Пермь татарлары: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
к Ilnur efende юнәлтү аша Пирем татарлары сәхифәсен Пермь татарлары итеп күчерде
Төзәтмә аңлатмасы юк
Юл номеры - 1:
{{Халык
| халык = ПермьПирем татарлары
| Рәсем =
| коммент =
| үз аталышы =
| гомуми сан = 115&nbsp;544 (2010) <ref name="2010 ел җанисәпләре">[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls 2010 ел җанисәпләре]</ref>
| яшәү җире = [[РоссияРусия]], [[ПермьПирем крае]]
| үлеп беткән =
| арх =
Юл номеры - 17:
}}
<small>{{мәгънәләр| Татарлар (мәгънәләр) }}</small>
'''ПермьПирем татарлары'''&nbsp;— татар халкының үзенчәлекле бер этнографик төркеме. Мондагы татарлар каяндыр күчеп килгән милләт түгел, ә борын-борыннан шушында нигез корып яшәгән җирле халык.
 
Пермь Пирем татарлары дип аталган этнографик төркем ул берничә гасырлар дәвамында формалашкан. Җирле халыкның теле, белән гореф-гадәтләреэтнографиясе бик үзенчәлекле.
 
Статистик мәгълүматларга караганда, ПермьПирем өлкәсендә {{сан|115544}} (2010)<ref name="2010 ел җанисәпләре"/> татар яши. Алар [[Тор (Ирән кушылдыгы)|Тор]], [[Ирән]], [[Сөлил]], Сеп, [[Шауба]], [[Бөрмә]], [[Тол (елга)|Тол]] елгалары буенда яшиләр.
 
== Тарих ==
Монда яшәгән халыкны икегә бүлү гадәткә кергән: гәйнә ягы һәм күңгер ягы. Мондый бүленешнең сәбәпләре пирем татарлары кичергән тарих белән бәйле. Казан ханлыгы җимерелгәч һәм аның протекторатындагы җирләр әкренләп рус дәүләтенә кушылган чакта пермьпирем татарлары ике административ үзәккә карый башлый.
[[Казан ханлыгы]] җимергәч, бөтен Көнбатыш Урал рус дәүләте кул астында кала һәм Түбән Агыйдел-[[Оса]] төбәге Казан Приказына кертелә, ә пермьпирем татарлары яши торган территориянең калган өлеше Себер Приказына (башта [[Чәрдән]] өязенә, аннан соң Күңгер өязенә) карый башлый.
 
Күңгер өязенә кергән татарлар ясаклы крестьяннар катлавына (сословиесенә) кертеләләр һәм [[ясаклы татарлар]] дип атала башлыйлар. Ягъни, аларга карата татар этнонимын куллану дәвам итә.
 
[[1579 ел]]да пермьпирем татарлары беренче мәртәбә М.&nbsp;И.&nbsp;Яхонтов тарафыннан сан буенча исәпкә алыналар. Тик бу кенәгәләр югалган. [[XIX гасыр]] тарихчыларының хезмәтләренә кереп калган аның кайбер өзекләренә караганда, әлеге җирләрдә татарлар һәм остяклар яшәгән.
 
М.&nbsp;Кайсаровның [[1623 ел|1623]]—[[1624 ел]]лардагы кенәгәләреннән күренгәнчә, Ирен, Сеп, Шауба, Бөрмә, Сөлил елгалары буенда яшәгән татарларның һәм остякларның төп шогыльләре аучылык, балыкчылык, умартачылык булган, сөреп иген игелә торган җирләре дә булган. Димәк, алар Идел буе татарлары кебек үк утрак тормышта яшәгәннәр.
 
ПермьПирем татарлары турында кызыклы фактларны чагылдырган тагы бер язма чыганак бар. Бу&nbsp;— [[1679 ел]]гы исәпкә алу кенәгәләре. Бу кенәгәләрдә остяклар исәпкә алынмыйлар инде.
 
Аның каравы, татарлар яши торган әлеге җирләрдә чувашларчуашлар, удмуртлар һәм марилар пәйда булган. Тагын шуны ассызыклап үтәргә кирәк, бу кенәгәләрдә пирем татарларының Күңгер өязенә караганнары гына, ягъни күңгер татарлары гына исәпкә алынган.
 
Шулай итеп, тарих, археология, этнография, топонимия, тел материаллары пермьпирем татарларының формалашуында Идел буе төркиләренең роле зур һәм хәлиткеч булуын бик ачык күрсәтәләр.
 
Урта Идел һәм Урал алды халыклары арасындагы этник бәйләнешләр соңга таба да (мәслән, аеруча Казан ханлыгы җимерелгәч) көчәя, тирәнәя барган. Күп кенә татарлар, чукындырудан качып, Урал якларына качалар. Казан ханлыгы җимерелгәнлектән соң Идел буеннан, татарлар белән бергә, чувашларчуашлар, марилар, удмуртлар да күчеп киләләр.
Шулай итеп, борынгы чорларда ук булган тарихи бергәлек берничә гасырлар буе дәвам итеп килә. Күп кенә галимнәр пирем татарларының казан татарлары белән якын икәнлекләрен аерым ассызыклап күрсәтеп килгәннәр.