Гарри Каспаров: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
IlnarSelimcan (бәхәс | кертем)
IlnarSelimcan (бәхәс | кертем)
кереш өлештә китерелгән чыганакларны тикшердем; берникадәр стилистик төзәтмәләр
Юл номеры - 1:
{{Шәхес}} '''Гарри Каспаров''' ({{lang-ru|Га́рри Ки́мович Каспа́ров}}, {{ТД}}, {{ТУ}} — {{ҮД}}, {{ҮУ}}) '''Каспаров Гарри Кимович''' (туган чактагы фамилиясе Вайнштейн; [[1963 ел]]ның [[13 апрель|13 апрелендә]] [[Азәрбайҗан ССР]]-ның башкаласы [[Бакы]]да туган) — [[Советлар Берлеге|совет]] һәм [[Русия]] [[шахмат|шахматчысы]], шахмат буенча 13 нче [[шахмат буенча дөнья чемпионы|дөнья чемпионы]], шахмат әдәбиятчысы һәм [[сәясәтче]]. Кайбер белгечләр Каспаровны тарихтагы иң бөек шахматчы дип саный<ref name="barden">{{Cite web|title=Obituary: Bobby Fischer|url=http://www.guardian.co.uk/news/2008/jan/19/mainsection.obituaries|archiveurl=https://www.webcitation.org/60rgyjuj5?url=http://www.guardian.co.uk/news/2008/jan/19/mainsection.obituaries|archivedate=2011-08-11|last=[[:en:Leonard Barden|Barden, L.]]|publisher=[[Guardian]]|date=19 января 2008|accessdate=2010-12-13}}</ref><ref name="bbc">{{Cite web|title=Каспаров: король уходит со сцены|url=http://news.bbc.co.uk/hi/russian/sport/newsid_4342000/4342613.stm|archiveurl=https://www.webcitation.org/60rhJgV2N?url=http://news.bbc.co.uk/hi/russian/sport/newsid_4342000/4342613.stm|archivedate=2011-08-11|last=Рохер|first=Ф.|publisher=[[BBC]]|date=12 марта 2005|accessdate=2010-12-13}}</ref>. Халыкара [[гроссмейстер]] (1980), [[СССР-ның атказанган спорт мастеры]] (1985), СССР чемпионы (1981, 1988), Рәсәй чемпионы (2004). Бөтендөнья шахмат олимпиадасының сигез тапкыр җиңүчесе: дүрт тапкыр СССР командасы составында (1980, 1982, 1986, 1988) һәм дүрт тапкыр Рәсәй командасы составында (1992, 1994, 1996, 2002). Ул — унбер шахмат [[Шахмат Оскары|«Оскар»ы]] (елның иң яхшы шахматчысына бирелүче приз) иясе. Каспаров, ике кыска өзеклек белән, 1985 елдан 2006 елга чаклы ялгызы [[Эло рейтингы|ФИДЕ рейтингының]] башында була: 1993 елгы ФИДЕ карары белән 1994 елда рейтингтан төшереп калдырыла<ref>[http://www.olimpbase.org/Elo/Elo199307e.html FIDE Rating List :: July 1993], [http://www.olimpbase.org/Elo/Elo199401e.html FIDE Rating List :: January 1994], [http://www.olimpbase.org/Elo/Elo199407e.html FIDE Rating List :: July 1994], [http://www.olimpbase.org/Elo/Elo199501e.html FIDE Rating List :: January 1995].</ref>, ә 1996 елның гыйнварында Каспаров [[Владимир Крамник]] белән бер төрле рейтингка ия була<ref>[http://www.olimpbase.org/Elo/Elo199601e.html FIDE Rating List :: January 1996]</ref>. 1999 елда Гарри Каспаров рекордлы рейтинг — 2851 балл җыя<ref name="Record">{{cite web|url=http://www.sport-express.ru/newspaper/1999-05-27/1_1/|title=Каспаров — 2851|3=|date=27 мая 1999|publisher=[[Спорт-Экспресс]]|accessdate=2010-12-11|archiveurl=https://www.webcitation.org/60rhedh2i?url=http://www.sport-express.ru/newspaper/1999-05-27/1_1/|archivedate=2011-08-11}}</ref>, һәм [[Магнус Карлсен]] яңа рекорд куйганга чаклы, 13 ел ярым дәвамында Каспаров рекордчы була<ref name=ReferenceA>[http://www.olimpbase.org/Elo/Elo199907e.html FIDE Rating List :: July 1999]</ref>, [[Магнус Карлсен]] яңа рекорд куйганга чаклы, Каспаров рекордчы була<ref name="magnusrating">{{cite web|url=http://www.kommersant.ru/doc/2087670|title=Магнус Карлсен наиграл на рекорд|author=Доспехов, А.|date=12 декабря 2012|publisher=[[Коммерсантъ]]|accessdate=2012-12-12|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CvoqfrHb?url=http://www.kommersant.ru/doc/2087670|archivedate=2012-12-15}}</ref>.
 
