Бәет: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Төзәтмә аңлатмасы юк |
Төзәтмә аңлатмасы юк |
||
Юл номеры - 13:
| Шулай_ук_кара =
}}
'''Бәет''' ({{lang-ar|بيت}} ''«өй», «шигырь»''; [[Uğız telläre|угыз телләре]] бой/бәй ''«хикәя», «җыр»''<ref name=":0">[[Марсель Бакиров|Бакиров, Марсель Хәернас улы]]. Татар фольклоры : югары уку йортлары өчен дәреслек / М. Х. Бакиров. - Казан : Мәгариф, 2008. - Б.274.</ref>) — олуг шәхескә яки мөһим вакыйгага багышланган, күп очракта фаҗигалелек<ref name=":2">[https://docviewer.yandex.ru/view/139710371/?*=yjJOoXsfW4RqLZ7WbOFh8K5cEJR7InVybCI6Imh0dHBzOi8vZHNwYWNlLmtwZnUucnUveG1sdWkvYml0c3RyZWFtL2hhbmRsZS9uZXQvMzQ1MzMvZGluaS1mb2xrbG9yLnBkZj9zZXF1ZW5jZT0xIiwidGl0bGUiOiJkaW5pLWZvbGtsb3IucGRmP3NlcXVlbmNlPTEiLCJub2lmcmFtZSI6dHJ1ZSwidWlkIjoiMTM5NzEwMzcxIiwidHMiOjE1ODU5MTEzNDMzNTAsInl1IjoiNTM4OTE1ODIyMTU0NDA5MzgyNCIsInNlcnBQYXJhbXMiOiJsYW5nPXR0JnRtPTE1ODU5MTEzMzcmdGxkPXJ1Jm5hbWU9ZGluaS1mb2xrbG9yLnBkZiUzRnNlcXVlbmNlJTNEMSZ0ZXh0PSVEMCVCNCVEMCVCOCVEMCVCRCVEMCVCOCslRDElODQlRDAlQkUlRDAlQkIlRDElOEMlRDAlQkElRDAlQkIlRDAlQkUlRDElODAmdXJsPWh0dHBzJTNBLy9kc3BhY2Uua3BmdS5ydS94bWx1aS9iaXRzdHJlYW0vaGFuZGxlL25ldC8zNDUzMy9kaW5pLWZvbGtsb3IucGRmJTNGc2VxdWVuY2UlM0QxJmxyPTIxMyZtaW1lPXBkZiZsMTBuPXR0JnNpZ249ZDNmOGRiZjZlNjQ2ZTExNmFjZjRmOTM2YzU3MzI5ZTIma2V5bm89MCJ9 Садыйкова А.Х., Хәйретдинова Р.Р. XII–XX гасыр башы татар әдәбиятында дини фольклор: дәреслек] / А.Х. Садыйкова, Р.Р.Хәйретдинова – Казан: КФУ, 2016. – Б.91</ref>, кызгану хисләре<ref name=":1">[https://tatar_explanatory.academic.ru/2427 Татар теленең аңлатмалы сүзлеге] ''academic.ru''</ref> белән сугарылган [[Шигърият|шигъри]] татар [[халык авыз иҗаты]] әсәре<ref name=":1" />.
== Тасвирлама ==
Гарәп-фарсы шигъриятендә "бәет" дип икеюллык шигырь исемләнә. Борынгы татар бәетләренә шулай ук икеюллылык хас. Шундый икеюллык шигырьнең интонация һәм мәгънәсе ягыннан аерымланып торуы зарур<ref name=":1" />.
Бәет күп очракта җырланса да, халык осталары бәет башкаруны "көйләп бәет әйтү", "көйләп бәет уку" дип атыйлар<ref name=":0" />. Бәетләргә озын шигъри текстлар хас, алар кайбер вакытта 500 строфа күләмен тәшкил итә<ref name=":3">Дулат-Алеев В.Д. Татарская музыкальная литература / В.Д.Дулат-Алеев. - Казань, 2007. - Б.34.</ref>. Шигъри юллар музыкаль формулага гадәттә тиз булмаган темпта башкарыла<ref name=":3" />. Музыкаль формулалар гадәттә [[Пентатоника|пентатоника шәкеле]] кысаларыннан чыкмый.
