Германия: юрамалар арасында аерма

'''ГерманияАлмания''' (шулай ук: '''Германия''', {{lang-de|Deutschland}}), рәсми исеме белән '''ГерманияАлмания Федератив РеспубликасыҖөмһүрияте''' ({{lang-de|Bundesrepublik Deutschland}}, {{Audio|De-Bundesrepublik Deutschland.ogg|тыңлау}}<ref>{{cite book |editor=Mangold, Max |title=Duden, Aussprachewörterbuch |edition=6th |year=1995 |publisher=Dudenverlag |language=German |isbn= 978-3-411-20916-3 |pages=271, 53f}}</ref>)&nbsp;— [[Үзәк ЕвропаАурупа|Үзәк]] һәм [[Көнбатыш ЕвропаАурупа]]да урнашкан [[мөстәкыйль дәүләт]]. Төньякта [[Төньяк диңгез]], [[Балтыйк диңгезе]] һәм [[Дания]] белән, көнчыгышта [[Польша]] һәм [[Чехия]] [[республика]]лары белән, көньяк-көнчыгышта [[Аустрия|Австрия]] һәм көньякта [[Швейцария]] белән, көнбатышта [[Франция]], [[Люксембург]] белән, төньяк-көнбатышта [[Бельгия]] һәм [[Нидерланд]] белән чиктәш. Җирнең [[уртача климат]]лы өлкәсендә урнашкан.

ГерманияАлмания&nbsp;— федератив парламент [[республикаҗөмһүрият]]сые, 16 автономияле илдән (өлкәдән) тора. Мәйданы&nbsp;— {{сан|357386|км}}²<ref name="Fläche">{{cite web |title=Fläche und Bevölkerung |url=https://www.statistikportal.de/de/bevoelkerung/flaeche-und-bevoelkerung |website=www.statistikportal.de |language=de}}</ref>, су өлеше&nbsp;— {{сан|2.42|%}}. Якынча 82 миллион халкы белән [[ЕвропаАурупа союзберлеге]]ындандә халык саны буенча беренче урында. [[Башкаласы]] һәм иң [[Халык саны буенча Алмания шәһәрләре|эре]] шәһәре&nbsp;— [[Берлин]]. Иң эре [[конурбация]]се исә (берничә үзәкле [[шәһәр агломерациясе]])&nbsp;— мәркәзләре [[Дортмунд]] һәм [[Эссен]] шәһәрләре булган [[Рур өлкәсе]]. Башка зур шәһәрләре түбәндәгеләр: [[Һамбург]], [[Мюнхен]], [[Кёльн]], [[Майндагы Франкфурт]], [[Штутгарт]], [[Дүссельдорф]], [[Лейпциг]], [[Бремен]], [[Дрезден]], [[Һанновер]] һәм [[Нүрнберг]].

Хәзерге ЕвропаныңАлманиянең төньяк өлешенә туры килүче җирләрдә [[классик антик дәвер]]дән, ягъни [[Борынгы Греция|Борынгы Грек]] һәм [[Борынгы Рим]] дәүләтләре чорыннан башлап төрле алман (герман) кабиләләре яшәгәнлеге билгеле. ''Германия'' ({{lang-lat|Germania}}) исемле өлкә б. э. к.&nbsp;100 нче гасырдан әүвәл язылган [[Germania (китап)|чыганакта]] телгә алына. [[Халыкларның Бөек күченеше]] вакытында германалман кабиләләре көньякка таба «киңәя». [[X гасыр]]дан башлап, германалман җирләре [[Изге Рим империясе]]нең үзәк өлешен тәшкил итә<ref>Империянең латин телендәге исеме&nbsp;— ''Sacrum Imperium'' (`Изге империя') чыганакларда [[1157 ел]]да ук телгә алына. ''Sacrum Romanum Imperium'' (`Изге Рим империясе') атамасы [[1254 ел]]гы чыганакта теркәлгән. Дәүләтнең тулы исеме булган «Алман милләтенең Изге Рим империясе» ({{lang-de|Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation}}) 15 нче йөзьеллыкта кулланыла башлый.<br />{{cite book | last = Zippelius| first = Reinhold| title = Kleine deutsche Verfassungsgeschichte: vom frühen Mittelalter bis zur Gegenwart| trans-title = Brief German Constitutional History: from the Early Middle Ages to the Present| edition = 7th| origyear = 1994| year = 2006| publisher =Beck| language = German| isbn = 978-3-406-47638-9| page = 25}}</ref>. [[XVI гасыр]]да төньяк Германияалман өлкәләре [[протестант реформациясе]]нең мәркәзе була. Изге Рим империясе таркалганнан соң, [[1815 ел]]да [[Алман конфедерация]]се оеша. [[1848—1849 елгы ГерманАлман революциясеинкыйлабы]] нәтиҗәсендә, ирекле тавыш бирү аша, бөтен германалман өлкәләре өчен дә уртак булган [[Франкфурт парламенты]] сайлана. Әлеге парламент халыкка төп демократик хокуклар бирүче кануннар кабул итүгә ирешә.

