Wikipedia

Габдулла Тукай: юрамалар арасында аерма

Тарихны интерактив карап чыгу
← Алдагы төзәтмәКиләсе төзәтмә →
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
КүрсәтмәлеВики-текст
Marat-avgust (бәхәс | кертем)
79 055 үзгәртергә
Төзәтмә аңлатмасы юк
Ильвир (бәхәс | кертем)
5291 үзгәртергә
к Викиләштерү
Юл номеры - 1:
{{TwinCYR|Ğabdulla Tuqay}}
{{Шәхес
| исем = Габдулла Тукай
| рәсем = Габдулла Тукай.jpg
| рәсем_зурлыгы =
| alt = <!--рәсемгә курсорны куйганда чыга торган язу-->
| рәсем язуы =
| тулы исем = Тукаев Габдулла Мөхәммәтгариф улы
| һөнәр = шагыйрь, тәнкыйтьче, публицист
| туу датасы = 26.04.1886
| туу җире =
| гражданлык = {{Русия империясе байрагы}}
| милләт = [[татар]]
| үлем датасы = 15.04.1913
| үлем җире =
| әти = Мөхәммәтгариф мулла
| әни = Мәмдүдә
| ир =
| хатын =
| балалар =
| бүләк һәм премияләр =
| сайт = [http://gabdullatukay.ru/ Тукай сайты]
| башка мәгълүмат =
}}
 
'''Габдулла Мөхәммәтгариф улы Тукаев''' ("'''«Тукай»'''", "'''«Апуш»'''", ''Ğabdulla Tuqay, عبدالله توقاي‎توقاي''; {{ТД}}, {{wikidata|P19}} &nbsp;— {{ҮД}}, {{wikidata|P20}}) &nbsp;— [[Татарлар|татар халкының]] бөек [[Шагыйрь|шагыйре]], [[татар әдәбияты]] классигы, әдәби тәнкыйтьче, публицист, яңа заман татар әдәбиятына һәм әдәби теленә нигез салучыларның берсе.
 
== БиографияБиографиясе ==
{{Төп мәкалә|Габдулла Тукай биографиясе}}
=== Балачак ===▼
Бөек шагыйрь Арча ягының [[Кушлавыч авылы]]нда [[1886 ел]]ның [[26 апрель|26 апрелендә]] (иске стиль буенча [[14 апрельдәапрель]]дә) Мөхәммәтгариф мулла гаиләсендә дөньяга килә. Малай туып дүрт ай ярым үткәч, Мөхәммәтгариф хәзрәт үлеп китә. Тол калган Мәмдүдәне (Габдулланың әнисен) Сасна Пүчинкәсе авылы мулласына кияүгә бирәләр. Бәләкәй Габдулланы авылның Шәрифә исемле фәкыйрь бер карчыгына вакытлыча асрамага калдыралар. Бераз соңрак аны үз әнисе яңа гаиләсенә алдыра. Ләкин озакламый үлеп китә һәм үги әтисе аны Өчилегә бабасына озата.▼
 
Бәләкәй Габдулла монда ятимлекне генә түгел, ачлыкны да татый. Бабасы, күрше авыллардан икмәк сыныклары теләнеп алып кайтып, балаларын ач үлемнән саклый. Ләкин бабасы алга таба Габдулланы асрау тагын да авыррак булачагын аңлап баланы, [[Казан]]га баручы бер ямщиккә утыртып, ерак, билгесез сәфәргә озата. Теге ямщик исә [[Печән базары]]на килгәч: «Асрарга бала бирәм, кем ала?» &nbsp;— дип кычкырып йөри.▼
▲=== Балачак ===
▲Бөек шагыйрь Арча ягының [[Кушлавыч авылы]]нда [[1886 ел]]ның [[26 апрель|26 апрелендә]] (иске стиль буенча 14 апрельдә) Мөхәммәтгариф мулла гаиләсендә дөньяга килә. Малай туып дүрт ай ярым үткәч, Мөхәммәтгариф хәзрәт үлеп китә. Тол калган Мәмдүдәне (Габдулланың әнисен) Сасна Пүчинкәсе авылы мулласына кияүгә бирәләр. Бәләкәй Габдулланы авылның Шәрифә исемле фәкыйрь бер карчыгына вакытлыча асрамага калдыралар. Бераз соңрак аны үз әнисе яңа гаиләсенә алдыра. Ләкин озакламый үлеп китә һәм үги әтисе аны Өчилегә бабасына озата.
 
