|
== Балачак ==
Гарри Каспаров 1963 елның 13 апрелендә [[Бакы]]да тыуа, атасы Ким Моисеевич Вайнштейн һөнәре буенча инженер-энергетик була, әчәсеанасы Клара (Аида) Шагеновна Каспарова — инженер, автоматика һәм телемеханика буенча белгеч<ref>{{Cite web|title=Биография|url=http://www.kasparov.ru/note.php?id=44993207033D9|archiveurl=https://www.webcitation.org/60rj4pqwi?url=http://www.kasparov.ru/note.php?id=44993207033D9|archivedate=2011-08-11|publisher=каспаров.ру|accessdate=2011-02-21}}</ref>. Каспаров — атасы ягыннан [[Яһүди и|яһүди]] чыгыш лычыгышлы, әчәсеанасы ягыннан — әрмән <ref name="britannica">[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/313020/Garry-Kasparov Garry Kasparov], [//ru.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F_%D0%91%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0 Encyclopaedia Britannica].</ref><ref>{{Cite web|title=Спросите Каспарова|url=http://www.gazeta.ru/kasparov.shtml|publisher=[[Газета.ру]]|accessdate=2011-02-21}}</ref>. ГарриҙыңГарриның ҡартатаһыдәү әтисе Моисей Рубинович Вайнштейн (1906—1963) билгеле Бакы композиторы һәм дирижёры, каланың берничә драма театрының музыкаль бүлеге мөдире була. Атасы ягыннан бетәбөтен гаиләләре музыкаль: атасының энесе Леонид Моисеевич Вайнштейн — композитор <ref name="lenta">{{lentapedia|14160200}}</ref>, [[Азәрбайҗан]]дыңның атказанган сәнгать эшмәкәрехезмәткәре, өләсәһедәү әнисе — урта мәктәптә музыка укытучысы. Ике туган агабыйсы Тимур Вайнштейн — телепродюсер.
КаспаровтыңКаспаровның ата-анасы шахмат белән мавыга һәм гәҗиттә басылган шахмат мәсьәләләрен чишә. Гарри аларның баш ватканын һәр чакһәрчак күзәтә һәм бер мәл чишелешне әйтә; бу чакта аңа биш яшь була. Моннан соң атасы ГарриҙыГаррины шахмат уйнарга <ref name="gik">''[//ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B8%D0%BA,_%D0%95%D0%B2%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%AF%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87 Е. Гик]'' [http://www.nkj.ru/archive/articles/1791/ Гарри — вундеркинд и гений игры] // «[//ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B0_%D0%B8_%D0%B6%D0%B8%D0%B7%D0%BD%D1%8C Наука и жизнь]» № 9, 2005</ref><ref>{{Китап|автор=Каспаров, Г. К.|заглавие=Безлимитный поединок|место={{М}}|издательство=Физкультура и спорт|год=1989|страницы=7|страниц=192|isbn=5-278-00297-2}}</ref> өйрәтә. Гарри җиде яшеннән Бакы Пионер иПионерлар сараенда даими шахмат дәресләре ала, аның беренче тренеры Олег Исаакович Приворотский була. Шул яшендә ГарриҙыңГарриның атасы лимфосаркома чиреннән <ref>{{Китап|автор=Каспаров, Г. К.|заглавие=Безлимитный поединок|место={{М}}|издательство=Физкультура и спорт|год=1989|страницы=9|страниц=192|isbn=5-278-00297-2}}</ref> вафат була. Ире үлгәннән соң, Клара Шагеновна үзен тулысынча улының шахмат карьерасына арнайбагышлый. 1975 елда, ГарриғаГаррига 12 ел булганда, Клара Каспарова улының фамилиясен ''ВайнштейнданВайнштейннан Каспаровҡа'' алмаштыра. Бу, СССР-да яшәп килгән антисемитизм<ref name="shagi">{{Мәҡәлә|автор=[[Никитин, Александр Сергеевич|Никитин, А. С.]]|заглавие=Первые шаги|ссылка=http://lib.sportedu.ru/Mirrors/www.64.ru/1997/09/26-1.html|издание=[[64 — Шахматное обозрение]]|место={{М}}|год=1997|номер=9|страницы=26—29}}</ref> улының арыалга табангытабагы шахмат карьерасына ҡамасаулауыкомачаулавы мөмкинлегеннән чыгып, туганнарының ризалыгы белән эшләнә. [[1977 ел]]да Гарри Каспаров ВЛКСМ сафына баса.
== Шахмат карьерасы ==
=== Шахмат карьерасының башы, гроссмейстер исемен алуы ===
[[Файл:Kasparov-2.jpg|слева|мини|207x207пкс|Гарик ВайнштейнғаВайнштейнга 11 яшь (1974 ел)]]
[[Вильнюс]]дата узган үсмер иүсмерләр ярышында ун яшьлек Гарри озак ел иеллар буе тренеры булачак мастер Александр Никитин белән таныша. 1976 елга тикле Никитин әленәнәледән-әле киңәш икиңәшләр, консультация иконсультацияләр һәм язма эш иэшләр бирә, соңыннан уларалар команда булып даими эшли <ref name="linder441">''Линдер И. М., Линдер Ватан. И.'' Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 323—441.</ref>. 1973 елның авгусындаавгустында аның тәкъдиме белән Гарри дөнья дөнья экс-чемпионы Михаил Ботвинник мәктәбмәктәбенә {{comment|тикшерелергә|просмотр}} килә һәм кабул ителә. Ботвинник яшь шахматчының индивидуаль план буенча күнегеүенә, ә соңрак стипендия алып шөғөлләнеүенәшөгыльләнүенә өлгәшәирешә<ref name="shagi"/>. 1974 елда МәскәүҙәМәскәүдә Пионер сарайлары турнирында (турнирда һәр Сарайның командасын гроссмейстер җитәкли һәм башка командаларга бер тапкыр уйнау сеансы бирә) Гарри гроссмейстер Юрий Авербахты еңәҗиңә. Киләсе ел башында Гарри, үзеннән 6-7 яшькә өлкәнрәк дәғүәселәргәдәгъвачыларга каршы көрәкөрәшә, илнең үсмер иүсмерләр беренчелегендә катнаша<ref name="shagi"/>. [[Санкт-Петербург|Ленинград]]дата Пионер иПионерлар сарайларының яңа турнирында дөнья чемпионы Анатолий КарповҡаКарповка каршы уйнаганда, тиң позициягә өлгәшәирешә, әмма яңылышаялгыша һәм отылаҗиңелә<ref name="gik-2">[http://www.nkj.ru/archive/articles/2158/ Гарри — вундеркинд и гений игры (продолж.)] // «[[Наука и жизнь]]» № 10, 2005</ref>. Шул ук турнирда Виктор КорчнойғаКорчнойга каршы сеанста гроссмейстерҙыгроссмейстерны {{comment|тиң иҫәписәп|ничья}}кә мәҗбүр итә.
1976 елның башында, унике яшендә, Гарри Каспаров шахмат буенча үсмер иүсмерләр арасындагы СССР чемпионатында, катнашучыкатнашучыларның күпчелеге аннан өлкәнрәк булуга карамастан, җиңү яуяулый. Моннан соң, Никитин МәскәүҙәМәскәүдә йәшәгәнлектәняшәгәнлектән, Бакыда яшәгән Александр Шакаров КаспаровтыңКаспаровның даими тренеры була<ref name="gik-2"/>. Шул ук елда спорткомитет таләбе буенча, тренер итренерлар моңа каршы булса да, Каспаров кадет икадетлар (18 яшькә тиклемге үсмер иүсмерләр) арасында үткәрелүткәрелгән дөнья чемпионатына бара, һәм өченче урынны бүлешә <ref name="pryzhki">{{Мәҡәлә|автор=[[Никитин, Александр Сергеевич|Никитин, А. С.]]|заглавие=Первые прыжки|ссылка=http://lib.sportedu.ru/Mirrors/www.64.ru/1997/10/32-1.html|издание=[[64 — Шахматное обозрение]]|место={{М}}|год=1997|номер=10|страницы=32—35}}</ref>. 1977 елның башында Каспаров янә үсмер иүсмерләр арасында ил беренчелегендә еңәҗиңә, бу юлы 9-ҙандан 8½ нәтиҗәсе белән. Яшь сикләүечикләве 17-гә төшөрөлгәнтөшерелгән кадет икадетлар арасындагы дөнья чемпионатында Каспаров өченче урынны ала. Соңгы өч турга тикле ул булачак җиңүче Йоун Арнасон белән беренче урынны бүлешә, әмма талчыгудан калган партияләрне {{comment|тиң иҫәпкә|вничью}} тәмамлыйисәпкәтәмамлый<ref name="pryzhki"/>.
1978 елның гыйнварында [[Минск]]иҙата Сокольский мемориалында еңәҗиңә һәм шахмат буенча спорт мастеры исемен ала. Мастер нормасын ул ярыш тәмамлануга биш тур калганда ук үти, ә соңгы турда Анатолий Лутиковты еңәҗиңә — бу КаспаровтыңКаспаровның гроссмейстер белән беренче турнир очрашуы була<ref>''Линдер И. М., Линдер Ватан. И.'' Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 323—324</ref>.
Унбиш яшендә Каспаров БотвинниктыңБотвинникның ассистенты була. ИюлдәИюльдә [[Даугавпилс]]тагы сайлап алу турнирында беренче урынны ала һәм СССР чемпионатының финалында {{comment|тәүләп|дебют}} уйнау хокукын яу. Ел азагында финал уҙғарылауздырыла, Каспаров 17 партиядә 50 % йыяҗыя һәм бу киләсе елда сайлап алыуҙыалуны үтеп тормау мөмкинлеген бирә. 1979 елның апрель аенда Каспаров [[БанәБаня-Лука]] каласында (Югославия) турнирда катнаша. Ботвинник таләбе буенча<ref>{{cite web|url=http://www.chessville.com/Editorials/Interviews/20Questions/Adorjan.htm|title=Chessville Plays 20 Questions with GM András Adorján|last=Innes|first=Phil|publisher=chessville.com|accessdate=2010-11-23|archiveurl=https://www.webcitation.org/60rjqgN2F?url=http://www.chessville.com/Editorials/Interviews/20Questions/Adorjan.htm|archivedate=2011-08-11}}</ref><ref name="shishki">{{Мәҡәлә|автор=Глуховский, М.|заглавие=Он не боится шишек|ссылка=http://www.sovsport.ru/gazeta/article-item/108031|издание=[[Советский спорт]]|выпуск=68(16018)}}</ref>, рейтингы да булмаган уналты яшьлек мастер уналты катнашучыкатнашучының ундүрте гроссмейстер дәрәҗәсендә булган турнирга үтә<ref>''Линдер И. М., Линдер Ватан. И.'' Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 100—103</ref>. Нәтиҗәдә Каспаров, бар кешене {{comment|шаҡ ҡатырып|сенсационно}}шаккаттырып, бер партиядә да еңелмәйенсәҗиңелмичә, беренче урынны яуяулый һәм ике турда гомуми еңеүҙеҗиңүне тәэмин итә. Смейкал һәм Андерссон 2 мәрәйгәочкога калыша, ә [[Петросян Тигран Вартанович|Петросян]] — 2½ мәрәйгәочкога. БанәБаня-ЛукаЛукада Каспаров беренче гроссмейстер балын ала<ref>''Линдер И. М., Линдер Ватан. И.'' Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 100—103.</ref>. Тәүге тапкыр халыкара рейтинг алып, Каспаров рейтинг исемлегендә унбишенче урынга эләгэләгә<ref>{{статья|автор=[[Никитин, Александр Сергеевич|Никитин, А. С.]]|заглавие=Рейтинги показывают|ссылка=http://lib.sportedu.ru/Mirrors/www.64.ru/1997/12/30-1.html|издание=[[64 — Шахматное обозрение]]|место={{М}}|год=1997|номер=12|страницы=30—31|isbn=|issn=}}</ref>.
Бакыга кайткач, КаспаровтыКаспаровны абруйлы сәясәтче, Азәрбайҗан Компартиясе Үзәк Комитеты секретарысәркатибе һәм КПСС Үзәк Комитеты ПолитбюроһыПолитбюросы әгъзалыгына кандидат Гейдар Алиев кабул итә. Шул вакыттан башлап, Алиев КаспаровтыКаспаровны канат астына ала<ref name="asriyan">{{cite web|url=http://www.chesspro.ru/_events/2010/asrian.html|title=От Макогонова до Каспарова|last=Асриян|first=В.|date=2010|publisher=ChessPro|accessdate=2010-11-23|archiveurl=https://www.webcitation.org/60rkBG9Wp?url=http://www.chesspro.ru/_events/2010/asrian.html|archivedate=2011-08-11}}</ref>.
1979 ел азагына 47-се нче СССР чемпионатында Каспаров өч җиңү белән {{comment|башлай|стартовал}}башлый. Азагырак күрсәткечСоңрак икүрсәткечләр түбәнәюгә китә (алты тиң исәп, бер җиңү һәм өч еңелеүҗиңелү), әмма көчле финиш 17 мәрәйдәночкодан 10 мәрәйочко белән 3—4 урыннарны яулау мөмкинлеген бирә. Турнирда ветеран ЙефаимЕфим Петрович Геллер еңәҗиңә<ref>''Линдер И. М., Линдер Ватан. И.'' Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 328—329.</ref>.
== Искәрмәләр ==
|
