Санкт-Петербург: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Umarbot (бәхәс | кертем)
clean up, replaced: Петербург → Санкт-Петербург (48) using AWB
Takhirgeran Umar (бәхәс | кертем)
Umarbot (бәхәс) кулланучысының 2504182 төзәтмәсе кире кагылды
Тамга: кире кайтару
Юл номеры - 1:
{{ТП/ВМ
|халәт = шәһәр
|татар исеме = Санкт-Санкт-Петербург
|сурәт = SPB Collage 2015.png
|чын исем =
|тугра = Coat of Arms of Saint Petersburg (2003).svg
|байрак = Flag of Saint Petersburg Russia.svg
|тугра тасвиры = Санкт-Санкт-Петербург шәһәренең гербы
|байрак тасвиры = Санкт-Санкт-Петербург шәһәренең байрагы
|тугра киңлеге = 120px
|байрак киңлеге = 170px
Юл номеры - 15:
|CoordScale =
|ил харитасы зурлыгы =
|төбәк = Санкт-Санкт-Петербург
|төбәк җәдвәлдә = Санкт-Санкт-Петербург
|төркем харитасы зурлыгы =
|район төре =
Юл номеры - 27:
|эчке бүленеш = 16 төбәк
|башлык төре = Губернатор
|башлык = [[Александр Беглов]] ({{comment|в.в.б.|вазифаны вакытлыча башкаручы}})<ref>''Дмитрий Войнов, Алексей Кумачев. ''[https://www.dp.ru/a/2018/10/03/Putin_predlozhil_Poltavchen Путин предложил Полтавченко покинуть пост губернатора Санкт-Петербурга.] dp.ru, 03.10.2018</ref>
|нигезләнү елы = 1703
|беренче язма искә алу =
|элекке исемнәр = [[1914 ел]]га хәтле ''Санкт-Санкт-Петербург'' <br /> [[1924 ел]]га хәтле ''Петроград'' <br /> [[1991 ел]]га хәтле ''Ленинград''
|халәт бирле = 1991
|мәйдан = 1439
Юл номеры - 36:
|климат =
|рәсми тел =
|халык саны = {{Халык саны|Санкт-Санкт-Петербург|тс}}
|исәп елы = {{Халык саны|Санкт-Санкт-Петербург|г}}
|тыгызлык = 3384
|агломерация = 5,4 млн ([[2002 ел|2002]])
Юл номеры - 61:
}}
 
'''Санкт-Санкт-Петербург''' (''Санкт-Санкт-Петербург<ref>https://kitap.tatar.ru/ogl/nlrt/nbrt_nk_2129465.pdf</ref><ref>http://gabdullatukay.ru/tukay-science/scientists/hannanov-eskar-tukaj-halyknyky/</ref>, Питербур,'' {{lang-ru|Санкт-Санкт-Петербург}}, {{lang-fi|Pietari}}, {{lang-krl|Pietari/Пиетари}}) ([[1703]]–[[1914]] елларда '''Санкт-Санкт-Петербург''', [[1914]]–[[1924]] елларда — '''Петроград''', [[1924]]—[[1991]] елларда — '''Ленинград''') — [[Рәсәй Федерациясе]]нең [[федераль дәрәҗәле шәһәр]], элек [[Рәсәй Империясе]] башкаласы булган. [[1703 ел]]да нигез салынган. Халык саны 4 953 219 кеше ([[2012 ел]]). Миллионлы шәһәрләр арасында Русиядә иң төньяк шәһәр. Тулысынча [[Аурупа]]да урнашкан һәм башкала булмаган халык саны буенча иң зур [[шәһәр]]. Шәһәрдә [[Русия Федерациясе Конституция мәхкәмәсе]] урнашкан.
 
== География ==
{{main|Санкт-Санкт-Петербург географиясе}}
 
=== Географик урнашу ===
Санкт-Санкт-Петербург [[Русия]]нең төньяк-көнбатышында, Нева буе түбәнлеге чикләрендә, [[Балтыйк диңгезе]]нең Фин култыгында урнаша.
 
Шәһәрнең уртача биеклеге — 1–5 м (үзәк районнары), 5–30 м (төньяк районнары), 5–22 м (көньяк һәм көньяк-көнбатыш районнары); иң биек ноктасы – 176 м.
 
