Польша-Литва татарлары: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
к калып өстәү
DerslekBot (бәхәс | кертем)
к redact, replaced: Пүлшә → Польша (8) using AWB
Юл номеры - 4:
[[Рәсем:CharlzTat.jpg|right|250px|thumb|Бөек Британия тәхете мирасчысы, Велс шаһзадәсе [[Чарльз (Велс шаһзадәсе)|Чарльз]] Польша татарлары белән очраша һәм бергә җырлый. «Британия өчен сугыш»та (1940-1943) катнашкан татар хәрби очучыларына багышланган чаралары. Кружиняны, Польша, 2010 ел.]]
[[Рәсем:Bohoniki - Mosque 05.jpg|right|250px|thumb|Боһоники Мәчете, 18 гасыр]]
[[Рәсем:Bohoniki cmentarz muzulmanski 03.jpg|right|250px|thumb|Татар зираты, [[Пүлшә|Польша]], [[Боһоники]]]]
'''Польша-Литва татарлары''' (''тат.лат. [http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Польша-Литва_татарлары Polşa-Litva tatarları] ; тат.гарәп. ﭘِوُﻟﺷﺎ-ﻟﻳﺗوﺎ ﺗﺎﺗﺎﺭﻟﺎﺭئِ'', ''липкалар'', ''липка татарлары'', ''Беларусь татарлары'') — [[XIII гасыр|XIII]] ([[XIV гасыр|XIV]]) гасырдан [[Литва]], [[Беларусь]]тә, [[Пүлшә|Польша]]да, [[Балтыйк буе]]нда яшәүче [[татарлар]].
 
Гомуми санннары — 26 меңнән артык кеше ([[1993]]): 10 меңнән артык [[Беларус]]та, 5 меңнән артык [[Пүлшә|Польша]]да, 4 мең Литвада яши. Аерым вәкилләре [[Русия]]дә, [[Украина]]да һәм башка дәүләтләрдә гомер кичерә.
 
Диннәре: сөнни [[мөселман]]нар, христианнар ([[православие|православ]], [[католицизм|католик]], [[протестантлык|протестант]]).
Юл номеры - 30:
Татарлар Речь Посполитаяда гаскәри катлау булган. [[Польша Татар Гаскәре]] [[1683 ел]]да [[Вена шәһәре|Вена]] шәһәренә сугышында катнашкан.
 
[[1667 ел]]да Польша Сеймы татар дини иреклеге чикләгән, [[1672 ел]]да Татар Гаскәре бу дини чикләүләргә каршы Подолиядә баш күтәргән, [[1679 ел]]да Польша Сеймы Татар дини иреклеге һәм өстен хокукларын кире кайтарырга дучар булган. [[Пүлшә|Польша]] патшасы Ян III Собеский ([[1674 ел|1674]]—[[1696 ел|1696]]) «Таҗ биләмәләрендә» [[Брест]], [[Гродно]], [[Кобрина]] шәһәрләре янында татарларга җир биргән: 0,5-7,5 км². хәрби дәраҗә тәңгәллеге буенча. Соңгы татар гаскәрләре Польшага [[1691 ел]]да кайткан.
 
[[1775 ел]]да Польша Сеймы татар өстенлелекләрен раслаган. Татар җиңел атлы гаскәре бөтен Аурупада билгеле булган һәм татар сүзе огълан — улан махсус Польша атлы гаскәренә исеме бирелгән. Польша татар полковнигы Александр Улан (Aleksander Ułan) Саксон сугышларында катнашканнан соң, аның даны бөтен Польшада танылган булган һәм бөтенесе татар гаскәрләрен «Уланнар» дип йөртелә башлаган.
Юл номеры - 44:
 
=== Польша бүленүе ===
[[Пүлшә|Польша]] бүленгәннән соң [[Пруссия]], [[Аустрия|Австрия]], [[Русия]] тарафыннан 1772-1775 елларда татарлар берничә дәүләттә яши башлаган. Һәр дәүләттә татарлар хәрби хезмәт үтәгәннәр.
 
=== Русиядә ===
Юл номеры - 55:
 
=== Польша дәүләтендә (1918—1939) ===
[[1919 ел|1919]]—[[1939 ел]]ларда [[Пүлшә|Польша]] бәйсез дәүләте торгызганнан соң татарлар яңадан Польша гаскәрендә хезмәт итә башлаган. [[1919 ел]]да «Мостафа Әхмәт улы исемендәге Җиңел атлы полкы» ({{lang-pl|Pułk Jazdy Tatarskiej im. Mustafy Achmatowicza}}), [[1920 ел]]да «Татар оглан полкы» ({{lang-pl|Tatarski Pułk Ułanów imienia Mustafy Achmatowicza}}) оештырылган. Байрагы — бунчук була. [[1920 ел]]да 13-нче Вилен татар улан полкы ({{lang-pl|13 Pułk Ułanów Wileńskich}}) оештырылган.
[[Файл:Rozmieszczenie Tatarów w Polsce.png|thumb|318x318px]]
[[Файл:Tatars in Belarus — Татары в Беларуси 2009.png|thumb|300px]]
Юл номеры - 240:
 
=== Икенче Бөтендөнья сугышы вакытында ===
[[1939 ел]]да [[Пүлшә|Польша]] дәүләтенә [[Фашистлар Германиясе]] һөҗүм иткән. Соңрак [[СССБ]] үз гаскәрләрен Польшага җибәргән. Татар улан полкы батырлык күрсәтеп фашистларга каршы сугышкан, соңрак көтмәгәндә партизанча фашист гаскәренә һөҗүм иткән.
 
==== Татар эскадроны ====
Юл номеры - 276:
 
=== Польша ===
Икенче бөтендөнья сугышыннан соң ССРБ тарафыннан аннексияләнгән җирләрдән кайбер татарлар Польшаның [[:Pl:Ziemie odzyskane|яңа көнбатыш территорияләренә]] ([[Вроцлав]], [[Олесница]], [[Зелёна-Гура]], [[Згожелец]]) күчеп урнаша. Иң зур диаспораларның берсе [[Гожув-Велькопольски]]да оеша: [[Новогрудок|Новогрудектан]] күчеп килгән шәһәрнең Янице районына килеп төпләнә. Татарларның күпчелеге Гожувтан [[Варшау]]га яисә [[Подлясье воеводалыгы|Подлясьегә]] күчеп китсә дә, җирле халык ул районны әле дә ''Татарские-Гурки'' дип атый.<ref>http://gorzow.wyborcza.pl/gorzow/1,36844,18970785,waleczne-i-wierne-rzeczypospolitej-plemie-czyli-gorzowianie.html?disableRedirects=true</ref><ref>http://www.echogorzowa.pl/news/16/mija-dzien/2015-09-24/na-gorzowska-ziemie-przywiodl-ich-przed-laty-imam-12560.html</ref>[[Рәсем:Tatarhaykale.jpg|right|300px|thumb|Татар гаскәриенә һәйкәл, [[Гданьск]] шәһәре, [[Пүлшә|Польша]]. [[:pl:Park Oruński#Kultura tatarska|Орунски паркындагы]] ''Татар халкы мәдәни үзәге'' буенда урнашкан.]]
 
Польшаның [[Подлясье воеводалыгы]]нда ике авылда ([[Боһоники]] һәм [[Крушиняны]]) татарлар тупланып гомер итә, авылга нигез салучылар да - татарлар. Шуларның берсендә — 5, икенчесендә — 2 генә татар гаиләсе калган. Элегрәк татарлар бу авылларда күпләп яшәгәннәр, ләкин, тора-бара, зур шәһәрләргә күченеп киткәннәр.