|
| башка мәгълүмат =
}}
'''Ольга Сергей кызы Лебедева''' ({{lang-ru|Ольга Сергеевна Лебедева}}, Гөлнар-ханым, Gülnar Hanım) ([[1852 ел]] [[Казан губернасы]] — 1912 елдан соң) — Русия тәрҗемәчесе һәм көнчыгышны тикшеренүчетикшерүче.
==Башлангыч еллар==
Аның кыз фамилиясе Барщева иде. Лебедевның фамилиясе — икенче иренең [[Александр Лебедев (1843)|Александр Лебедев]] фамилиясе, ул ике тапкыр (1883-1886 һәм 1899-1903) [[Казан]] шәһәре башлыгы булган. Алты балалары була.<ref>[https://discovery.ucl.ac.uk/id/eprint/1558245/1/4.%20Olcay.pdf Olcay, Türkan (2017). "Olga Lebedeva (Madame Gülnar): A Russian Orientalist and Translator Enchants the Ottomans". Slovo. 29 (2). doi:10.14324/111.0954-6839.065]</ref>
Кыз фамилиясе - Барщева. Лебедева - ике тапкыр (1883-1886 һәм 1899-1903) [[Казан]] шәһәре башлыгы булган икенче ире [[Александр Лебедев (1843)|Александр Лебедев]] фамилиясе. Алты балалары була.<ref>[https://discovery.ucl.ac.uk/id/eprint/1558245/1/4.%20Olcay.pdf Olcay, Türkan (2017). "Olga Lebedeva (Madame Gülnar): A Russian Orientalist and Translator Enchants the Ottomans". Slovo. 29 (2). doi:10.14324/111.0954-6839.065]</ref>
Лебедева төрек, татар, гарәп һәм фарсы телләрен танылган татар мәгърифәтчесе [[Каюм Насыйри]]дан укыганөйрәнгән.<ref>[https://psyjournals.ru/files/32866/philology_2010_1_Oldzhay.pdf Тюркан Олджай. Ольга Сергеевна Лебедева и ее вклад в русско-турецкие литературные связи // Проблемы филологии: язык и литература. 2010. №1. – C. 121-126]</ref> [[1886 ел]]да [[Кей-Кавус]]ның «[[Кабус Наме]]» (XI гасыр) китабын рус теленә тәрҗемә итә. (тәрҗемә [фарсы тел]]еннән түгел, ә Каюм Насыйриның татар телендәге басмасыннан эшләнгән). Ул чордагы татар мәдәниятенең күп кенә эшлеклеләре белән якыннан таныш булган.<ref>Olcay, Türkan (2017). "Olga Lebedeva (Madame Gülnar): A Russian Orientalist and Translator Enchants the Ottomans". Slovo. 29 (2). doi:10.14324/111.0954-6839.065</ref> Бу, гомумән, Россия дворянлыгы гадәтләрендә булмаган.
== Тәрҗемәчелек эшчәнлеге.==
[[1889 ел]]да [[Стокгольм]]дагы халыкара ориенталистлар конгрессында катнаша, андананнан төрек язучысы һәм тәрҗемәче [[Әхмәт Мидхәт]] белән бергә берничә елга [[Төркия]]гә китә, анда классик рус әдәбиятын төрек теленә тәрҗемә итү белән шөгыльләнә.
Ул, Мидхәт ярдәмендә, тәхәллүсе Gülnar hanım (төр.) тәхәллүсе астында [[Михаил Лермонтов| Лермонтов]]ның «Демон» поэмасын, [[Лев Толстой]]ның «Иван Ильичның үлеме» повестьларын, «Семейное бәхетсчастье», «Ильяс», «икеИке карт» һәм «Чем люди живы» хикәяләрен, [[Александр Пушкин|Пушкин]] әсәрләрен төрек тәрҗемәләретәрҗемәсендә бастыра алган.