▲Бәләкәй Габдулла монда ятимлекне генә түгел, ачлыкны да татый. Бабасы, күрше авыллардан икмәк сыныклары теләнеп алып кайтып, балаларын ач үлемнән саклый. Ләкин бабасы алга таба Габдулланы асрау тагын да авыррак булачагын аңлап баланы, [[Казан]]га баручы бер ямщиккә утыртып, ерак, билгесез сәфәргә озата. Теге ямщик исә [[Печән базары]]на килгәч: «Асрарга бала бирәм, кем ала?» — дип кычкырып йөри.
 
Халык арасыннан бер кеше чыгып малайны үзләренә алып кайта. Яңа бистә һөнәрчесе Мөхәммәтвәли абзый белән Газизә абыстай шулай итеп малайлы булалар. Әмма алар соңрак икесе дә авырып китәләр һәм Габдулланы яңадан Өчилегә озаталар. Бераздан соң малайны Кырлай исемле авылдан ир баласыз Сәгъди абзыйга уллыкка озаталар.
Строка 40 ⟶ 39 :
 
=== Уральск чоры ===
[[1895 елныңел]]ның кышында 18 көнле юлдан соң тугыз яшьлек Апушны Уральскидагы татар бистәсенә сәүдәгәр Усманов Галиәскәр һәм аның хатыны Газизә йортына алып киләләр. Уральск халкы тарихта беренче тапкыр ачыктан-ачык Беренче май демонстрациясен уздыра. Аннан җәй уртасында, көздә тагын берничә мәртәбә халык җыелышлары бу­лыпбулып ала. Замандашларының сөйләвенә караганда, халык демонстрациясен куып таратканда, Тукайның җилкәсенә {{comment|җандар|жандарм}} офицерының камчы очы да эләгә. [[1905 ел|1905]]–—[[1907 ел|1907]] еллардаларда Тукай бик кыю публицистик мәкаләләр белән чыгыш ясый.
Галиәскәр вафат булганнан соң Тукай “Мотыйгия” мәдрәсәсенә күчеп килә. Мотыйгия мәдрәсәсендә монда [[Зөя өязе]] [[Кече Кайбыч]] авылыннан күчеп килгән [[Мотыйгулла Төхфәтуллин|Мотыйгулла хәзрәт Төхбәтуллин]] шәкертләргә фәлсәфә, астрономия фәннәре буенча дәресләр бирә, Омар Хәйям, Фирдәүси һәм башка дан казанган шәрык шагыйрьләренең эшләре белән таныштыра. Югары белемле алдынгы карашлы, бай китапханәгә ия булган бу шәхеснең Тукайның шагырь булып формалашуында роле чагыштыргысыз зур.▼
 
▲Галиәскәр вафат булганнан соң Тукай “Мотыйгия”«Мотыйгия» мәдрәсәсенә күчеп килә. Мотыйгия мәдрәсәсендә монда [[Зөя өязе]] [[Кече Кайбыч]] авылыннан күчеп килгән [[Мотыйгулла Төхфәтуллин|Мотыйгулла хәзрәт Төхбәтуллин]] шәкертләргә фәлсәфә, астрономия фәннәре буенча дәресләр бирә, Омар Хәйям, Фирдәүси һәм башка дан казанган шәрык шагыйрьләренең эшләре белән таныштыра. Югары белемле алдынгы карашлы, бай китапханәгә ия булган бу шәхеснең Тукайның шагырь булып формалашуында роле чагыштыргысыз зур.
“Мотыйгыя” мәдрәсәсе каршында рус мәктәбе эшләп килгән. Алдан Тукай русча бер нәрсә дә аңламаган булса, берничә айдан соң "йөгереп" укый башлаган. Тора бара Габдулла Пушкин һәм Лермонтов иҗаты белән мавыгып киткән. Нәкъ монда Тукайның рус һәм чит ил әдәбиятына мәхәббәте уяна. Иҗат юлының башында ул - укытучысының улына Казанда “Касыймия” мәдрәсәсендә укучы [[Камил Мотыйгый|Камил Төхбәтуллинга]] бурычлы. 1905 елдагы революцион күтәрелү чоры Камилгә [[«Фикер» газетасы|“Фикер”]] гәҗите, “Уклар” һәм «Новый век» журналын бастырырга мөмкинлек тудыра. Тукай бу басмаларда үзенең шигырьләрен киң җәмәгатьчелеккә чыгара.▼
 
