|
Гомумән алганда, Азия көнчыгышта [[Тын океан]], көньякта [[Һинд океаны]], ә төньякта [[Төньяк Боз океаны]] белән чикләшә. Азия белән Аурупаның чиге исә тарихи һәм мәдәни бер конструкт булып тора, чөнки аларның икесе арасында ачык бер матди яки географик аерма-чик юк. Ике дөнья кисәгенең чиге бәхәсле мәсьәлә булып кала бирә; бүгенге чик классик антик чорда барлыкка килгән беренче концепциядән аерыла. Ауразиянең ике кисәккә бүленүе Көнчыгыш һәм Көнбатышның (Шәрекъ белән Мәгърибнең) мәдәни, лингвистик һәм этник аермалыкларын чагылдыра. Күпчелек тарафыннан кабул ителгән чикләргә күрә, [[Сүәеш муентыгы]] көнчыгыш ягыннан Азияне Африкадан аера; [[Төрек бугазлары]], [[Урал таулары]] һәм [[Җаек (елга)|Җаек]] елгасының көнчыгыш яклары, [[Кавказ таулары]]ның көньягы, [[Каспий диңгезе|Хәзәр]] һәм [[Кара диңгез]]ләр Азияне Аурупадан аера<ref name="ReferenceA">{{cite book |title=National Geographic Atlas of the World |edition=7th |year=1999 |location=Washington, DC |publisher=[[National Geographic җәмгыяте|National Geographic]] |isbn=978-0-7922-7528-2}} "Europe" (pp. 68–69); "Asia" (pp. 90–91): «Азия белән Аурупа арасындагы гомуми кабул ителгән чикләрне Урал таулары, Җаек елгасы, Каспий диңгезе, Кавказ таулары һәм Кара диңгез, Босфор һәм Дарданелл бугазлары формалаштыра». {{ref-en}}</ref>.
[[Кытай]] белән [[Һиндстан]] безнең чорның унсигез гасыры дәвамында дөньяның иң зур икътисадлары булганнарбулып торган. Кытай, галәмәт зур икътисади көчкә ия дәүләт буларак, күпләрне Шәрекъкә юнәлергә ымсындырып торган, Һиндстан исә, үзенең риваятьләргә кергән байлыгы һәм борынгы чорлардагы чәчәк аткан цивилизациясе белән, бөтен Азияне гәүдәләндергән, Аурупа сәүдәсен һәм колониализмны кызыктырган<ref>{{cite web |url=http://www.bharat-rakshak.com/SRR/Volume14/nalapat.html |title=Professor M.D. Nalapat. Ensuring China's "Peaceful Rise". Accessed January 22, 2016. |publisher= |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100110045822/http://www.bharat-rakshak.com/SRR/Volume14/nalapat.html |archivedate=10 January 2010 |df=}} {{ref-en}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.eric.ed.gov/ERICWebPortal/custom/portlets/recordDetails/detailmini.jsp?_nfpb=true&_&ERICExtSearch_SearchValue_0=ED460052&ERICExtSearch_SearchType_0=no&accno=ED460052|title=Dahlman, Carl J; Aubert, Jean-Eric. China and the Knowledge Economy: Seizing the 21st Century. WBI Development Studies. World Bank Publications. Accessed January 22, 2016|website=Eric.ed.gov|accessdate=9 November 2017|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080304235359/http://www.eric.ed.gov/ERICWebPortal/custom/portlets/recordDetails/detailmini.jsp?_nfpb=true&_&ERICExtSearch_SearchValue_0=ED460052&ERICExtSearch_SearchType_0=no&accno=ED460052|archivedate=4 March 2008|df=dmy-all}} {{ref-en}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.economist.com/surveys/displaystory.cfm?story_id=E1_PNTJQTR |title=The Real Great Leap Forward. The Economist. Sept 30, 2004 |work=The Economist |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161227234147/http://www.economist.com/surveys/displaystory.cfm?story_id=E1_PNTJQTR |archivedate=27 December 2016 |df=dmy-all }} {{ref-en}}</ref> and for many the legendary wealth and prosperity of the ancient culture of India personified Asia,<ref>[http://www.indianscience.org/essays/22-%20E--Gems%20&%20Minerals%20F.pdf] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081120220244/http://www.indianscience.org/essays/22-%20E--Gems%20%26%20Minerals%20F.pdf|date=20 November 2008}} {{ref-en}}</ref>. [[Христофор Колумб]]ның очраклы рәвештә Аурупадан Америкага Атлантик океан аша юлны ачуы Һиндстанның аурупалылар аңында тоткан урынын күрсәтә, чөнки данлыклы сәяхәт нәкъ Һиндстанга яңа юл эзләүгә багышланган була. [[Бөек ефәк юлы]] Азиядә Көнчыгыш белән Көнбатышны тоташтыра торган төп сәүдә юлына әйләнә, Малакка бугазы исә төп диңгез сәүдә юлы була. [[XX гасыр]]да Азиядә ныклы икътисадый үсеш күзәтелә (аерым алганда, Көнчыгыш Азиядә), шул ук вакытта халык саны да нык арта<ref>{{cite journal |url=http://www.economist.com/diversions/millennium/displayStory.cfm?Story_ID=346605 |title=Like herrings in a barrel |journal=The Economist |date=23 December 1999 |issue=Millennium issue: Population |publisher=The ''Economist'' online, The Economist Group |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100104100155/http://www.economist.com/diversions/millennium/displayStory.cfm?Story_ID=346605 |archivedate=4 January 2010 |df=dmy-all }}. {{ref-en}}</ref>. Азия планета халкы табына торган күпчелек диннең Ватаны – [[христианлык]], [[ислам]], [[яһүд дине]], [[һинд дине]], [[буддачылык]], [[конфуцийчылык]], [[даочылык]], [[җәйничелек]], [[сикхчылык]], [[зәрдөштлек]] һәм тагын башка күп кенә диннәр Азия җирләрендә барлыкка киләкилгән.
== Географик мәгълүмат==
|