[[1871 ел]]да германалман дәүләтләренең күпчелеге, [[Пруссия]] җитәкчелеге астында, бер милли дәүләткә&nbsp;— [[ГерманАлман империясе]]нә [[ГерманиянеңАлманиянең берләшүе|берләшә]]. [[Беренче бөтендөнья сугышы]] һәм [[1918 ел|1918]]—[[1919 ел]]ларда булып узган [[1918—1919 елгы германалман революциясеинкыйлабы|революциясеннәнинкыйлабтан]] соң империя парламентлы [[Веймар республикасыҗөмһүрияте]] белән алышына. [[1933 ел]]да [[нацистларның хакимияткә килүе]] ГерманиядәАлманиядә [[Өченче рейх|диктаторлык]] урнашуга, [[һолокост]]ка һәм [[Икенче бөтендөнья сугышы]] башлануга китерә. ЕвропадаАурупада икенче дөнья сугышы [[Аурупада икенче бөтендөнья сугышының тәмамлануы|тәмамлангач]], Алманияне нацистлардан азат иткән илләр Алманияне дүрт оккупация зонасына [[Альянс оккупациясендәге Алмания|бүлә]]. Моңардан соң [[АКШ]], [[Британия]] һәм [[Франция]] оккупацияләгән җирләрдә [[Көнбатыш ГерманияАлмания]], ә [[Советлар СоюзыБерлеге]] контролендә булган өлкәләрдә [[Көнчыгыш ГерманияАлмания]] исемле ике дәүләт төзелә. Үзәк һәм Көнчыгыш ЕвропадаАурупада [[1989 ел]]да булып узган антикоммунистик революцияләрдәнинкыйлаблардан соң, [[1990 ел]]ның [[3 октябрь|3 октябрендә]] ГерманияАлмания янәдән [[ГерманиянеңАлманиянең берләшүе|берләшә]]<ref name="SLyE6YJEn0C page 52">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=ySLyE6YJEn0C&pg=PA52|title=The Lost German East|isbn=9781107020733|author1=Demshuk|first1=Andrew|date=30 April 2012|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161201215323/https://books.google.com/books?id=ySLyE6YJEn0C&pg=PA52|archivedate=1 December 2016|df=dmy-all}}</ref>.

[[XXI гасыр]]да ГерманияАлмания&nbsp;— [[ГерманияАлмания икътисады|көчле икътисадка]] ия кодрәтле дәүләт ({{lang-en|great power}}). [[Тулаем милли продукт]]ларның номиналына карасак, ГерманиянеңАлманиянең икътисады дөньяда [[ТМП (номинал) буенча илләр исемлеге|дүртенче]], [[сатып алу мөмкинлеге паритеты]] белән исәпләнгән милли продуктларга карасак, дөньядә [[ТМП (САМП) буенча илләр исемлеге|бишенче]] урында тора. ГерманияАлмания берничә промышленностьсәнәгый һәм технологик секторларындпсекторда дөньякүләм лидер булып тора, һәм башка илләр белән актив сәүдә итә&nbsp;— товарларнытауарларны [[Экспорт күләме буенча илләр исемлеге|экспортлау]] буенча да, [[Импорт күләме буенча илләр исемлеге|импортлау]] буенча да ГерманияАлмания дөньяда өченче урында. [[Илләрнең КПҮИ күрсәткечләре буенча исемлеге|Бик югары яшәү стандартына]] ия [[алга киткән ил]]; [[социаль иминиятләштерү]], мәҗбүри иминиятләштерүле [[сәләмәтлек саклау]], [[тирәлекне саклау]] һәм барча кешеләр өчен дә (шул исәптән чит ил гражданнары өчен дә) [[ГермпниядәАлманиядә югары белем|бушлай югары белем]] системаларын тота<ref>{{cite web|title=How US students get a university degree for free in Germany|url=http://www.bbc.com/news/magazine-32821678|publisher=BBC|date=3 June 2015|accessdate=13 November 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151113140841/http://www.bbc.com/news/magazine-32821678|archivedate=2015-11-13}}</ref>.

ГерманияАлмания Федератив РеспубликасыҖөмһүрияте [[1957 ел]]да [[ЕвропаАурупа Икътисадый СоюзБерлеге]]ынанә, [[1993 ел]]да [[ЕвропаАурупа союзБерлеге]]ынанә һәм [[1999 ел]]да [[еврозона]]га нигез салучы илләрнең берсе. [[Шенген зонасы]]на керә. [[БМО]], [[ЕвропаАурупа союзыберлеге]], [[НАТО]], [[G7]], [[G20]] һәм [[ИХҮО]] әгъзасы. Бай тарихлы [[ГермантяАлмания мәдәнияте|мәдәнияткә]] ия ГерманиядәАлманиядә бер-бер артлы дөньяда танылу алган һәм тирән эз калдырган рәссамнар, фәлсәфәчеләр, музыкантлар, спортчылар, эшмәкәрләр, галимнәр, {{comment|мөһәндисләр|инженерлар}} һәм уйлап табучылар туган.