Бәетләр өч төргә бүленә<ref name=":2" />:
* шәхси фаҗига бәетләре
* сатирик бәетләр
* сугыш бәетләре
Бәет [[Мөнәҗәт|мөнәҗәт жанрына]] күп яклардан бик якын, күп бәетләргә жанры түбәндәге сүзләрдән<ref>[https://docviewer.yandex.ru/view/139710371/?*=yjJOoXsfW4RqLZ7WbOFh8K5cEJR7InVybCI6Imh0dHBzOi8vZHNwYWNlLmtwZnUucnUveG1sdWkvYml0c3RyZWFtL2hhbmRsZS9uZXQvMzQ1MzMvZGluaS1mb2xrbG9yLnBkZj9zZXF1ZW5jZT0xIiwidGl0bGUiOiJkaW5pLWZvbGtsb3IucGRmP3NlcXVlbmNlPTEiLCJub2lmcmFtZSI6dHJ1ZSwidWlkIjoiMTM5NzEwMzcxIiwidHMiOjE1ODU5MTEzNDMzNTAsInl1IjoiNTM4OTE1ODIyMTU0NDA5MzgyNCIsInNlcnBQYXJhbXMiOiJsYW5nPXR0JnRtPTE1ODU5MTEzMzcmdGxkPXJ1Jm5hbWU9ZGluaS1mb2xrbG9yLnBkZiUzRnNlcXVlbmNlJTNEMSZ0ZXh0PSVEMCVCNCVEMCVCOCVEMCVCRCVEMCVCOCslRDElODQlRDAlQkUlRDAlQkIlRDElOEMlRDAlQkElRDAlQkIlRDAlQkUlRDElODAmdXJsPWh0dHBzJTNBLy9kc3BhY2Uua3BmdS5ydS94bWx1aS9iaXRzdHJlYW0vaGFuZGxlL25ldC8zNDUzMy9kaW5pLWZvbGtsb3IucGRmJTNGc2VxdWVuY2UlM0QxJmxyPTIxMyZtaW1lPXBkZiZsMTBuPXR0JnNpZ249ZDNmOGRiZjZlNjQ2ZTExNmFjZjRmOTM2YzU3MzI5ZTIma2V5bm89MCJ9 Садыйкова А.Х., Хәйретдинова Р.Р. XII–XX гасыр башы татар әдәбиятында дини фольклор: дәреслек] / А.Х. Садыйкова, Р.Р.Хәйретдинова – Казан: КФУ, 2016. – Б.92.</ref> башлану хас:
* «Бисмиллаһи дип башладым»;
* «Бисмиллаһи вә биллаһи, җитте корбан гаете» һ.б.
Әмма бәетнең [[Мөнәҗәт|мөнәҗәттән]] төп аермасы - вакыйганы тулаем эпик характерда тирән сурәтләү.
== Тарих ==
Строка 25 ⟶ 38 :
Бәет иҗатының асылын язма әдәбият кануннары тәшкил итү сәбәпле, бәет иҗаты белән татар халкының зыялы урта катламы шөгелләнгән. Күп бәетләр дәһшәтле, көлке вакыйгалар яки батырчылык үрнәкләренә багышланган.
Бәет татар халкында XIV-XV йөзләрдә киң тарала башлый.
== Эчтәлек ==
Бәетләр эчтәлекләре буенча тарихи вакыйгаларга һәм шәхесләргә, авыр замана, ирексез хезмәт һәм хатын-кызларның михнәтле язмышына, шәхси фаҗигаләргә багышланалар. Мәсәлән, безгә билгеле булган «Казан бәете» һәм «Сөембикә бәете»ндә [[Казан]]ның руслар тарафыннан алыну вакыйгасы сурәтләнгән. «[[Француз сугышы]]», «Җиде кыз», «[[Урта Тигәнәле]]», «Ышна», «Сак-Сок» бәетләре шулай ук тормышта булган төрле хәлләргә нигезләнеп чыгарылган.
== Чыганаклар ==
Строка 30 ⟶ 46 :
* Бакиров, Марсель Хәернас улы. Татар фольклоры : югары уку йортлары өчен дәреслек / М. Х. Бакиров. - Казан : Мәгариф, 2008. - 358, с.; ISBN 978-5-7761-1861-6
* Бакиров М.Х. Татарский фольклор: монография / Марсель Бакиров – Казань : Ихлас, 2012. – 399 с.; <nowiki>ISBN 978-5-904736-22-4</nowiki>.
*Дулат-Алеев В.Д. Татарская музыкальная литература / В.Д.Дулат-Алеев. - Казань, 2007. - ISBN 5-85401-082-8.
