Wikipedia

Чуашстан: юрамалар арасында аерма

Тарихны интерактив карап чыгу
← Алдагы төзәтмәКиләсе төзәтмә →
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
КүрсәтмәлеВики-текст
Лнгтат (бәхәс | кертем)
63 үзгәртергә
Исправлено правописание
Тамга: Мобиль җиһаз ярдәмендә үзгәртү Мобиль кушымта аша үзгәртү iOS кушымтасы аша төзәтмәләр
Kitap (бәхәс | кертем)
22 323 үзгәртергә
Төзәтмә аңлатмасы юк
Юл номеры - 1:
{{АТБВМ}}[[Рәсем:Cheboksary Government House.jpg|400px|thumb|right|ЧувашияЧуашстан хөкүмәтхөкүмәте йорты]]
'''ЧувашияЧуашстан Республикасы''' (''ЧувашияЧуашия'', {{lang-cv|Чӑва́ш Республики́}}, {{lang-ru|Чувашская Республика}}) — [[РоссияРусия Федерациясе]] составына кергән [[РоссияРусия республикалары|республика]]. Башкаласы — [[Шупашкар]] шәһәре.
 
Халык саны – 1 251 619 кеше ([[2010]]). Мәйданы – 18 300 км².
 
Дәүләт телләре буларак [[чуваш теле|чуваш]] һәм [[русурыс теле|русурыс]] телләре исәпләнә.
 
== География ==
{|class="standard sortable"
!Як!!РоссияРәсәй субъекты
|-
|[[Төньяк]]|| [[Мари Ил]]
Юл номеры - 22:
|}
 
ЧувагияЧуашстан Республикасы [[Көнчыгыш ЕвропаАурупа тигезлеге]]ндә, күбесенчә [[Идел]]нең уң ярында, [[Сыры]] һәм [[Зөя (елга)|Зөя]] елгалар арасында урнаша. Чувашиянең Чуашстанның иң биек ноктасы — 286,6 м ([[Шомырша районы]]ның Яблоновка авылы янында).
 
=== Файдалы казылмалар ===
Юл номеры - 43:
 
== Тарих ==
ЧувашияЧуашия территориясендә [[неолит]], [[палеолит]] һәм [[мезолит]] һәйкәлләрепамятниклары сакланып калганнар. Безнең эрага кадәр 3-нче меңъеллыкта Урта Иделгә фин-угоругыр кабиләләр арасында көньяктан килгән Фатьяново һәм Баланово археологик культуралары кабиләләре барлыкка киләләр; безнең эрага кадәр 2-нче меңъеллыкта монда Абашево һәм {{коммент|бура|срубная археологическая культура}} археологик культуралары кабиләләре киләләр. Алар белән монда терлекчелек, китмән игенчелеге барлыкка киләләр.
 
X гасырда Урта Иделдә [[Идел буе Болгары]] барлыкка килә. [[1236 ел]]да Идел буе Болгарны [[Алтын Урда]] гаскәрләре яулап алалар. ЧувашиянеңЧуашиянең төньяк районнарга күчереп урнашкан болгарлар һәм фин-угыр халыклары аралашу нәтиҗәсендә [[XV гасыр]]да [[чувашчуаш халкы]] барлыкка килә.
 
[[1551 ел]]да тау ягында торучы, ә [[1552 ел]]да болын ягында торучы чуашлар территорияләре [[Мәскәү дәүләте]]нә кушылалар. [[1552]]—[[1600]] еллар эчендә [[Чабаксар]] (беренче тапкыр [[1469 ел]]да телгә алына), [[АлатырьАлатыр]], [[Чуел]] һәм [[ЯдринЯдернә]] ныгытмалары төзеләлгәннәр.
 
[[Казан ханлыгы]] яулап алуыннан соң чувашларгачуашларга [[Православлык|православ дине]] көчләп кертелә башлый.
 
[[1552 ел]]дан чувашчуаш җирләре [[Казан сарае Приказы]] белән идарә иткәннәр. [[1708 ел]]да алар [[Казан губернасы]] составына кертеләләр.
 
[[1891]]—[[1894]] елларда [[Горький тимер юлы|Мәскәү-Казан тимер юлы]]ның [[Алатыр]] — [[Шәехран]] (Канаш) — [[Казан]] тимер юл сызыгы төзелә.
 
