Имай Насыйри: юрамалар арасында аерма

Имаметдин, туган авылына кайтып, әтисе хуҗалыгында эшли, авыл китапханәсендә. Авыллары аша төрле гаскәрләр үтеп-сүтеп йөри. Имаметдин [[1919 ел]] урталарында [[Кызыл Армия]]гә ияреп китә. Урал фронтында хәрәкәт итүче [[Муса Мортазин]] бригадасының сәяси бүлеге каршында [[Бәләбәй]] шәһәрендә оештырылган кыска вакытлы курсларда укып чыккач, шунда ук сәяси бүлекнең агитатор-оештыручысы булып хезмәт итә. [[ВКП(б)|бәлшәвикләрБольшевиклар партиясе]] сафына керә. [[1920]]-[[1921|21]] елларда [[Күзәй (Нуриман районы)|Күзәй]] кантонында (хәзерге [[Нуриман районы]] җирләре) милисәмилиция бүлеге начальнигы булып эшли.

Перспективалы белгечне Күзәй-Нуриман якларында озак тотмыйлар. 1921-22 елларда ул — Башкортстан милисәсенеңмилициясенең сәяси комиссары. [[1923 ел]]да Мәскәүгә партиянең өяз комитеты секретарьлары әзерләү курсына җибәрелә. Аннан укып кайткач, милли матбугатны оештыруда актив катнаша. «Белем», «Чәчән», «Керпе» журналларын нигезләүче, аларның мөхәррире була. [[1930 ел]]да өлкә комитетының матбугат эшләре буенча инструкторы булып эшли.

[[1931 ел]]ның маенда [[Кызыл таң|«Коммуна» гәҗитегәзите]] мөхәррире итеп тәгаенләнгән Насыйри басмага актив авторларны, язучыларны җәлеп итә, үзе дә күп яза. [[1932 ел]]да белемен камилләштерергә тагын Мәскәүгә юл тота — РКП(б) Үзәк Комитетының марксизм-ленинизм курсларында укый. Мәгариф халык комиссариатында эшли, [[1936 ел]]да кабат «Коммуна» мөхәррире итеп күчерелә, бер үк вакытта [[«Сәнәк» журналы]]н җитәкли.

Имай Насыйриның баш очында болытлар [[1937 ел]]ның мартында куера башлый. «Коммуна» гәҗитендәгәзитендә С. Җиргәнскийның, ягъни [[Җиргән]] авылында туган журналист [[Сәхи Мусин]]ның “Черек эчәкләр ашатып, кортлаган су эчергән урында” дигән кечкенә фельетоны басыла. Анда [[Кырмыскалы районы]] ашханәсендәге җитешсезлекләр тәнкыйтьләнә. Аның артыннан ук ВКП(б) Үзәк Комитетына шикаять языла. “Совет ашханәсендә мондый хәлнең булуы мөмкин түгел. Мөгаен, гәҗитгәзит мөхәррире [[халык дошманы]]дыр. Тикшерүегезне, чара күрүегезне сорыйм”, диелә шикаятьтә.

Фельетон һәм Мәскәүгә хат Насыйрины эзәрлекли башларга сигнал гына була. 17 сентябрьдә [[«Правда» гәҗитегәзите]]ндә басылган “Башкортстанда буржуаз милләтчеләр өере” дигән мәкаләдә “Буржуаз милләтче Насыйров [[Зәки Вәлиди|вәлидовчы]] “теоретик” [[Шәехзадә Бабич|Бабичевның]] әсәрләрен басарга әзерләгән, дип исбатлана. Насыйров бу китапка кереш сүзендә сөрсегән контрреволюционерны һәм аның эшчәнлеген мактый”, диелә мәкаләдә.

Төгәл бер айдан ВКП(б)ның Киров райкомы бюросы утырышында әдип өстенә яңадан-яңа гаепләр ташлана һәм шундый карар кабул ителә: <blockquote>Кызыллар тарафыннан атып үтерелгән контрреволюционер [[Шәехзадә Бабич]]евны матбугатта мактап чыкканы, аның хезмәтләрен басмага әзерләгәне, матбугатта совет демократиясен һәм колхоз төзелешен яманлаганы, “Коммуна” гәҗитегәзите редакциясен дошман элементлары белән чүпләгәне, кайбер язучыларның контрреволюцион оешмаларда катнашуын белә торып, фаш итү генә түгел, киресенчә, аларны “Коммуна” гәҗитенәгәзитенә эшкә алганы өчен Насыйровны, буржуаз контрреволюцион милләтче буларак, ВКП(б) сафларыннан чыгарырга.</blockquote>

“Тереләй кабердә” дигән тәүге повесте детективка тартым итеп языла. [[Пүлшә|Польша]] җирендә [[I Бөтендөнья сугышы|империалистик сугыш]] барган чакта крепость янына зур снаряд килеп төшеп, бер солдат шунда җир астында томаланып кала. Шунда ук җир асты казематында шактый күп азык-төлек, шәм, шырпы да булган икән. Солдат шунда тугыз ел яши, аны 1925 елда крепостьны тазартканда очраклы рәвештә генә табалар. ГәҗиттәГәзиттә укыган шушы хактагы чын хәбәр нигезендә, образлар өстәп, мавыктыргыч сюжет корып, язучы сугышка каршы зур әсәр иҗат итә.