▲“Мотыйгыя”«Мотыйгыя» мәдрәсәсе каршында рус мәктәбе эшләп килгән. Алдан Тукай русча бер нәрсә дә аңламаган булса, берничә айдан соң "«йөгереп"» укый башлаган. Тора бара Габдулла Пушкин һәм Лермонтов иҗаты белән мавыгып киткән. Нәкъ монда Тукайның рус һәм чит ил әдәбиятына мәхәббәте уяна. Иҗат юлының башында ул -&nbsp;— укытучысының улына Казанда “Касыймия”«Касыймия» мәдрәсәсендә укучы [[Камил Мотыйгый|Камил Төхбәтуллинга]] бурычлы. [[1905 елдагыел]]дагы революцион күтәрелү чоры Камилгә [[«Фикер» газетасы|“Фикер”«Фикер»]] гәҗите, “Уклар”«Уклар» һәм «Новый век» журналын бастырырга мөмкинлек тудыра. Тукай бу басмаларда үзенең шигырьләрен киң җәмәгатьчелеккә чыгара.
 
Белемгә сусаган Тукай өчъеллык рус мәктәбенә кереп укый башлый. Мәдрәсәдә гарәп, төрек, фарсы телләрен бик яхшы үзләштергән малай кинәт кенә рус һәм Аурупа әдәбияты дөньясына чума.
 
[[Рәсем:Tuqay fiker.jpg|right|200px|thumb|[[1907 ел]]]]
[[1905 ел]]ның [[сентябрь|сентябрендә]] үк аның «Әлгасрелҗәдид» журналының [[реклама]] җыентыгында шигырьләре басыла. Ноябрьдә[[Ноябрь]]дә «Фикер» газетасыгәҗите чыга башлый. Бераздан «Әл-гасрелҗәдид» күренә. Тукай инде монысында фактик редактор. Хыялда сатирик журнал чыгару. [[1906 ел]]ның июнендә анысы да ([[Уклар (журнал)|«Уклар»]]) дөнья күрә. Монда да фактик редактор &nbsp;— Тукай.
 
Әмма туган туфрак шагыйрьне [[Казан]]га тарта.
 
=== Казан чоры ===
[[1907 ел]]ның сары яфраклар белән түшәлгән Казан урамына атлы повозкага утырып Тукай килеп керә. Шушы елның көзеннән Тукайның Казан чоры &nbsp;— халкына, Ватанына шигъри сүзен әйтер өчен бирелгән биш ел да сигез айлык дәвере башлана.
 
Казанда Тукай яңа дуслар таба. Болар: [[Фатих Әмирхан]], [[Хөсәен Ямашев]], [[Кәбир Бәкер]], В.Бәхтияров, [[Галиәсгар Камал]], [[Солтан Рахманкулов|Солтан Рахманколый]], [[Гафур Коләхмәтов]], бераз соңрак &nbsp;— [[Сәгыйть Сүнчәләй]]. Габдулла үзе теләгән әдәбият, журналистика өлкәсенә чума.
 
[[1910 ел]]ның башында журналист [[Әхмәт Урманчиев]] редакторлыгында сатирик журнал «[[Ялт-Йолт (журнал)|Ялт-йолт]]» чыга башлый. Тукай бөтен көчен шушы журналга бирә, сатирик әсәрләренең бик күбесе «Ялт-йолт»та басыла. Ул шәһәрнең иҗтимагый эшләрендә актив катнаша, әйтик, «[[Шәрык клубы]]» программасындагы кичәләрдә концертлар, лекцияләрне оештыруда Г. &nbsp;Коләхмәтов, Ф. &nbsp;Әмирхан, Ф. &nbsp;Агеев, С. &nbsp;Рахманколый кебек алдынгы карашлы яшьләр белән бергә эшли. [[1910 ел]]ның [[15 апрель|15 апрелендә]] Шәрык клубында халык иҗаты буенча лекция укып, шәһәр яшьләрен таң калдыра.
 
[[Рәсем:Тукай кабере.jpg|right|150px|thumb|Тукай кабере {{coord|55.760223|49.106168}}]]
[[1913 ел]]ның башында шагыйрьнең сәламәтлеге бик нык какшый. Ләкин ул иҗат эшен туктатмый. Тукайның соңгы айларында язган әсәрләре аның чын мәгънәсендә зур патриот, гражданин һәм тарихны тирәнтен аңлаган шәхес икәнен исбат итәләр.
 