Каспаров, 1985 елда [[Анатолий Карпов]]ны җиңеп, дөнья чемпионы була. «Ике К»ның каршы торуы 1980 еллар уртасыннан башлап 1990 еллар башына чаклы дәвам итә, бу аралыкта Карпов һәм Каспаров дөнья чемпионы исеме өчен биш матч уйный. 1993 елда Каспаров һәм яңа дәгъвачы [[Найджел Шорт]] [[Халыкара шахмат федерациясе|ФИДЕ-дән]] чыга һәм яңа оешма — [[Профессиональ шахмат ассоциациясе]] (ПША) эгидасы астында матч үткәрә. ФИДЕ Каспаровты титулыннан мәхрүм итә һәм 2006 елга чаклы дөнья чемпионы икәү була — ПША версиясе буенча һәм ФИДЕ версиясе буенча. 2000 елда дөнья беренчелегендә Каспаров [[Владимир Крамник]]ка җиңеләоттыра.
 
2005 елда ул, сәяси эшчәнлек белән шөгыльләнү максатында, шахмат карьерасын тәмамлавын игълан итә. Берничә оппозицион хәрәкәттә катнаша: {{comment|Берләшкән гражданнар фронты|Объединённый гражданский фронт}} рәисе, {{comment|Бөтенрусия гражданнар конгресы|Всероссийский гражданский конгресс}}ның рәистәшләренең берсе, {{comment|Русия Федерациясенең Милли ассамблеясы|Национальная ассамблея Российской Федерации}} депутаты була. 2008 елда {{comment|«Теләктәшлек»|[Солидарность (хәрәкәт)}} Берләшкән демократик хәрәкәтенең федераль бюросын оештыручыларның берсе һәм аның әгъзасы була, әмма 2013 елда аның җитәкче органнарыннан китә. 2012 елның октябрендә {{comment|Русия оппозициясенең координация советы|Координационный Совет российской оппозиции}}на сайлана. 2013 елның июнендә Русиядән китүе һәм халыкара мәйданда «Путин режимы»на каршы көрәшен дәвам итәчәге турында белдерә <ref name="kasparov_ru_7062013">{{Cite web|title=Я хочу прояснить ситуацию|url=http://www.kasparov.ru/material.php?id=51B0A1D31D200|last=Каспаров|first=Г.|work=Каспаров.ыру|date=7 июня 2013|accessdate=2014-01-10}}</ref>. 2011 елдан [[Нью-Йорк]]тагы «Кешы хокуклары фонды»ның ({{lang-en|Human Rights Foundation}}) Халыкара советы җитәкчесе. 2014 елда ФИДЕ президентына намзәт була, әмма президент итеп [[Кирсан Илюмжинов]] сайлана.
 
== Балачак ==
 
Гарри Каспаров 1963 елның 13 апрелендә [[Бакы]]да тыуа, атасы Ким Моисеевич Вайнштейн һөнәре буенча инженер-энергетик була, анасы Клара (Аида) Шагеновна Каспарова — инженер, автоматика һәм телемеханика буенча белгеч<ref>{{Cite web|title=Биография|url=http://www.kasparov.ru/note.php?id=44993207033D9|archiveurl=https://www.webcitation.org/60rj4pqwi?url=http://www.kasparov.ru/note.php?id=44993207033D9|archivedate=2011-08-11|publisher=каспаров.ру|accessdate=2011-02-21}}</ref>. Каспаров — атасы ягыннан [[Яһүди и|яһүди]] чыгышлы, анасы ягыннан — әрмән<ref name="britannica">[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/313020/Garry-Kasparov Garry Kasparov], [//ru.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F_%D0%91%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0 Encyclopaedia Britannica].</ref><ref>{{Cite web|title=Спросите Каспарова|url=http://www.gazeta.ru/kasparov.shtml|publisher=[[Газета.ру]]|accessdate=2011-02-21}}</ref>. Гарриның дәү әтисе Моисей Рубинович Вайнштейн (1906—1963) билгеле Бакы композиторы һәм дирижёры, каланың берничә драма театрының музыкаль бүлеге мөдире була. Атасы ягыннан бөтен гаиләләре музыкаль: атасының энесе Леонид Моисеевич Вайнштейн — композитор <ref name="lenta">{{lentapedia|14160200}}</ref>, [[Азәрбайҗан]]ның атказанган сәнгать хезмәткәре, дәү әнисе — урта мәктәптә музыка укытучысы. Ике туган абыйсы Тимур Вайнштейн — телепродюсер.