«Галиәсгар Камал исемендәге Татар дәүләт академия театры» битенең юрамалары арасында аерма

Галиәсгар Камал исемендәге Татар дәүләт академия театры (үзгәртү)

3 мар 2020, 18:19 юрамасы

261 байт убрано ,  1 ел элек
к
redact, replaced: Питырбур → Петербург using AWB
к (redact, replaced: Питырбур → Петербург using AWB)
 
[[Файл:Сәйяр-1916.jpg|250px|thumb|right|«Сәйяр» артистлары: Г. Мангушев, Г. Кариев, З. Солтанов, К. Тинчурин (1916 ел)]]
[[1906 ел]]ның [[22 декабрь|22 декабрендә]] [[Казан]]даКазанда беренче публик татар спектакле күрсәтелде. Бу дата татарча театрның барлыкка килү датасы булып санала.
 
[[1907 ел]]ның язында [[Ырынбур]]да әле [[1905 ел]]да ук уйналырга тиеш булып та реакцион көчләр каршылыгы аркасында тыелган «Галимлек вә наданлык» (А. Островский буенча) һәм «Морад Сәлимов» ([[Фатих Халиди]]) спектакльләре уйнала. [[Казан]]даКазанда [[Татар укытучылар мәктәбе]]н тәмамлаган күренекле шәхес, талантлы музыкант һәм җырчы [[Ильяс Кудашев-Ашказарский]] тарафыннан оештырылган алдынгы фикерле татар егетләреннән торган әлеге төркем шул ук елны Идел буйлап беренче гастрольгә чыга. Бу — соңрак [[«Сәйяр»]] исемен алган беренче профессиональ татар театр труппасы.
 
Соңрак [[Нижгар]]да труппага «беренче татар артисткасы» булып танылачак [[Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжская]] һәм «[[Сәйяр]]» труппасының булачак җитәкчесе 21 яшьлек приказчик [[Габдулла Кариев|Миңлебай Хәйруллин]] кабул ителә. «Сәйяр» — [[1908 ел]]да труппага [[Габдулла Тукай]] кушкан исеме (күчеп йөрүче йолдыз мәгънәсендә). Татар театры үзенең беренче исеменә гасыр буе тугрылыклы калып ил гизә; ул [[Мәскәү]], [[ПитырбурПетербург]], [[Баку]], [[Уфа]], Идел буе, Урал, Себер, [[Казакстан]], Урта Азия шәһәрләре һәм Балтик буе республикаларында, ерак чит илләрдә гастрольләрдә булып, үзенең милли-мәдәни вазифасын зур фидакарьлек белән башкарып килә.
 
[[1918 ел]] ахырына кадәр «Сәйяр» исемен йөрткән татар театр труппасы артистлары, барлык авырлыкларны җиңеп, чор каршылыклары һәм фәкыйрьлек белән көрәшә-көрәшә нибары 10—12 ел эчендә тормышчан, халыкчан, рухи тәрбия чыганагы булып җитешкән милли театр барлыкка китерәләр һәм аны чын сәнгать югарылыгына күтәрәләр. Драматурглар [[Галиәсгар Камал]], [[Гаяз Исхакый]], [[Шәриф Камал]], [[Мирхәйдәр Фәйзи]], [[Фәтхи Бурнаш]], [[Кәрим Тинчурин]], [[Мольер]], [[Фридрих Шиллер]], [[Уильям Шекспир]], [[Николай Гоголь]], [[Антон Чехов]], [[Максим Горький]], [[Александр Островский]] әсәрләрендә [[Габдулла Кариев|Г. Кариев]], [[Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжская|С. Гыйззәтуллина-Волжская]], [[Нури Сакаев|Н. Сакаев]], [[Вәлиулла Мортазин-Иманский|В. Мортазин-Иманский]], [[Гөлсем Болгарская|Г. Болгарская]] (''[[Гөлсем Болгарская|Өммегөлсем Мостафина]]''), [[Фәхрениса Сәмитова|Ф. Сәмитова]], [[Барый Болгарский|Б. Болгарский]] (''[[Барый Болгарский|Габделбарый Фәйзуллин]]''), [[Фатыйма Ильская|Ф. Ильская]], [[Касыйм Шамил|К. Шамил]], [[Зәйни Солтан|З. Солтанов]], [[Нәгыймә Таҗдарова|Н. Таҗдарова]], [[Нәфыйга Арапова|Н. Арапова]], [[Әхмәт Кулалаев|Ә. Кулалаев]], [[Габдрахман Мангушев|Г. Мангушев]], [[Камал I]] (''[[Камал I|Габдулла Камалетдинов]]''), [[Камал II]] (''[[Камал II|Габдрахман Камалетдинов]]''), [[Сара Байкина|С. Байкина]], [[Шакир Шамильский|Ш. Шамильский]] (''[[Шакир Шамильский|Шакир Вахитов]]''), [[Әшрәф Синәева|Ә. Синяева]], [[Ситдыйк Айдаров|С. Айдаров]] кебек яшьләр, күбесенең махсус театр белемнәре булмаса да, талантлы җитәкчеләр һәм урыс театрының тормышчан мәктәбе үрнәгендә (монда «Сәйяр» труппасының эшчәнлегендә катнашкан Н. Зимовой, А. Михайленко, А. Загорский, М. Громов һ. б. урыс режиссерлары, артистларының да өлеше бар) иҗади яктан үсәләр, профессиональ зур артистлар булып өлгерәләр.
 