[[1913 ел]]ның [[15 апрель|15 апрелендә]] (иске стиль буенча [[2 апрель|2 апреле]]) бөек шагыйрь Габдулла Тукайның гомере өзелә. [[Казан]] шәһәренең моңа кадәр андый күп халык җыйган җеназа күргәне булмый...
 
== Әдәбият ==
''Төп мәкаләләр: [[Тукай шигърияте]], [[Тукай әдәбияты]]''
 
Г.Габдулла Тукайның матбугатта басылган беренче шигыре -&nbsp;— «''Мужик йокысы''» [[рус]] шагыйре Алексей Кольцовның (1809-18421809—1842) «''Что ты'' ''спишь, мужичок?''» (1839) шигыренә тәкълид итеп (ияреп) язылган. Тукай варианты [[Җаек]]та [[Камил Мотыйгый]]-Төхфәтуллин тарафыннан нәшер ителүче «[[Фикер (журнал)|Фикер]]» журналында [[1905 ел]]ның [[26 ноябрь|26 ноябрендә]] басыла.<ref>''Тукайга кадәр әлеге шигырьне Касыйм Биккулов «Нәмүнәи тәрәккый» (1904) җыентыгында тәрҗемә итеп бастырган була.''</ref>
 
Тукай кыска гына иҗат гомерендә 350 &nbsp;шигырь, 107 &nbsp;мәсәл һәм балалар өчен хикәяләр, 130 &nbsp;мәкалә һәм фельетон яза. Еллар буенча бүлсәң, түбәндәге саннар килеп чыга (''баштагы сан шигырьләр , икенче сан -&nbsp;— мәкаләләр''): [[1905 -ел|1905]]&nbsp;— 5/-(мәкалә юк), [[1906 -ел|1906]]&nbsp;— 34/43, 1907 -&nbsp;— 38/6, [[1908 -ел|1908]]&nbsp;— 60/13, [[1909 -ел|1909]]&nbsp;— 45/9, [[1910 -ел|1910]]&nbsp;— 70/17, [[1911 -ел|1911]]&nbsp;— 28/12, [[1912 -ел|1912]]&nbsp;— 48/11, [[1913 -ел|1913]]&nbsp;— 16/8''.<ref>.Санау өчен Г.Габдулла Тукайның [[1955- ел|1955]]—[[1956 елдаел]]да Г.&nbsp;Халит ред. чыккан 4 томлыгы файдаланылган''</ref>
 
Соңгы язган әсәре -&nbsp;— 4 юллык «[[Мәктәп (шигырь)|''Мәктәп'']]» шигыре булган. [[Казан]]да [[Клячкин шифаханәсе|Клячкин хастаханәсендә]] ятканда, вафатына 4 көн кала, [[1913 ел]]ның [[28 мартындамарт]]ында яза. Әлеге «Мәктәп»не һәм тагын 3 шигырен, вафатыннан соң ук, «[[Аң (журнал)|Аң]]» журналы бастырып чыгара.<ref>М.&nbsp;Фридерих. Габдулла Тукай как объект идеологической борьбы. К: [[Татарстан китап нәшрияты|ТКН]], 2011, 104-105 б.ISBN 978-5-298-02085-5</ref>
 
