Казбек: юрамалар арасында аерма

'''Казбек''' ({{Lang-krc|qaz/ chaz/ qas + bek}} — «җиңелмәс юлбашчы»<ref>{{Книга|автор=И. И. Алиев, 3. И. Алиева|заглавие=Карачаево-балкарские личные имена|ответственный=|издание=|место=|издательство=|год=|страницы=334|страниц=|isbn=5-900471-30-6|ссылка=https://s.siteapi.org/1b298813ac88434.ru/docs/f941b5d92f8af364400f69477105ff2a3284e681.pdf}}</ref>; {{Lang-ka|მყინვარწვერი}}<nowiki> [Кинави] — боз пик (түбә), яки {{lang-ka2|მყინვარი — </nowiki>''Минварис''<ref>Инструкция по русской передаче географических названий Грузинской ССР. — М., 1972. — С. 9.</ref>; осет. Сæнайы хох; {{Lang-inh|Башлоам}} — иреүче тау; чеч. Башлам — потенциаль актив<ref>{{Мәкалә|год=2014|страницы=39|издание=Вулканология И Сейсмология|ссылка=https://elibrary.ru/item.asp?id=21402158|автор=Лебедев В.А., Вашакидзе Г.Т.}}</ref> стратовулкан,, КавказлыКавказ тауларының иң көнчыгыш биш меңлеге, Балтыйк биеклек системасында 5033,8 м.. Үзәк Кавказның көнчыгыш өлешендә [[Русия]] һәм [[Гөрҗистан|Грузия чигендә,]] Хох сыртының көнчыгыш өлешендә урнашкан. Соңгы тапкыр вулкан б. э. тиклем 650 елда ургылган.

Казбекның Дарьял тарлавыгы (3600 метрлык) битләвендә бер өлеше {{Comment|бәләкәй тау төйәге|приют, хижина}} итеп {{Comment|яңынаняңадан ҡоролғанкорылган|переоборудована}} (хәзер эшләмәүче) метеостанция урнашкан <ref>{{Cite web|author=Ольга Неподоба.|authorlink=|url=http://veter.turizm.ru/66/nezaslu.shtml|title=Незаслуженно забытая Грузия|format=|publisher=Газета «Вольный ветер», № 66, октябрь 2004 года|accessdate=2010-04-06}}</ref>.

«XIX быуатгасыр башында тау итәгендәге ауылғаавылга ингәнкергән биләмәләр кенәз Казбек ҡулындакулында булғанбулган, уныңаның исеме Казбеги ауылының атамаһыатамасы булып киткән, ауылавыл исемен рустар тау атамаһыатамасы итеп алғаналган»<ref>{{книга |автор= Никонов В. А.|заглавие= Краткий топонимический словарь.|ответственный= |ссылка= |место= М.|издательство= |год= 1966|том= |страниц= |страницы= 167|isbn= |ref= }}</ref>.

{{Конец цитаты}}Грузин атамасы — ''Кинави (яки гади әйткәндә, Мкинвари)'' һәм «бозлы тау» яки «бозлы түбә» дип тәрҗемә ителә. Казбекның [[Осетин теле|осетин]] атамаларының берсе — ''Урхо'' — сүзмә-сүз «ак тау» дип тәрҗемә ителә<ref>[http://enc-dic.com/geography/Kazbek-6644.html Казбек — Географический словарь]</ref>. [[Ингушлар|Тауның ингуш]] һәм [[Чеченнар|чечен]] атамасы — ингл. ''Баш-лам'' / чеч. ''Баш-Лам'' «иреүче тау».. Кабарды телендәге атамасы: ''Казб'' (халык арасында шулай ук «Бал» һәм «Ашау цык» — «Кече Эльбрус» буларак билгеле). ''Сармак (Чармак) бина корта'' — ләү яткан түбә.

Казбек түбәсенә (көньяк-көнчыгыш битләвенә) башлангыч тапкыр 1868 елда британиялебританиялеләр — 23 яшьлек Д. Решил, Төкер һәм А. У. Мур күтәрелгән.

Казбек түбәсен яулаучыбуйсындырыучы һәм анда башлангыч геологик һәм метеорологик эзләнү башкарган эзләнүче рус геодезисы А. В. Пастухов (1889, төньяктан Гена-Тын бозлыгыннан) менгән. Аның белән бергә түбәгә 60 яшьлек озатучы осетин Царахов Тепсарико да барып җитә. Тикшеренүчеләр түбәгә кызыл әләм кадаган, һәм һава яхшы булганда, ул Владикавказ шәһәреннән күренә.