[[1912 ел]]да [[Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжская|С. Гыйззәтуллина-Волжская]] «Сәйяр» төркеменнән китеп, [[Уфа]]да [[Уфа дәүләт «Нур» татар театры|«Нур»]] исемле — икенче татар театры труппасы оештыра. [[Ырынбур]] шәһәрендә [[1915 ел]]да [[Вәлиулла Мортазин-Иманский|В.Мортазин-Иманский]] җитәкчелегендә татарча өченче театр — «Ширкәт» труппасы эшли башлый. Шулай итеп, [[1917 ел]]гыелгы [[Октябрь инкыйлабы|Октябрь революциясенә]] кадәр татар театры ил күләмендә танылып өлгерә һәм аның белән кызыксынучылар арта.
 
[[1917 ел]]гыелгы революциягә [[Габдулла Кариев|Г. Кариев]] җитәкчелегендәге «Сәйяр» артистлары [[Русия]] күләмендә даны таралган, театр белгечләре, тәнкыйтьчеләр күзлегеннән дә иҗади җитлеккән, иң мөһиме, тамашачыларның мәхәббәтен казанып, матди яктан да иркен сулыш алган труппа булып килеп керә. Бу вакытта театрга махсус бина булдыру чаралары да күрелә башлый. Октябрь революциясе театр тормышына яңа борылыш, яңа сынаулар алып килә. Кыска гына арада берничә исем алыштырып, театр үзгәрешләр чорында үзенең актив эшчәнлеген дәвам итә.
 
[[Гражданнар сугышы]] елларында артистлар төрле фронт бригадаларында кырыс, күчмә шартларда хезмәт күрсәтәләр; [[Урта Азия]]дәге тугандаш республикаларның милли театрларына беренче юл күрсәтүчеләр дә, бөтен ил буйлап дистәләгән татар театрлары тууга сәбәпче һәм аларга ярдәм итүчеләр дә татар артистлары була.
[[1920 ел|1920]]—[[1930 ел]]лар театр эшчәнлегендә төрле эзләнүләр, тәҗрибәләр чоры. Драматург Ф. Сәйфи-Казанлы сүзләре белән әйткәндә: «Безнең театрда ... романтизм да, [[футуризм]] да бар, ләкин театрның 99 проценты — реалистик». Халык тормышыннан алып язылган мелодрамалар, чит ил классикасыннан [[Уильям Шекспир|У.Шекспир]] әсәрләре, чор кадагына кагылышлы милли һәм тәрҗемә пьесалар репертуарның тотрыклы булуына ярдәм итә.
 
[[1923 ел]]да [[Казан]]даКазанда [[Казан театр укуханәсе|театр техникумы]] ачыла һәм татар театрына артистлар хәзерләүне башлап җибәрә. [[1926 ел]]даелда труппа техникум тәмамлаган беренче артистлар [[Галия Булатова]], [[Галия Нигъмәтуллина]], [[Галия Кайбицкая]], [[Хәким Сәлимҗанов]] кебек яшь талантлар белән тулылана. 1926 елның декабрендә К.Тинчурин язган «Зәңгәр шәл» музыкаль драма премьерасы була.
 
[[1930 ел]]да театр [[Мәскәү]]дәМәскәүдә [[ССРБ]] халыклары театрлары Олимпиадасында катнаша. Шуның нәтиҗәсе буларак, режиссурага яңа таләпләр куела һәм махсус югары белемле режиссерлар әзерләү өчен талантлы яшьләр [[Мәскәү]]гәМәскәүгә укырга җибәрелә. [[1928 ел]]да татар театры махсус җиһазландырылган, уңайлыклары булган бинага күчә (Горький урамы, 13-нче йорт).
 
