Интерн]]га каршы пакт төзи. [[1937 ел]]ның [[6 ноябрь|6 ноябрендә]] пактка Италия кушыла.

[[1938 ел]]ның [[март]]ында [[Алмания]] бер каршылыксыз [[Аншлюс|үзенә Австрияне куша]].

 

 

{{Өземтә башы|У. Черчилль, 1938 елның 3 октябре}}

[[1938 ел]]ның [[октябрь|октябрендә]] Мүнхен килешүе нәтиҗәсендә, [[Алмания]] [[Чехословакия]]нең [[Судет өлкәсе]]н аннексияләй. Ризалыкны бу актка [[Англия]] һәм [[Франция]] бирә, өстәвенә, Чехословакиянең фикере исәпкә дә алынмай. [[1939 ел]]ның [[15 март]]ында Алмания килешүне бозып [[Чехия]]не оккупацияләй. Чехия территориясендә [[Богемия һәм Моравия протектораты]] төзелә. [[Маҗарстан]] һәм [[Польша]] Чехословакияне бүлүдә катнашалар: [[Словакия]] (күбесенчә Маҗарстанга караган Көньяк регионнардан тыш) бәйсез пронацистлар дәүләте дип игълан ителгән, Чески-Тешин шәһәре тирәсендә Польша гаскәрләре керәләр, ә бәйсезлекне игълан иткән Карпат Украинасы, элегерәк җирле ополчение белән авыр сугышлардан соң өлешчә Маҗарстан гаскәрләре тарафыннан алынганнан соң, тулысынча адмирал [[Миклош Һорти]] гаскәрләре тарафыннан оккупацияләнә. [[1939 ел]]ның [[24 февраль|24 февралендә]] [[Антикоминтерн пакты]]на Маҗарстан, [[27 март]]та [[Испания]] кушыла, анда хакимияткә ватандашлар сугышы тәмамланганнан соң [[Франсиско Франко]] килә.

 

 

== Территорияләр ==

[[Рәсем:Polish infantry marching 1939.jpg|thumb|left|200px|Польша өчен сугыш барышында поляк сугышчылары. 1939 ел]]

 

 

[[Кызыл Армия]]нең [[Сталинград сугышы|Сталинград]] ([[1942 ел|1942]]—[[1943 ел|1943]]), [[Курск сугышы|Курск]] ([[1943 ел|1943]]) һәм [[Днепр]] елгасы ([[1943 ел|1943]]) ярларындагы җиңүләре белән Икенче дөнья сугышының борылышы билгеләнә. [[1943 ел]]ның маенда Бөек Британия һәм Америка гәскәрләре [[Төньяк Африка]]ны азат итәләр. [[1943 ел]]ның июлендә [[Италия]]нең фашист режимы җимерелә, октябрь аенда Италия [[Алмания]]гә сугыш игълан итә. Алмания гәскәрләре Италия территориясен басып ала. 1943 елның июль-август айларында коалиция гәскәрләре [[Италия]]гә, [[1944 ел]]ның июнендә — икенче фронт ачып [[Нормандия]]гә керәләр. [[1944 ел|1944]]—[[1945 ел]]ларда совет гәскәрләре Үзәк һәм Көньяк-көнчыгыш Европа илләрен азат иткән. [[1945 ел]]ның апрелендә союздаш гәскәрләр Төньяк Италияне азат итәләр, Көнбатыш Алманияне басып алалар. [[1945 ел]]ның [[2 май|2 маенда]] [[Кызыл Армия]] [[Берлин]]ны яулап ала. [[8 май]] көнне [[Берлин]] янындагы Карлсхорст дигән урында Алмания гәскәре башлыклары шартсыз [[капитуляция]] актына кул куялар. [[Сәвит Социалистик Җөмһүриятләр Берлеге|СССР]], [[АКШ]] һәм [[Бөек Британия]] хөкүмәт башлыкларының Берлин конференциясе ([[17 июль]]—[[2 август]], [[1945 ел|1945]], [[Потсдам]]) [[Европа]]ның сугыштан соң корылышының нигезләрен билгеләгән.

Икенче дөнья сугышы башланыр алдыннан Бөекбританиянең [[Хәрби диңгез көчләре]] Алманиянекеннән күпкә көчлерәк булган. Бөекбританиянең хәрби флотына каршы көрәшүне өметсез эш дип исәпләп, Алманиянең хәрби диңгез флотының башлыгы Редер керәйсер сугышы стратегиясен сайлаган, ягъни дошманның транспортларын юк итү стратегиясен. Бу идеяны гәмәлгә ашырыр өчен утызынчы еллар азагында «Дойчланд», «Адмирал Шеер», «Адмирал граф Шпее» исемле «кече линкорлар» төзелгән. Шул ук максатка «Бисмарк» һәм «Тирпиц» исемле линкорлар арналган.

 

 

Алмания күпләп су асты көймәләре төзи башлаган. Башта аларның хәрби хәрәкәтләре уңышлы булган, ләкин [[1943 ел]]ның апреленнән алып Алманиянең су асты көймәләре авыр югалтулар кичерә башлаган.

 

 

Атлантика өчен сугышта Алманиянең хәрби флоты нык көчсезләнгән. Нәтиҗә буларак, Алмания хәрби диңгез көчләре, коалиция көчләре Нормандиягә диңгез ягыннан кергәндә, җитди каршылык күрсәтә алмаган.