Китаби дәдә Коркыт: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Төзәтмә аңлатмасы юк |
Төзәтмә аңлатмасы юк |
||
Юл номеры - 1:
{{Матди булмаган мәдәни мирас|Татарча исем=Китаби дәдә Коркыт}}
'''Китаби дәдә Коркыт''', шулай да '''Китаби дәдә Коркут, Угызнамә''' ({{lang-tr|Dede Korkut Kitabı}}; {{lang-az|Kitabi-Dədə Qorqud}}, کتاب دده قورقود; {{lang-tk|Dädem Gorkut kitaby}}) — [[Угыз төркиләре|угыз төрки халыкларының]] иң танылгын эпик әсәрләренең берсе. Бу әсәрдә күчмә [[Төрки халыклар|төрки халыкларның]] [[Mäcüsilek|мәҗүси]] чорларда һәм иртә [[ислам]] чорларында яшәү рәвеше, әхлакый кыйммәтләре һ.б. сыйфатлары киң һәм тирән сурәтләнә. Китапта чагылыш тапкан вакыйгалар [[төрекләр]], [[әзериләр]], [[төрекмәннәр]], [[казакълар]], [[Кыргызлар|кыргызларның]] һәм күп башка [[Төрки халыклар|төрки халыкларның]] уртак [[Мәдәни мирас|мәдәни мирасның]] мөһим өлеше булып тора.<ref>{{
== Тасвирлама ==
Китаби дәдә Коркыт, шулай ук Угызнамә атамасы астында, иң әүвәл, [[Uğızlar|төрки-огуз]] халыклары яшәгән мәйданда, ягъни [[Анадолу|Анадолудан]] алып [[Урта Азия|Урта Азиягә]] кадәр [[Кавказ таулары]] аша сузылган җирләрдә, киң таралыш тапкан [[дастан]].<ref>[https://archive.is/20050526183524/http://www.cultinfo.ru/fulltext/1/001/008/019/701.htm "Dastan". ''Great Soviet Encyclopedia'' (in 30 volumes), Third edition, Moscow, 1970]</ref><ref>{{cite web|url=http://www.cultinfo.ru/fulltext/1/001/008/061/550.htm|archiveurl=https://archive.today/20050525145131/http://www.cultinfo.ru/fulltext/1/001/008/061/550.htm|url-status=dead|title=«ÐšÐ¸Ñ‚аби деде Коркуд»|date=25 May 2005|archivedate=25 May 2005|website=archive.is|accessdate=26 January 2019}}</ref> Бартольд дастанның килеп чыгышын [[Кавказ таулары|Кавказ таулар]] җирләре белән бәйләнешен ассызыклый.<ref>{{
▲Китаби дәдә Коркыт, шулай ук Угызнамә атамасы астында, иң әүвәл, [[Uğızlar|төрки-огуз]] халыклары яшәгән мәйданда, ягъни [[Анадолу|Анадолудан]] алып [[Урта Азия|Урта Азиягә]] кадәр [[Кавказ таулары]] аша сузылган җирләрдә, киң таралыш тапкан [[дастан]].<ref>[https://archive.is/20050526183524/http://www.cultinfo.ru/fulltext/1/001/008/019/701.htm "Dastan". ''Great Soviet Encyclopedia'' (in 30 volumes), Third edition, Moscow, 1970]</ref><ref>{{cite web|url=http://www.cultinfo.ru/fulltext/1/001/008/061/550.htm|archiveurl=https://archive.today/20050525145131/http://www.cultinfo.ru/fulltext/1/001/008/061/550.htm|url-status=dead|title=«ÐšÐ¸Ñ‚аби деде Коркуд»|date=25 May 2005|archivedate=25 May 2005|website=archive.is|accessdate=26 January 2019}}</ref> Бартольд дастанның килеп чыгышын [[Кавказ таулары|Кавказ таулар]] җирләре белән бәйләнешен ассызыклый.<ref>{{harvp|Barthold|1962|p=120}}</ref>
Төрки халыклар, бигрәк тә үзен [[Uğızlar|угызлар]] белән бәйләүчеләр тарафыннан бу китап этник үзенчәлекләр, [[тарих]], гореф-гадәтләр һәм әхлакый кыйммәтләрнең тасвирламасын саклап барган тупланма буларак күзаллана. Бу китапта [[Угыз төркиләре|угыз төркиләренең]] бәйсезлек өчен көрәше дә киң чагылыш тапкан.<ref>{{
Әсәрнең төп өлешен тәшкил итүче унике кисәк төркиләр [[Ислам|Ислам динен]] кабул итүеннән соң язылган, шуңа күрә күпчелек очракта уңай каһарманнар [[мөселман]] буларак, ә тискәре каһарманнар [[Көфер|кяфер]] буларак сурәтләнү еш очрый, әмма, шуңа карамастан, [[Төрки халыклар|төркиләрнең]] [[Ислам|Исламга]] кадәрге чорлар магиясе белән бәйле мотивлар да тирән чагылыш таба. Хәтта төп каһарман Коркыт бабай да күрәзәче һәм җырау буларак сурәтләнә. Аның һәр барлыкка килүе әсәрнең төрле кисәкләрен бәйләү өчен кулланыла, 13 нче кисәктә аның тарафыннан әйтелгән сүзләр җыелган.<ref name="aton.ttu.edu">[http://aton.ttu.edu/Introduction_to_DEDE_KORKUT.asp Prof. H.B.Paksoy (ed.), "Introduction to Dede Korkut"] (As Co-Editor), ''Soviet Anthropology and Archeology'', Vol. 29, No. 1. Summer 1990; and, "M. Dadashzade on the Ethnographic Information Concerning Azerbaijan Contained in the Dede Korkut dastan", ''Soviet Anthropology and Archeology'', Vol. 29, No. 1. Summer 1990. Reprinted in H. B. Paksoy (Ed.), ''Central Asia Reader: The Rediscovery of History'' (New York/London: M. E. Sharpe, 1994),
Тарихчы Рәшид-әд-Дин Хәмәдани (1247–1318) Коркыт бабасының чын кеше булуын һәм 295 ел яшәвен ассызыклаган: Коркыт бабай [[Uğızlar|угыз]] хакиме Явкуй хан заманында дөньяга килгән, илче буларак [[пәйгамбәр]] янына җибәрелгән, [[Ислам]] динен кабул иткән, бөек [[Uğızlar|угыз]] ханына киңәшләр биргән, бөек хан сайлауларында катнашкан һәм аның балаларына исем биргән.<ref>{{
Төрле кисәкләрдә урын алган бәрелешләр һәм сугышлар [[Uğızlar|угыз]], [[Кыпчаклар|кыпчак]] һәм [[Печенеги|печенег]] кабиләләре арасында булуы фараз. Әсәрнең эчтәлегендә [[Аурупа]] мәдәниятенә хас мотивлар да киң таралган.<ref>{{cite web|url=https://mbdincaslan.com/index.php/koseyazilari/item/448-karsilastirmalimitoloji|title=Karşılaştırmalı Mitoloji: Dede Korkut Alman Mıydı? - mbdincaslan.com|first=M. Bahadırhan|last=Dinçaslan|website=mbdincaslan.com|accessdate=26 January 2019}}</ref> Мәсәлән, "күз күптергән" сыңар күзле аюлар кебек пәриләрнең Гомерның "Одиссея"сында сурәртәнгән Циклоплар белән бәйләнеше сизелә. Әсәрдә төркиләрдә таралыш тапкан спорт төрләренә һәм уеннарына дә тасвирлама бирелә: мәсәлән, ук ату, атта чабыш, сөңге ыргыту, [[көрәш]] һәм поло сурәтләнә.<ref>[http://www.thesportjournal.org/2003Journal/Vol6-No3/turkey.asp Dr. Ergun Yurdadon, Chair of Recreation Management, United State Sports Academy, ''Sport In Turkey: The Pre-Islamic Period'', Volume 6, Number 3, Summer 2003] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070218015220/http://www.thesportjournal.org/2003Journal/Vol6-No3/turkey.asp|date=2007-02-18}}</ref>
== Галерея ==
<gallery widths="200" heights="200">
Файл:Gorkut Ata Türkmen.jpg|Коркыт ата һәйкәле, [[Ашкабад]], [[Төрекмәнстан]]
Файл:DQKBirinciboy.jpg|Китапның беренче бүлегенең башы, [[XVI гасыр]] кулъязмасы, [[Дрезден]] китапханәсе
Файл:Page from the Vatican manuscript of Kitabi-Dede Qorqud.png|Китапның кулъязмасы, [[Ватикан]] китапханәсе
Файл:Stamps of Azerbaijan, 2015-1233.jpg|Почта маркасы, [[Азәрбайҗан]], [[2015 ел]]
</gallery>
== Чыганаклар ==
*{{Китап|ел=1962|автор=Бартольд В.|сылтама=http://www.vostlit.info/Texts/rus9/Korkut/pred1.phtml?id=743|исем=Книга моего деда Коркута|шәһәр=М. и Л.|нәшрият=Издательство АН СССР}}
* {{cite book|last=Kafadar|first=Cemal|year=1996|title=Between Two Worlds: the Construction of the Ottoman State|publisher=University of California Press|isbn=9780520206007|ref=harv}}
* {{cite book|editor-last=Lewis|editor-first=Geoffrey|year=1974|title=The Book of Dede Korkut|url=https://archive.org/details/bookofdedekorkut00lewi|url-access=registration|location=Harmondsworth, UK|publisher=Penguin Books|isbn=|ref=harv}}
== Искәрмәләр ==
| |||