[[1917 ел]]ның революциягә кадәр хәзерге ЧувашияЧуашстан җирләре [[Казан губернасы|Казан]] ([[Козьмодемьянск өязе|Козьмодемьянск]], [[Чабаксар өязе|Чабаксар]], [[ЯдринЯдернә өязе|ЯдринЯдернә]], [[Чуел өязе|Чуел]] өязләре) һәм [[Сембер губернасы|Сембер]] ([[Курмыш өязе|Курмыш]], [[АлатырьАлатыр өязе|АлатырьАлатыр]], [[Буа өязе|Буа]] өязләре) губерналары составында булганнар.
 
[[1920 ел]]ның 24 июнендә [[ЧувашЧуаш автономияле өлкәсе]] барлыкка килә. [[1925 ел]]ның 25 апрелендә ул [[ЧувашЧуаш Автономияле Совет Социалистик Республикасы]]на үзгәртеп корыла.
 
[[1929 ел|1929]]—[[1936]] елларда республика [[Нижгар крае]] ([[1932 ел]]дан — ''[[Горький крае]]'') составында булган.
 
[[1992 ел]]ның [[13 февраль]]дә «ЧувашЧуаш ССРның исемен үзгәртү турында» законы кабул итүдән соң, ЧувашЧуаш ССР үз исемен '''[[ЧувашияЧуашия Республикасы]]на''' алыштыра.<ref>http://www.chulaws.ru/index.php?ds=920029</ref>
 
== Административ-территориаль бүленеше ==
ЧувашЧуаш Республикасында 21 административ [[район]] , 9 [[шәһәр]], 8 [[шәһәр тибындагы посёлокбистә]], 1700гә якын [[авыл]] исәпләнә.
 
=== Башкала ===
Юл номеры - 70:
 
=== Муниципаль районнар ===
[[Рәсем:Admin-map-Chuvashia-region.gif|600 px|right|thumb| ЧувашЧуашия административ картасы]]
 
{| class="standard"
!№ || Район || [[Чуаш теле|ЧувашчаЧуашча исеме]] || Үзәге
|-
| 1 || [[Алатыр районы]] || ''Улатăр районĕ'' || align=center | [[Алатыр]] шәһәре
Юл номеры - 278:
 
== Икътисад ==
ЧувашЧуаш Республикасы [[Идел-Нократ икътисади районы]]на керә.
 
=== Сәнәгать ===
Республиканың сәнәгате күбесенчә [[Чабаксар]]да һәм [[Яңа Чабаксар]]да урнаша (монда ЧувашиядәЧуашиядә промышленностьсәнәгый продукциясенең 72,7% өлеше җитештерелгән).<ref>http://www.socpol.ru/atlas/portraits/chuv.shtml#economy</ref> [[Яңа Чабаксар]]да Чабаксар ГЭСы урнаша.
 
[[Канаш]]та автоагрегатлар заводы һәм вагоннар ремонтлау заводы, [[АлатырьАлатыр]]да приборлар төзү заводы, [[Шөмерле]]дә автофургоннар комбинаты махсус автомбильләр заводы урнашалар.
 
== Мәдәният ==
Юл номеры - 291:
 
== Дәүләт төзелеше ==
Республиканың төп кануны — [[2000 ел]]да кабул иткән [[ЧувашияЧуашия Республикасы Конституциясе]].
 
ЧувашияЧуашия Республикасының дәүләт башлыгы, иң югары урындагы заты — ЧувашияЧуашия Республикасы башлыгы [[(2012 ел]]га кадәр — ЧувашияЧуашия Республикасы Президенты).
 
ЧувашияЧуашия Президентлары:
* [[Николай Фёдоров]] ([[1994]]—[[2010]])
* [[Михаил Игнатьев]] ([[2010]] елдан)
 
[[ЧувашияЧуашия Республикасы Дәүләт Советы]] — иң югары вәкиллекле, закон чыгару органы, 44 кәнәфидән тора.
 
Министрлар Кабинеты — югары башкарма органы. Башлыгы — премьер-министр.
 
== Моны да карагыз ==
{{Портал|ЧувашияЧуашия|РоссияРусия}}
* [[ЧувашЧуаш Автономияле Совет Социалистик Республикасы]]
* [[ЧувашЧуаш автономияле өлкәсе]]
* [[Көзге сыра бәйрәме]] - чувашларныңчуашларның милли [[сыра]] кайнату йоласының үзенчәлеге турында
* [[ЧувашЧуаш АССР язучылар берлеге]]
 
== Сылтамалар ==
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/wiki/Чуашстан