Казбек түбәсенә 1923 елның 28 августында Георгий Николаевич Николадзе инициативасы белән күпчелеккүпчелеге Тбилиси университеты студентларыннан (ССРБ-да беренче), 18 кешедәнкеше, (ССРБдә беренче) торган совет экспедициясе күтәрелгән.

2007 елда [[Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы|ЮНЕСКО]] эгидасы астында [[Төньяк Осетия|Төньяк Осетиядә]] үткән «Тау территорияләрен тотрыклы үстерүдә инновацион технологияләр» VI халыкара конференциясендә геологлар 2002 елның [[20 сентябрь|20 сентябрендә]] Кармадон тарлавыгы һәлакәте буенча биш ел алып барылган тикшеренүләргә йомгак ясады. Конференция материалларында, тикшерү күрсәтүенчә, «Йоклаган Казбек вулканының Колка бозлыгына газ-динамик тәэсир ясавы куркыныч {{Comment|„көс“„көч“ сығарыпчыгарып ташланышына|выброс}} китергән».

2004 елда Май мәмерйәсе, фаразларның берсе буенча, моннан 40 мең чамасы ел элек «вулкан кышына» һәм неандерталларнынеандертальләрнең юкка чыгуына алып килгән ИталиядагыИталиядәге Флегрей кырларындагы супер кайнау һәм Көньяк Карпатта Изге Анна вулканының ургылуы белән бер чорда Казбекның да ургылуын дәлилләгән вулкан көле табылган<ref>[http://antropogenez.ru/interview/159/ Ни о каких контактах неандертальцев и сапиенсов в Европе говорить не приходится] — Антропогенез. РУ</ref>.

Казбекның бөтен тупламалар массивыннан данык сәләмәөзгеләнгән көчле бозлыкбозлыклар төрле якка шуып төшә:

Казбек урындагы тау халкы белән бәйле көчле аллалар һәм батырлар турындагы шигъри хикәяләр, хикәятләр һәм легендалар иҗат иткәнителгән үзәк булган. Мәсәлән, борын грузиннар Казбекны христианнарның изге урыны дип күзаллаган. Ингушлар ел саен Казбек янында мәҗүси ходайларына корбан китергән. Һәм «тау башы» үзе — Казбекның карлы түбәсе — тау халкының рухи ижатында күренекле роль уйнаган.

Ингушлар, Гвилети (ингл. Гелат) авылы халкы, мәҗүси ходайларына ел саен Казбекка якын мәҗүси ходайларына корбан китергәннәр. Гвилетлыларның ышанулары буенча, имештер, тау түбәсендә кешеләргә күктән ут урларга маташкан өчен аллалар чынерлапбогаулап каяга беркетеп куйган Куркъа исемле егет яткан серле мәгарә бар. Ул, йөрәген ерткыч кош чукыганлыктан, авыртуга чыдый алмый ыңгыраша икән.

Хевидың (Казбекка якын урнашкан тарихи өлкә) төп бизәге һәм аның символы да булып хәзер Степанцминда дип йөртелгән иске Казбеги касабасының бер өлеше булган Гергети авылы өстендә торган Троицк чиркәве санала, анда бер вакыт Грузия мәгрифәтчесе изге Нино (IV гасыр) тәресе сакланган. Гыйбадәтханә Казбек фонында, Степанцминда (элеккеге Казбег) касабасы өстендә бик матур урнашкан. Бу корам Изге Троицага арналса да, аның төп бәйрәмые — 28 август, Успения Гайса пәйгамбәр анасы (Богородица) көне .

Якынча 4100 метр биеклектә БетлмиБетлеми борынгы мәгарә монастырь комплексы бар. 3675 метр биеклектә, альпинистлар өчен сыену буларак файдаланылган, иске метеостанция урнашкан. Метеостанция бинасыннан үрдәрәк, Казбек түбәсенә күтәрелгән юлда, якынча 3900 м биеклектә, хәзерге заман кече чиркәве (часовня) тора.

2013 елның 10 сентябрендә 45 яшьлек Грузия президенты Михаил Саакашвили Зур кавказлыКавказ сыртының Казбек тавына<ref>[http://news.rambler.ru/21034847/ Президент Саакашвили забрался на Казбек]</ref>күтәрелде.

Ул ураза-совет арауыгында, 1995 елның 30 июнендә күмәк кеше катнашкан альпиниада чарасында 55 яшендә төньяк Тянь-Шанның Иле Палатасындагы Абай пигына (4010 м) күтәрелгән [[Казакъстан]] президенты [[Нурсолтан Назарбаев|Нурсолтан Әбеш улы Назарбаевтан]] кала икенче альпинист президент булды.