Шул вакытларда ул [[Атаулла Баязитов]]ның полемик әсәрен татар теленнән төректөрекчәгә тәрҗемә теленә иттәитә.<ref>Bayazidof, Ataullah. Islâmiyetin Maarife Taalluku ve Nazar-I Muarizinde Tebyini [The Relation of Islam to Science and the Heterodoxes]]. Dölebedeff, Gülnar Olga; Cevdet, Ahmet tarafından çevrildi. Istanbul: Tercüman–ı Hakikat Matbaası. 1891</ref>
Тәрҗемәләре өчен cолтан [[Габделхәмит II]] аны икенче дәрәҗә [[Шәфкать ордены]] белән бүләкләндебүләкли.<ref>[https://psyjournals.ru/files/32866/philology_2010_1_Oldzhay.pdf Тюркан Олджай. Ольга Сергеевна Лебедева и ее вклад в русско-турецкие литературные связи // Проблемы филологии: язык и литература. 2010. №1. – C. 121-126]</ref>
Ул шулай ук рус әсәрләрен татар теленә тәрҗемә итә. Мәсәлән — "[[Бакчасарай чишмәсе]]"<ref>[https://psyjournals.ru/files/32866/philology_2010_1_Oldzhay.pdf Тюркан Олджай. Ольга Сергеевна Лебедева и ее вклад в русско-турецкие литературные связи // Проблемы филологии: язык и литература. 2010. №1. – C. 121-126]</ref>.
Соңрак ул танылган төрек язучысы һәм феменистәсефеменисткасы [[Фатыйма Алия Топуз]]ның әсәрәсәрләрен Француз теленә тәрҗемә итә.<ref>• Aliye, Fatma . de Lebedeff, Olga tarafından çevrildi. "Nisvan-ı İslâm" [‘Les Femmes musulmanes’ par Fathma Alié]. Bibliothèque du journal ‘Orient’ et ‘La Turquie’ (Fransızca). Paris: N. Nicolaides.1896</ref>
==Көнчыгышны тикшеренүчетикшерүче==
1899 елда [[Италия]]дә [[француз теле]]ндә "Abrégé de l ' histoire de Kazan" (Казанның кыскача тарихы) эшен чыгара — бу эш [[Казан ханлыгы]]на багышланган рус тарихчысы тарафыннан башкарылган беренче тикшеренү була. Киләсе тикшеренү ([[Михаил Худяков|М. Г. Худяковның]]) революциядән соң гына ([[1923 ел]]да) барлыкка киләчәкюкиләчәк.
1900 елда "Мөселман хатын-кызын Эмансипацияләү турында" дигән зур түгелбулмаган эш бастыра. Анда ул АураплыАурапа күзаллаулары буеча мөселман хатын-кызларының мәңгелек җәберләүҗәберләнүе турындагы ялгышлыгы фикер алып барды. Анда ул шулай ук, дип белдерде: урта гасырларда кимсетү шундый көчле булмаган, эмансипациянең потенциаль мөмкинлекләр бар, һәмфикерләрнең буялгышлык эмансипацияикәнен башланакүрсәтә. Бу китап күп кенә көнчыгыш телләренә тәрҗемә ителгән һәм күп кенә мөселман халыклары арасында хатын-кызларның хокукларын яклауга зур йогынты ясаган.<ref>[http://www.idmedina.ru/books/regions/?1562 Фаизов, С. Ф. Движение мусульманок России за права женщин в 1917 г.: страницы истории. Нижний Новгород, 2005.]</ref><ref>[http://anticapitalist.ru/2018/05/08/первая-женщина-судья-в-истории-росси/ Первая женщина-судья в истории России: эмансипация и ислам]</ref>
==Җәмәгать эшчәнлеге==
[[1893 ел]]да, Россиягә кайткач, Лебедева интенсив рәвештә Лев Толстой белән исәпкә алына, Русиядә Шәрыкъне өйрәнү җәмгыятен булдыру эшен алып бара, ул 1900 елда оештырыла (Лебедева мактаулы рәис итеп раслана).
