ТАССРның төзелүе: юрамалар арасында аерма

1917-1918 елларда [[Татарлар|татар халкы]]<nowiki/>ның күәте һәм сәяси инициативасы [[Бөтенрусия мөселманнарының беренче корылтае|Бөтенроссия мөселманнары съездлары]] һәм автономияле [[İdel-Ural Ştatı|Идел-Урал штаты]]<nowiki/>н төзергә өндәүче [[Милли Шура]] эшчәнлегендә чагылыш таба. 1917 елда [[Төркистан Автономияле Социалистик Совет Республикасы|Төркистан]], [[Казакъстан]], [[Азәрбайҗан]], [[İdel-Ural Ştatı|Идел-Урал]], [[Кырым Җөмһүрияте|Кырым]] төрки штатларының берлеген булдыру көн кадагына куела. Болар бергәләп сәяси мәсьәләне хәл итә торган орган – [[Милләт МәҗлесМәҗлесе|Бөтенрусия Милләт Мәҗлесе]] булып оешырга тиеш. 1917нче елның июлендә Бөтенроссия мөселманнар съездында [[Милләт Мәҗлесе]]нә сайлаулар үткәрү турында карар кабул ителде. 1917 елның 22 нояберендә аның беренче сессиясе урын ала. 1917 елда төрки халыкларның башлыклары бер-берсе алдында уртак автономия булдыру турында вәгъдә бирә. [[İdel-Ural Ştatı|Идел-Урал штаты]] суверен дәүләт буларак [[Төрки телләр|төрки тел]]<nowiki/>дә сөйләшүче халыклар җирендә оешырга тиеш була. Аның җитәкчесе буларак [[Садри Максуди]] сайлана. Ләкин хөкүмәтнең [[Советлар Берлеге коммунистик фиркасе|большевиклар]] кулына эләгү бу процессларны туктата.<blockquote>"Башкортның бәхете – туфракта дигәндәй, аларның автономия дип йөрүләре беренче чиратта җир биләмәләре өчен көрәшү. Ә татарларга автономия – ул хокукый тигезлек, Европа кеше хокуклары стандартларын гамәлгә ашыру", — Айдар Хәбетдинов, тарих фәннәре докторы, 30 август 2009<ref name=":0">[https://matbugat.ru/news/?id=1693 ТАССР ничек төзелгән?] ''matbugat.ru''</ref>.</blockquote>Шул ук вакытта [[Казан|Казанда]] Советлар тибындагы вәкиллекле институтлар формалаштыру эше алып барыла.