* [https://docviewer.yandex.ru/view/139710371/?*=5DFjls%2BMbZEbQMN%2Fs3E9EeTgAQB7InVybCI6Imh0dHA6Ly93d3cua2F6YW5jb25zZXJ2YXRvaXJlLnJ1L2ltYWdlcy9NYWdhemluZS9NYWthcm92LnBkZiIsInRpdGxlIjoiTWFrYXJvdi5wZGYiLCJub2lmcmFtZSI6dHJ1ZSwidWlkIjoiMTM5NzEwMzcxIiwidHMiOjE1ODU5MTMwMDc3MzMsInl1IjoiNTM4OTE1ODIyMTU0NDA5MzgyNCIsInNlcnBQYXJhbXMiOiJsYW5nPXJ1JnRtPTE1ODU5MTMwMDEmdGxkPXJ1Jm5hbWU9TWFrYXJvdi5wZGYmdGV4dD0lRDAlOUMlRDElODMlRDAlQjclRDElOEIlRDAlQkElRDAlQjArJUQxJTgxJUQxJTgyJUQwJUIwJUQxJTgwJUQwJUJFKyVEMSU4MiVEMCVCMCVEMSU4MiVEMCVCMCVEMSU4MCVEMSU4MSVEMCVCQSVEMCVCRSVEMCVCOSslRDAlQkYlRDAlQjglRDElODElRDElOEMlRDAlQkMlRDAlQjUlRDAlQkQlRDAlQkQlRDAlQkUlRDAlQjkrJUQwJUJGJUQwJUJFJUQxJThEJUQwJUI3JUQwJUI4JUQwJUI4JnVybD1odHRwJTNBLy93d3cua2F6YW5jb25zZXJ2YXRvaXJlLnJ1L2ltYWdlcy9NYWdhemluZS9NYWthcm92LnBkZiZscj0yMTMmbWltZT1wZGYmbDEwbj10dCZzaWduPTM2N2FkMzJkNjAxYmU0MTJhMGE4ZDYzMDQyZDA2ZmM4JmtleW5vPTAifQ%3D%3D&lang=ru Макаров Г.М. Музыка старотатарской письменной поэзии как составная часть средневековой элитарной культуры Волго-Камского региона] // Музыка. Искусство, наука, практика: Научный журнал Казанской государственной консерватории имени Н.Г. Жиганова. 2016. № 1 (13). С. 29-40.
* [https://docviewer.yandex.ru/view/139710371/?*=yjJOoXsfW4RqLZ7WbOFh8K5cEJR7InVybCI6Imh0dHBzOi8vZHNwYWNlLmtwZnUucnUveG1sdWkvYml0c3RyZWFtL2hhbmRsZS9uZXQvMzQ1MzMvZGluaS1mb2xrbG9yLnBkZj9zZXF1ZW5jZT0xIiwidGl0bGUiOiJkaW5pLWZvbGtsb3IucGRmP3NlcXVlbmNlPTEiLCJub2lmcmFtZSI6dHJ1ZSwidWlkIjoiMTM5NzEwMzcxIiwidHMiOjE1ODU5MTEzNDMzNTAsInl1IjoiNTM4OTE1ODIyMTU0NDA5MzgyNCIsInNlcnBQYXJhbXMiOiJsYW5nPXR0JnRtPTE1ODU5MTEzMzcmdGxkPXJ1Jm5hbWU9ZGluaS1mb2xrbG9yLnBkZiUzRnNlcXVlbmNlJTNEMSZ0ZXh0PSVEMCVCNCVEMCVCOCVEMCVCRCVEMCVCOCslRDElODQlRDAlQkUlRDAlQkIlRDElOEMlRDAlQkElRDAlQkIlRDAlQkUlRDElODAmdXJsPWh0dHBzJTNBLy9kc3BhY2Uua3BmdS5ydS94bWx1aS9iaXRzdHJlYW0vaGFuZGxlL25ldC8zNDUzMy9kaW5pLWZvbGtsb3IucGRmJTNGc2VxdWVuY2UlM0QxJmxyPTIxMyZtaW1lPXBkZiZsMTBuPXR0JnNpZ249ZDNmOGRiZjZlNjQ2ZTExNmFjZjRmOTM2YzU3MzI5ZTIma2V5bm89MCJ9 Садыйкова А.Х., Хәйретдинова Р.Р. XII–XX гасыр башы татар әдәбиятында дини фольклор: дәреслек] / А.Х. Садыйкова, Р.Р.Хәйретдинова – Казан: КФУ, 2016. – 384 б.
| |||