Шул ук елны рус-татар газетасын бастыруга рөхсәт алырга тырыштымтырыша, әмма бу эштә аның элгәрләре кебек үк, уңышсызлыкка дучар булдыбула. Моннан тыш, яшерен "магометанлыкта" шикләнү сәбәпле, аның артыннан полиция күзәтчелеге куелганкуела.<ref>Каримуллин. А.Г. О.С. Лебедева — Гульнар ханум // Народы Азии и Африки. — 1977. — N 3. — С. 146—152.</ref>
[[Инҗил]]дән һәм [[Коръән]]дән мәгънәсе буенча якыннарын гыйбарәләрә параллель бастыру уйлады. Бу идеяне Л. Н.Толстой хуплаган.<ref>[http://az.lib.ru/t/tolstoj_lew_nikolaewich/text_1100.shtml Л.Н. Толстой. Полное Собрание Сочинений. Серия третья. Письма. 1894.Том 67. Москва 1955 г. б.232 - 233.]</ref><ref>[https://rbvekpros.livejournal.com/179308.html Рустам Бикбов. Загадочная Ольга Лебедева (Л. Н. Толстой, О. С. Лебедеваның хатлары исемлеге һәм башка материаллар.)]</ref>
==Төп әсәрләре==
===Тәрҗемәләр===
==== [[татарТатар теле]]ннән [[рус теле]]нә====
* Кабус Намэ. / Пер.: Лебедева О. С. — Казань: Тип. Имп. ун-та, 1886. — 153 c.
==== русРус теленнән [[төрек теле]]нә====
* Kar Fırtınası. Puşkin’den Tercüme [The Blizzard. Translation from Pushkin]. Dölebedeff, Gülnar Olga tarafından çevrildi. Istanbul: Tercüman–ı Hakikat Matbaası. 1891.
* Lermontof’un Iblisi [Lermontov’s Demon]. Dölebedeff, Gülnar Olga tarafından çevrildi. Istanbul: Tercüman–ı Hakikat Matbaası. 1891.
* Tolstoy, Leo (1893). Ilyas, yâhut, Hakikat-i gına [Ilyas or Truth Wealth]. Dölebedeff, Gülnar Olga tarafından çevrildi. Istanbul: Tercüman–ı Hakikat Matbaası.
====русРус теленнән татар теленә====
[[Александр Пушкин| А.С. Пушкин]]ның "Бакчасарай чишмәсе" тәрҗемәдә. Төгәл тәрҗемә елы һәм басманың урыны билгеле түгел.
====татарТатар теленнән төрек теленә====
* Bayazidof, Ataullah. Islâmiyetin Maarife Taalluku ve Nazar-I Muarizinde Tebyini [The Relation of Islam to Science and the Heterodoxes]]. Dölebedeff, Gülnar Olga; Cevdet, Ahmet tarafından çevrildi. Istanbul: Tercüman–ı Hakikat Matbaası. 1891
====төрекТөрек теленнән [[француз теле]]нә====
* Aliye, Fatma . de Lebedeff, Olga tarafından çevrildi. "Nisvan-ı İslâm" [‘Les Femmes musulmanes’ par Fathma Alié]. Bibliothèque du journal ‘Orient’ et ‘La Turquie’ (Fransızca). Paris: N. Nicolaides.1896
===Тикшеренүләре===
===Тикшеренүләр===
* Gülnar Lebedeva. Rus Edebiyatı. Istanbul: Adadoryan Matbaası. 1895.
* Olga de Lébédeff. [https://archive.org/details/abrgdelhistoire00lebegoog Abrégé de l’histoire de Kazan]. Rome: Società editrice Dante Alighieri. 1899
* Лебедева О.С. Об эмансипации мусульманской женщины. — СПб.: Тип. Исидора Гольдберга 1900 г.
* Olga de Lebedeff. Histoire de la conversion des Géorgiens au christianisme, par le patriarche Macaire d'Antioche. Traduction de l'arabe par Mme Olga de Lebedew . Casa editrice italiana. 1905
{{искәрмәләр}}
[[Төркем: тарихчыларыТарихчылар]] ▼
[[Төркем:Тәрҗемәчеләр]]
[[Төркем:Мәгърифәтчеләр]]
| 