Бәет: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Фәрһад (бәхәс | кертем)
Фәрһад (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
Юл номеры - 18:
 
== Тасвирлама ==
[[Гарәп теле|Гарәп]]-[[Фарсы теле|фарсы]] шигъриятендә "бәет" дип икеюллык шигырь исемләнә. Борынгы татар бәетләренә шулай ук икеюллылык хас. Жанрда шундый икеюллык шигырьнең интонация һәм мәгънәсе ягыннан аерымланып торуы зарур<ref name=":1" />.
 
Бәет күп очракта җырланса да, халык осталары бәет башкаруны "''көйләп бәет әйтү''", "''көйләп бәет уку''" дип атыйларйөртәләр<ref name=":0" />. Бәет башкаручылары ''бәетчеләр'' дип исемләнә. Бәетләргә озын шигъри текстлар хас, алар кайбер вакытта 500 строфа күләмен тәшкил итә<ref name=":3">Дулат-Алеев В.Д. Татарская музыкальная литература / В.Д.Дулат-Алеев. - Казань, 2007. - Б.34.</ref>. Шигъри юллар музыкаль формулага, гадәттә, тиз булмаган темпта музыкаль формулага башкарыла<ref name=":3" />. Музыкаль формулалар гадәттә [[Пентатоника|пентатоника шәкеле]] кысаларыннан чыкмый.
 
Бәетләр өч төргә бүленә<ref name=":2" />:
 
* шәхси фаҗига бәетләре;
* сатирик бәетләр;
* сугыш бәетләре;
 
Бәет [[Мөнәҗәт|мөнәҗәт жанрына]] күп якларданяктан бикякынлашкан: якынмәсәлән, күп бәетләргә жанры түбәндәге сүзләрдән<ref> Садыйкова А.Х., Хәйретдинова Р.Р. XII–XX гасыр башы татар әдәбиятында дини фольклор: дәреслек / А.Х. Садыйкова, Р.Р.Хәйретдинова – Казан: КФУ, 2016. – Б.92.</ref> башлану хас:
 
* «Бисмиллаһи дип башладым»;
* «Бисмиллаһи вә биллаһи, җитте корбан гаете» һ.б.
 
Әмма вакыйганы тулаем эпик характерда тирән сурәтләү бәетнең [[Мөнәҗәт|мөнәҗәттән]] төп аермасы -булып вакыйганысакланган<ref тулаемname=":3" эпик характерда тирән сурәтләү/>.
 
== Тарих ==
[[Марсель Бакиров|М.Х.Бакиров]] фикере буенча бәет үзенең тарихының борынгы [[Дастан|дастаннардан]] башлый, шулар арасында [[Кыйссаи Йосыф|"Кыйссаи Йосыф]]", "Хөсрәү вә Ширин", "Таһир һәм Зөһрә".
 
Бәет иҗатыныңиҗаты асылын язма әдәбият кануннары тәшкил итү сәбәпле, бәет иҗаты белән [[Татарлар|татар халкының]] зыялы урта катламы шөгелләнгән. Күп бәетләр дәһшәтле, көлке вакыйгалар яки батырчылык үрнәкләренә багышланган.
 
Бәет [[Татарлар|татар халкында]] [[XIV гасыр|XIV]]-[[XV гасыр|XV]] йөзләрдә киң тарала башлый. Бүгенге көндә дә бәетләр киң таралган [[Татар халык музыкасы|татар фольклор]] жанрларының берсе<ref>Дулат-Алеев В.Д. Татарская музыкальная литература / В.Д.Дулат-Алеев. - Казань, 2007. - Б.41.</ref>.
 
== Эчтәлек ==
Бәетләр эчтәлекләре буенча тарихи вакыйгаларга һәм шәхесләргә, авыр замана, ирексез хезмәт һәм хатын-кызларның михнәтле язмы­шына, шәхси фаҗигаләргә багышланаларбагышланган. Мәсәлән, безгәкүпләргә билгеле булган «Казан бәете» һәм «Сөембикә бәете»ндә [[Казан]]ның руслар тарафыннан алыну вакыйгасы сурәтләнгән. «[[Француз сугышы]]», «Җиде кыз», «[[Урта Тигәнәле]]», «Ышна», [[Сак-Сок (бәет)|«Сак-Сок» бәетләре]] шулай ук тормышта булган төрле хәлләргә нигезләнеп чыгарылган.
 
== Чыганаклар ==