Майлар: юрамалар арасында аерма

[[Файл:Tripalmitoylglycerol.png|260px|right|thumb|Триглицеридлар. Яшел төс белән [[глицерингөлсирин]] «умырткасы», ак фонда [[кара төс]] белән — май кислотасы молекулының бер өлеше (биредә — [[Пальмитин кислотасы]]ның [[радикал (химия)|радикалы]]).]]

'''Майлар''' (''Триглицеридлар'') — [[C]][[H]] ₁₂ОСОR—СНОСОR—СН₂ОСОR, башлыча [[глицерингөлсирин]]ныңнең тулы эфирлары һәм бер нигезле май кислоталары (триглицеридлар) катнашмаларыннан торган табигый органик матдәләр.

Майларның 1500 дән артык төре билгеле. Барлыкка килүенә карап хайван һәм үсемлек майларына; биологик функциясенә карап запас һәм протоплазматик; тәгаенләнеше буенча азык, медицина һәм техник майларга бүлеп йөртеләләр. Хайван майлары җир хайваннары ([[сыер]], [[дуңгыз]], [[сарык]] майлары), диңгез имезүчеләре ([[кит]], [[тюлень]] майлары), балык ([[тәрәч]] балыгы бавырыннан) һәм кайсыбер хайваннарның сөтеннән алынган (мәсәлән, ак май) майлар; үсемлек майлары кипкән ([[җитен мае|җитен]], киндер майлар), ярымкипкән ([[көнбагыш мае|көнбагыш]], мамык майлар), кипмәгән ({{comment|һинд чикләвеге|кокос}}, [[пальма мае|пальма]] майлары) майлар бүлеп йөртәләр. Гадәти шартларда югары концентрациядә туендырылмаган май кислоталары эфирларыннан торган майлар (линол, линолен һәм олеин) — сыек, туендырылган май кислоталары эфирларыннан торган майлар (пальмитин, стеарин) — каты матдәләр. Тыгызлыклары 103 кг/м³ ким, t_кайнау 250 °C якын (югары вакуумда); төтенләү (160—230°С) һәм үзеннән үзе ялкынлану (340—360°С) температуралары хас. [[Бензин]]да, бензолда, диэтил эфирында, хлороформда яхшы, ацетонда, этил спиртында начар эри. [[су тудыргыч]], [[галогеннар]], органик булмаган кислоталар белән реакциягә керә; һавадагы [[әче тудыргыч]] белән оксикислоталарга, альдегидларга һәм кетоннарга таркалган пероксид кушылмаларны барлыкка китерәләр (майларның химик бозылуы); минераль кислоталар, кирәгеннәнн артык эссе пар, ферментлар тәэсирендә глицерингагөлсирингә һәм ирекле кислоталарга кадәр гидролизлана. Майлар үсемлек һәм хайван күзәнәкләре составына кергән матдәләрнең төп төркемнәренең берсен тәшкил итә; организмда җылылыкны көйләү буенча мөһим роль үти (1 г майларда 1 г аксым йәки углевод окислануына караганда 2 тапкыр күбрәк энергия бүлеп чыгара). Майлар җитешмәү [[тире]], [[бөер]], [[күз]] һ.б. органнарның зарарлануына, артык микъдарда куллану [[симерү]]гә китерә.

[[1817 ел]]да француз Эжен Шеврель майларны (селте катнашында) су белән җылытканда – глицерингөлсирин һәм төрле карбон кислоталары хасил итеп таркалуын билгели. 1854 елда Марселен Бертло глицерингөлсирин белән карбон кислоталарын җылытып майлар һәм су таба.

Әлеге фәнни тәҗрибәләр нигезендә мондый нәтиҗә ясаганнар: майлар-глицерингөлсирин һәм карбон кислоталарының катлаулы эфирлары булып торалар.