{|class=toccolours style="text-align:center" align="center"
!colspan=10|Санкт-Санкт-Петербургтан эре шәһәрләр кадәр ераклыгы (автоюллар буенча)
|-
|||||||{{Байрак|Финляндия}} [[Оулу]] ~ 741 км<br/>{{Байрак|Финляндия}} [[Лаппеэнранта]] ~ 211 км<br />[[Выборг]] ~ 135 км<br/>||[[Мурманск]] ~ 1320 км<br />[[Кандалакша]] ~ 1133 км<br />[[Костомукша]] ~ 948 км||[[Сыктывкар]] ~ 1501 км<br />[[Архангил]] ~ 1144 км<br />[[Петрозаводск]] ~ 438 км<br/>||||||
Юл номеры - 84:
 
==== Һидрография ====
[[Рәсем:Saint Petersburg 30.36553E 59.94613N.jpg|thumb|150px|left|Санкт-Санкт-Петербургның космостан күренеше]]<!-- Вид города из космоса, ~ 84 км -->
Санкт-Санкт-Петербург [[Нева елгасы]]ның ике ярларында, аның дельтада урнаша. Шулай ук шәһәрдә Нева елгасының култыклары ([[Зур Нева|Зур]] һәм [[Кече Нева]], Зур, Урта һәм Кече Невкалар, Фонтанка, Мойка, Екатерингофка, Крестовка, Карповка, Ждановка, Смоленка, Пряжка, Кронверк бугазы), кушылдыклары (Ижора, Славянка, Мурзинка, Охта, Чёрная речка) һәм якынча 20 ясалма каналлар агалар. Шәһәр чикләрендә Нева киңлеге — 340–650 м, тирәнлеге 14–23 м. Шәһәрнең су объектлары аша 800дан артык күпер салынган, шул исәптә 218 җәяүлеләр күпере һәм 8 ачыла торган күпер.
 
=== Сәгать поясы ===
[[Рәсем:Map of Russia - Moscow time zone.svg|left|100px]]
 
Санкт-Санкт-Петербург халыкара стандарт буенча [[Мәскәү вакыты|Moscow Time Zone (MSK/MSD)]] сәгать поясында урнаша. Бу сан, [[UTC]] системасы буенча исәпләгәндә, +4:00 гә тигез.
 
=== Климат ===
Юл номеры - 96:
 
Бөтен метеокүзәтчелек тарихы буенча иң югары температура [[2010 ел]]ның [[7 август]]ында тәшкил ителгән – +37,1&nbsp;°C, иң түбән [[1883 ел]]ның [[11 гыйнвар]]ында −35,9&nbsp;°C.
Санкт-Санкт-Петербургта ел буенча 600–700 мм атмосфера дуеннары ява, күбесе — [[апрель]]дән [[октябрь]]гә кадәр.
 
{{Шәһәр климаты
|Шәһәр=Санкт-Санкт-Петербург
|Чыганак={{cite web|url=http://pogoda.ru.net/climate/26063.htm|title=Климат Санкт-Санкт-Петербурга|publisher=Погода и климат|accessdate=2011-12-21|archiveurl=http://www.webcitation.org/64vAQaN3H|archivedate=2012-01-24}}
| Гый_ур=-5.5 | Гый_ур_явым=44
| Фев_ур=-5.8 | Фев_ур_явым=33
Юл номеры - 143:
 
== Тарих ==
Санкт-Петербург урнашкан территория 9–10 гасырларда Новгород җиренә караган. 15 гасырда Санкт-Петербург урынында [[Новгород җөмһүрияте]]нә караган авыллар урнашкан. 1478 елдан Урыс дәүләте составында. 17 гасыр башларында шведлар Нева ярларын басып алып, Охта елгасы тамагында Ниеншанс ныгытмасын нигезлиләр. Урыс гаскәре 1703 елның 1 (12) маенда бу ныгытманы басып ала һәм 16 (27) майда Пётр I Заячий ({{lang-fi|Jänissaari}}) утравында Санкт-Питер-Бурх (соңрак Петропавловск) ныгытмасына нигез салган. 1703–04 елларда Котлин утравында Кроншлот ныгытмасы нигезләнгән (1723 елдан [[Кронштадт]]). 1704 елда [[Нева]]ның сул ярында Баш Адмираллыкка нигез салынган.
 
Шәһәр сәнәгать мәркәзе сыйфатында тиз үскән. 18 гасырның ахырында ук шәһәрдә 160 сәнәгый {{коммент|кәсәбә|предприятие}} булган. 1708 елдан Санкт-Петербург Ингерманландия, 1710 елдан [[Санкт-Петербург губернасы]] үзәге. 1712-28 һәм 1732-1918 елларда — Русия башкаласы. Бу җирдә патша сарае (1712 елдан), Сенат (1713 елдан), коллегияләр (1718 елдан; 1802 елдан министрлыклар) һәм башка дәүләт учрежденияләре урнашканнар.
 
[[1905 ел]] [[22 гыйнвар]] — Санкт-Санкт-Петербургта «[[Канлы якшәмбе]]».
 
