Классик механика: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
TimmingBot (бәхәс | кертем)
→‎Шулай ук кара: Typo fixing, Replaced: Шулай ук кара → Моны да карагыз, using AWB
TimmingBot (бәхәс | кертем)
Typo fixing, replaced: - → – (8), — → – (4) using AWB
Юл номеры - 1:
'''Класси́к меха́ника''' (''Ньютон механикасы'') Ньютон законнарына һәм [[Галилео Галилей|Галилей]]ның чагыштырмалылык теориясенә нигезләнгән механика төре. Инерциаль системалар булуы классик механикада мөһим урын алып тора.
<br />Классик механика өч бүлектән тора:
*[[Кинематика]] - хәрәкәтне брлыкка китерүче сәбәпләрне тикшермичә, механик хәрәкәтне математик яктан тасвирлап бирүче, ягъни механик хәрәкәтне характерлаучы зурлыклар арасындагы бәйләнешне өйрәнүче бүлек.
*[[Динамика]] - механик хәрәкәтне аны барлыкка китерүче сәбәпләре белән бергә өйрәнүче бүлек. Монда көчләр һәм тәэсир итүче массалар тикшерелә.
*[[Статика]] - механиканың җисемнәрнең тигезлеген өйрәнә торган бүлеге.
 
Классик механика көндзлек тәҗрибәләрдә бик төгәл нәтиҗәләр бирә. Ләкин бик зур тизлекләр белән (яктылык тизлегенә якын) хәрәкәт итүче системалар өчен төгәлрәк нәтиҗәләрне [[релятивистик механика]], микроскопик системалар өчен - [[квант механикасы]], ә ике тасвирламаны да үз өченә алган системаларны - [[кырның квант теориясе]] бирә.
 
 
Юл номеры - 12:
 
=== Радиус-вектор һәм аның чыгарылмалары ===
[[Радиус-вектор]] материаль ноктаның координаталар башлангычы дип аталучы ( '''O''' дип билгеләнә) , пространствода алынган теләсә-нинди ноктага карата торышын күрсәтә. Ул - '''координаталар башлангычын''' кисәкчек белән тоташтыручы вектор '''r'''. Гомуми очракта, материал нокта хәрәкәт итә, һәм '''r''' ''t''ның (ирекле башлангыч моменттан үткән вакыт аралыгы) функциясе булып тора. Торышның вакыт үтү белән үзгәрү тизлеге болай күрсәтелә:
: <math>\mathbf{v} = {d\mathbf{r} \over dt}</math>.
 
Юл номеры - 28:
 
Ньютонның икенче законы кисәкчекнең [[масса]]сын һәм тизлеген, [[көч]] дип аталучы векторлы үлчәм белән бөйли.
Әгәр ''m'' җисемнең массасы, ә '''F''' - җисемгә куелган көчләрнең векторлы суммасы (ягъни бердәй тәэсир итүче көч) булса, Ньютонның икенче законы түбәндәгечә языла:
 
: <math>\mathbf{F} = {d(m \mathbf{v}) \over dt}</math>.
Юл номеры - 38:
: <math>\mathbf{F} = m \mathbf{a}</math>
 
монда '''a'''  өстә аңлатылган тизләнеш. Бөтен очракта да массаның вакыттан бәйсезлеге үтәлми. Мәсәлән ракета массасы ягулыкны куллануы буенчв кими. Мондый очракта Ньютон законының тулы варианты кулланыла.
 
Ньютонның икенче законы кисәкчекнең хәрәкәтен тасвирлау өчен җитәрлек булмаска мөмкин. Җисем катнашкан физик тәэсир итешүне күзәтеп, өстәмә '''F''' көчен тасвирларга кирәк. Мәсәлән, [[ышкылу көче]] кисәкчекнең тизлеге функциясе буларак күрсәтелергә мөмкин:
Юл номеры - 45:
: <math>\mathbf{F}_{\rm R} = - \lambda \mathbf{v}</math>
 
монда ''λ''  ниндидер уңай даими зурлык. Җисемгә тәэсир итүче һәрбер көчнең бәйсез тигезләмәсен табып, Ньютон законына куйгач, [[дифференциаль тигезләмә]] (''хәрәкәт тигезләмәсе'') табыла. Әгәр мисалны карауны дәвам иттерсәк (ышкылу көче егнә бар дип алып), тигезләмә түбәндәгечә була:
 
: <math>- \lambda \mathbf{v} = m \mathbf{a} = m {d\mathbf{v} \over dt}</math>.
Юл номеры - 53:
: <math>\mathbf{v} = \mathbf{v}_0 e^{- \lambda t / m}</math>
 
монда '''v'''<sub>0</sub>  башлангыч тизлек.
<br /> Бу тигезләмә җисемнең тилеге вакыт үтү белән нулгә кадәр төшкәнен күрсәтә.
Соңгы тигезләмәне интеграллаштырып җисемнең '''r''' радиус-векторын вакыт функциясе итеп күрсәтеп була.
Юл номеры - 73:
: <math>W_{total}=\Delta E_k,</math>
 
кая <math>E_k</math> - [[кинетик энергия]] .
Материаль нокта өчен кинетик энергия, кисәкчекне нуль-тизлектән алып <math>v</math> тизлегенә кадәр үстергән эш буларак билгеләнә: