Лаклы: юрамалар арасында аерма

35 яшьлек Абдулла Аскин 2 гаилә әгъзасы белән — барлыгы 38 кеше Лаклы авылына (Карагачевый Лог)нигеҙ салганнар <ref>Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана. Уфа: Китап, 2001. — 165—168 с.</ref>. Тырнаклы асабаларынанасабаларыннан аредагаарендага алынган җирләре өчен һәр йорттан елына 25 тиен түләгәннәр. Лаклы елгасы тамагы янына, Әй елгасы ярына барып төпләнәләр.

Чукынудан баш тарткан татарларны [[Пётр I]] 1697 елдагы указы белән дәүләт крәстияннәре төркеменә, лашманлыкка күчергән. Лашманнар верфьләрдә караплар төзегән. Авылны икенче төрле — «карагачтан карап төзүчеләр авылы, Карапчавыл, дипдиеп тәдә йөрткәннәр». Лаклылар XX гасыр башына тиклем караплар (баркалар) төзегән<ref>Зинуров Г. Н. Тропой судьбы (документальная повесть). Уфа: «Альфа,Реклама», 2015</ref>.

[[Лаклы (Әй кушылдыгы)|Лаклы]] елгасының атамасы буенча да төрле фараз яши: элек ат юлы шушы тирәдән үткән, атларны эчерү уңай булсын, дипдиеп елгага улак ясап куйган булганнар, Улаклы елга шушыннан барлыкка килгән диләр.

Икенче фараз: борын кыргый тау кәҗәләре, лаклар, каялы-ташлы Чүлмәктауда, елга буенда көтеүе белән йөргәнгә, Лаклы елга дигәндәрдигәннәр, имеш. Соңрак Лаклы елгасы атамасы авылга күчкән.

Беренче күченеп килүчеләр арасында Гайсә мулла Сөләйманов та була (1729-1802 елларда яшәгән). Аның фатыйхасы белән авылда беренче мәчет төзелә. Беренче Лаклы мәхәлләсен 40 елдан артык, вафатына кадәр, Гайса мулла җитәкли. 1798 елдан Лаклы мәхәлләсе мәзине булган һәм, 12623-че санлы рәсми күрсәтмә нигезендә, мулла һәм мөгаллыйм исемен алган.

Лаклыда гади мәчет була, тарихи документлардан аның җомга көнне генә эшләгәнлеге билгеле, чөнки җәмигъ мәчетен төзү өчен мәхәллә кешеләренең саны җитмәгән. Ул вакытның кануннары буенча, җәмигъ мәчетен оештыру өчен ир-атлардан гына торган мәхәллә кешеләренең саны кимендә 200гә җитәргә тиеш була. Ә Лаклыда, Указ алу документларына һәм 1811 елгы җанисәп мәгълүматларына караганда, ир-атларның саны 88дән артмаган. Лаклылар авыл уртасында зур, матур һәм иркен җәмигъ мәчетенең балкып утыруын бик нык тели. Гайса мулланың улы Ходайбирде бик тәвәккәл кеше була, иске мәчет яраксыз хәлгә килгән дигән сылтау белән, ул 1814 елда ул, абыйлары белән, хакимият һәм Ырынбур дини мәҗлесенең рөхсәтеннән башка, иске мәчетне сүтеп, яңасына нигез сала. Яңа мәчетне төзү 14 елга сузыла. Әлеге мәчет, зур булмаган үзгәрешләр белән, безнең көнгә кадәр килеп җитте. Гайса мулланың оныгы Баһаветдин Шәмсиваровның (1806-1891) Лаклы мәдрәсәсе заманында киң танылу ала.

1828 елда ''Ходайбирде Гайсин'' Лаклыда җәмиғ мәчетен төзеткән. 1833 йелдан алып, 50 ел дәвамында, мәчетнең икенче имамы һәм мөгаллыйме Гайсаның оныгы Шәмсиваров Баһаветдин (1806—1891) мәчетнең икенче имамы һәм мөгаллыйме булган.

''Әхмәтсафа ибн Баһаветдин ибн Шәмсивар'' (1861—1929) — дин һәм җһмәгатьҗәмәгать эшмәкәре, укытусчыукытучы-мәгърыйфәтче, [[«Әхмәдия» мәдрәчәсе]] мөдәрисе, [[Зылатаус]] (Алтынтамак) өязе мөселманнарынныңмөселманнарының лидеры, дворян, 1875—1881 елларда Троицк шәһәреннең беренче мәчете мәдрәсәсендә укыган, Себер линиясында писарь һәм тәрҗемәче булып эшләгән, 1884 елдан Лаклы мәхәлләсеннең имам-хатибы һәм мөдәрисе, Златоуст өязеннең мөселман мәгарифы инспекторы, 1907 елдан — ахун, ике тапкыр хаҗ кылган. Әхмәтсафа ахун Троицк шәһәрендәге данлыклы «Рәсүлиә» мәдрәсәсендә мәгърыйфәтчелек, ядитчелек идеяларын тараткан Зәйнулла ишан белән якын таныш булган.

Лаклы мәдрәсәсен тәмамлаган кешеләр арасыннан Совет чорында министрлар, генераллар, галимнәр, инженерлар, табиблар, укытучылар, мәктәп директорлары чыга. Уфа губернасының төнъяк-көнчыгышы һәм Зылатаус өязе мөселман халкының белемен һәм мәдәниятен үстерү өчен “Әхмәдия” мәдрәсәсенең әһәмияте бик зур була. АларАны тәмамлаучылар арасында галим [[Каюм Мифтахов]], урыс шагыйре [[Рифкать Габитов]] булаларбула.

Өченче улы ''Мортаза Арсланбәковка'' (1743—1791) [[Юлай Азналин]]ның бер туган сеңлесе ''Мәликәне'' кияугә биргәннәр. КрестьянндарКрестьяннар сугышы канкоешлы бастырылганнан соң, Юлайның нәселен саклап калу ниәтеннән, Мәликәне туган авылыннан ераккарак кияугә биргәннәрдер.

[[1929 ел]]да, Әхмәтсафа ахунның вафатыннан соң, аның мәчете дин тотучылардан тартып алына һәм мәктәпкә тапшырыла. Шул ук елда бай китапханә туздырыла. Мәчет һәм мәдрәсә базасында Лаклыда бөтен [[Мәсәгуть кантон]]ы мөселманнары өчен крестьян яшьләре мәктәбе ачыла. Мәчетнең манарасы белән михрабын [[1935 ел]]да гына сүтеп алалар. Мәчет, [[1970 ел]]да яңа бина төзелгәнгә кадәр, мәктәп булып хезмәт итә. Шуннан соң мәчет 39 ел дәвамында ташландык хәлгә килә, җимерелә башлый. [[2010 ел]]да мәчет бинасын, яңасын төзү нияте белән сүтәләр. Бүгенге көндә яңа мәчеткә нигез салынган һәм шуның белән эш туктап калган.