1941 елның 8 сентябреннән алып 1944 елның 27 гыйнварынача кала фашистлар тарафыннан блокадада тотыла.
Юл номеры - 165:
==== Тимер юл транспорты ====
5 вокзал:
* [[Балтика вокзалы (Санкт-Санкт-Петербург)|Балтика вокзалы]]
* [[Витебск вокзалы (Санкт-Санкт-Петербург)|Витебск вокзалы]]
* [[Ладога вокзалы (Санкт-Санкт-Петербург)|Ладога вокзалы]]
* [[Мәскәү вокзалы (Санкт-Санкт-Петербург)|Мәскәү вокзалы]]
* [[Финляндия вокзалы]]
===== Ябылганнары =====
* [[Варшау вокзалы (Санкт-Санкт-Петербург)|Варшау вокзалы]]
* [[Охта вокзалы]]
* [[Диңгез буе вокзалы]]
Юл номеры - 178:
 
== Халык ==
{{Халык саны|Санкт-Санкт-Петербург}}
 
== Административ-территориаль бүленеше ==
Санкт-Санкт-Петербург 18 районына бүленә:
{|
|-
|Colspan=2|
|rowspan=3|[[Рәсем:Spb all districts 2005 abc rus.svg|right|thumb|250px|Санкт-Санкт-Петербургның административ-территориаль бүленеше]]
|-
|
Юл номеры - 204:
# Петродворец районы
# Диңгез буе районы
# [[Санкт-Санкт-Петербургның Пушкин районы|Пушкин районы]]
# Фрунзе районы
# Үзәк районы
Юл номеры - 210:
|colspan=2|Районнар, үз чиратта, муниципаль округларга, шәһәрләргә һәм бистәләргә бүленәләр.
 
Шәһәр чикләрендә 111 шәһәрэче муниципаль берәмлек бар: 81 муниципаль округ, 9 шәһәр ([[Зеленогорск (Санкт-Санкт-Петербург)|Зеленогорск]], [[Колпино]], [[Красное Село]], [[Кронштадт]], [[Ломоносов (шәһәр)|Ломоносов]], [[Павловск (Санкт-Санкт-Петербург)|Павловск]], [[Петергоф]], [[Пушкин (шәһәр)|Пушкин]], [[Сестрорецк]]) һәм 21 бистә.<ref>{{cite web|author=|date=|url=http://www.gov.spb.ru/law?d&nd=8414528&prevDoc=8442196=Закон Санкт-Санкт-Петербурга «О территориальном устройстве Санкт-Санкт-Петербурга» (с изменениями на 13 июля 2011 года)|title=О территориальном устройстве Санкт-Санкт-Петербурга|publisher=gov.spb.ru|accessdate=2011-08-12|lang=}}</ref>.
|}
 
Юл номеры - 331:
* [[Нәгыймә Балтачиева]] — Киров театры артисты, мөгаллим. РСФСР атказанган сәнгать эшлеклесе ([[1967]])
* [[Гатаулла Баязитов]] — ахун, «[[Нур]]» [[гәҗит]]ен оештыручы.
* [[Сайра Вельшакова]] ([[1922]]-[[2006]]) — Ленинград (Санкт-Санкт-Петербург) консерваториясе укытучысы
* [[Асия Миңнуллина]] (26.11.1952) — рәссам-сынчы, [[Тукай премиясе]] лауреаты ([[2010]]).
* [[Таһир Балтачиев]] — Киров театры артисты, мөгаллим.
* [[Шамил Балтачиев]] — Ленинград Кече театры артисты, кино артисты.
* [[Лилиан Наврозашвили]] — Санкт-Санкт-Петербург ТЮЗы актрисасы, [[Муса Җәлил]]нең оныгы.
* [[Риза Бариев]] (1937-2010), фәлсәфәче, фәлсәфә фәннәре докторы (1996).
* [[Тимур Сираҗетдинов]] (1969-2000), [[Файл:RIAN archive 470774 Gold Star medal (cropped).jpg|15px|РФ Каһарманы]] РФ Каһарманы.
Юл номеры - 342:
 
== Моны да карагыз ==
* [[Санкт-Санкт-Петербург метрополитены]]
* [[Ленинград камалышы]]
* [[Санкт-Санкт-Петербург шәһәренең җәмигъ мәчете]]
* [[Муса Җәлил һәйкәле (Санкт-Санкт-Петербург)]]
 
== Искәрмәләр ==
Юл номеры - 351:
 
{{Навигация|Викиҗыентык=Saint Petersburg}}
{{Санкт-Санкт-Петербург}}
{{ССРБ герой шәһәрләре}}
{{Русиянең зур шәһәрләре}}
Юл номеры - 359:
{{Татарлар саны буенча Русия торак пунктлары}}
 
[[Төркем:Санкт-Петербург]]
[[Төркем:Русия субъектлары башкалалары]]
[[Төркем:Бөтендөнья мирасы]]