1937 елда театрның сәнгать җитәкчесе Кәрим Тинчурин, драматург Фәтхи Бурнаш репрессияләнәләр, алар язган әсәрләр репертуардан алына. Баш режиссер [[Гомәр Исмәгыйлев]] театрдан куыла. Актерлардан [[Мөхтәр Мутин]] кулга алына.
1939 елда татар драматургиясе классигы Галиәсгар Камалның 60 еллыгы уңаеннан театрга аның исеме кушыла.
 
=== Сугыштан соңгы чор ===
1956 елның июнендә сәхнәгә кабат «Зәңгәр шәл» кайта.
Тагын бер елдан, 1957 елда Театр [[Татар әдәбияты һәм сәнгате ункөнлеге]] сәбәпле Мәскәүдә гаять зур уңыш белән гастрольләр ясый. Театр илнең югары бүләге — [[Ленин ордены]]ны белән бүләкләнә. [[Хәлил Әбҗәлилов|Х.Әбҗәлилов]]ка [[ССРБ халык артисты]] шәрәфле исеме бирелә.
 
1958 елның апрелендә К.Тинчурин пьесасы буенча куелган «Җилкәнсезләр» өчен театрга яңа оешкан [[г. Тукай исемендәге дәүләт бүләге|Г.Тукай исемендәге ТАССР Дәүләт премиясе]] тапшырыла.
== Театр директорлары ==
* [[1923 ел|1923]]—[[1924 ел|1924]] Зәки Баязитский (Вәлиев) (''[[1889 ел|1889]]—[[1959 ел|1959]]''), Хезмәт Каһарманы (''[[1926 ел|1926]]'').
* [[1927 ел|1927]]—[[1928 ел|1928]]—1928 [[Фәтхи Бурнаш]] (''[[1898 ел|1898]]—[[1942 ел|1942]]'')
* [[1928 ел|1928]]—1928—[[1929 ел|1929]] М. Зәетов
* [[1930 ел|1930]]—1930—[[1931 ел|1931]] З. Галиев
* [[1934 ел|1934]] Рамазанов
* [[1936 ел|1936]]—[[1938 ел|1938]]—1938 М. Йосыпов, Я. Рыжакин, Заборский, Дәминов
* [[1938 ел|1938]] Дәүләтшин
* [[1938 ел|1938]]—[[1945 ел|1945]] Х. Алханов
* [[1948 ел|1948]]—[[1951 ел|1951]] Г. Контюков
* [[1951 ел|1951]]—[[1958 ел|1958]]—1958 [[Кәрим Гыйльманов]] (''[[1913 ел|1913]]—[[1964 ел|1964]]''), [[ТАССР атказанган сәнгать эшлеклесе]] (''[[1957 ел|1957]]'').
* [[1958 ел|1958]]—1958—[[1963 ел|1963]] [[Нәҗип Гайнуллин]] (''[[1912 ел|1912]]—[[1969 ел|1969]]''), РСФСР атказанган (''[[1957 ел|1957]]''), ТАССР халык (''[[1950 ел|1950]]'') артисты.
* [[1963 ел|1963]]—[[1964 ел|1964]]—1964 И. Сабитов
* [[1964 ел|1964]]—1964—[[1975 ел|1975]] [[Рәшидә Җиһаншина]] (''[[1917 ел|1917]]—[[2013 ел|2013]]''), РСФСР (''[[1981 ел|1981]]''), ТАССР (''[[1966 ел|1966]]'') халык артисты.
* [[1976 ел|1976]]—[[1982 ел|1982]] [[Әзһәр Хөсәенов]] (''[[1941 ел|1941]]—[[2019 ел|2019]]''), [[ТР атказанган мәдәният хезмәткәре]].
* [[1982 ел|1982]]—[[1983 ел|1983]]—1983 Н. Хәйруллин
* [[1983 ел|1983]]—1983—[[1984 ел|1984]] [[Роберт Әбелмәмбәтов]] (''[[1942 ел|1942]]''), ТАССР атказанган мәдәният хезмәткәре (''[[1986 ел|1986]]'').
* [[1985 ел|1985]]—[[2012 ел|2012]]—2012 [[Шамил Закиров]] (''[[1945 ел|1945]]—[[2012 ел|2012]]1945—2012''), РФ һәм ТССР (''[[1991 ел|1991]]'') атказанган мәдәният хезмәткәре.
* [[2012 ел]]данелдан [[Илфир Якупов]] (25.05.1982)<ref>[http://kamalteatr.ru/people/538?locale=tat Камал театры сайты]</ref><ref>[[Ильтани Илялова|И.&nbsp;Илялова]]. Камал театры артистлары. Казан: ТКН, 1999, 248&nbsp;б. ISBN 5-298-00708-2</ref>
 
== Бүләкләре ==
DerslekBot
Ботлар
12 122

правки

Чыганагы — https://tt.wikipedia.org/wiki/Махсус:Сравнение_версий/2427720