=== Тукайның үзе исән чагында нәшер ителгән китаплары ===
Юл номеры - 77:
|автор =
|бүлек =
|башлык = Г.Тукаев шигырьләре . Беренче кыйсем
|оригинал = («Шигырьләр көтепханәсе»ннән 3 -нче дәфтәр)
|сылтама =
|басма = 1
|җаваплы =
|урын = Казан
|нәшрият = Шәрәф матбагасы
|ел = 1907 ел (15 ноябрь)
|том =
|бит =
|битләр = 48
|isbn =
Юл номеры - 93:
|автор =
|бүлек =
|башлык = Габдулла Тукаев шигырьләре. Икенче кыйсем
|оригинал = («Шигырьләр көтепханәсе»ннән 4 -нче дәфтәр).
|сылтама =
|басма = 2 -нче
|җаваплы =
|урын = Казан
Юл номеры - 102:
|ел = 1908 ел (8 гыйнвар) <ref>титул битендә ялгыш 1907 ел дип күрсәтелгән</ref>
|том =
|бит =
|битләр = 56
|isbn =
Юл номеры - 110:
|бүлек =
|башлык = [[Печән базары, яхуд Яңа Кисекбаш]]
|оригинал = («Шигырьләр көтепханәсеннән 7 -нче дәфтәр)
|сылтама =
|басма = 1 -нче
|җаваплы =
|урын = Казан
Юл номеры - 118:
|ел = 1908 ел (22 октябрь) <ref>титул битендә күрсәтелмәгән</ref>
|том =
|бит =
|битләр = 22
|isbn =
Юл номеры - 126:
|бүлек =
|башлык = [[Печән базары, яхуд Яңа Кисекбаш]]
|оригинал = («Шигырьләр көтепханәсеннән 7 -нче дәфтәр)
|сылтама =
|басма = 2 -нче
|җаваплы =
|урын = Казан
Юл номеры - 134:
|ел = 1908 ел (декабрь)
|том =
|бит =
|битләр = 22
|isbn =
Юл номеры - 142:
|бүлек =
|башлык = Җуаныч
|оригинал = («Мәктәп мөкяфәте»ннән беренче китап)
|сылтама =
|басма =
Юл номеры - 150:
|ел = 1908 ел
|том =
|бит =
|битләр = 19 б.
|isbn =
Юл номеры - 157:
|автор =
|бүлек =
|башлык = Алтын әтәч
|оригинал = («Мәктәп мөкяфәте»ннән икенче китап)
|сылтама =
|басма =
Юл номеры - 165:
|нәшрият = «Сабах» көтепханәсе, И.Н.Харитонов матбагасы
|ел = 1908 ел (14 ноябрь) <ref>тышлыкта 1909 ел</ref>
|том =
|бит =
|битләр = 48 б.
|isbn =
Юл номеры - 173:
|автор =
|бүлек =
|башлык = Габдулла Тукаев диваны
|оригинал = («Шигырьләр көтепханәсеннән» 8 -нче дәфтәр)
|сылтама =
|басма = 3
|җаваплы =
|урын = Казан
|нәшрият = «Гасыр» көтепханәсе, И.Н.Харитонов лито-типографиясе
|ел = 1909 <ref>тышлыкта елы юк</ref>
|том =
|бит =
|битләр = 48 б.
|isbn =
Юл номеры - 189:
|автор =
|бүлек =
|башлык = Алтын әтәч
|оригинал = («Мәктәп мөкяфәте»ннән икенче китап)
|сылтама =
|басма = 2
Юл номеры - 197:
|нәшрият = «Сабах» көтепханәсе, [[И.Н. Харитонов матбагасы]]
|ел = 1909 ел
|том =
|бит =
|битләр = 18 б.
|isbn =
Юл номеры - 206:
|бүлек =
|башлык = Габдулла Тукаев шигырьләре. Беренче кыйсем
|оригинал = («Шигырь көтепханәсеннән» 3 -нче дәфтәр)
|сылтама =
|басма = 2
Юл номеры - 213:
|нәшрият = «Үрнәк» матбагасы
|ел = 1909 ел (6 март)
|том =
|бит =
|битләр = 48 б.
|isbn =
Юл номеры - 222:
|бүлек =
|башлык = Габдулла Тукаев шигырьләре. Икенче кыйсем
|оригинал = («Шигырь көтепханәсеннән» 4 -нче дәфтәр)
|сылтама =
|басма = 2
Юл номеры - 229:
|нәшрият = «Үрнәк» матбагасы
|ел = 1909 ел (11 март)
|том =
|бит =
|битләр = 48 б.
|isbn =
Юл номеры - 238:
|бүлек =
|башлык = Энҗе бөртекләре
|оригинал =
|сылтама =
|басма =
|җаваплы =
|урын = Казан
|нәшрият = «Мәгариф» көтепханәсе, «Үрнәк» матбагасы
|ел = 1909 ел (26 март)
|том =
|бит =
|битләр = 72 б.
|isbn =
Юл номеры - 254:
|бүлек =
|башлык = Яңа кыйраәт. Әдәбияттан дәреслек-хрестоматия
|оригинал =
|сылтама =
|басма = 1
Юл номеры - 261:
|нәшрият = «Үрнәк» матбагасы
|ел = 1909 ел (3 сентябрь)
|том =
|бит =
|битләр = 72 б.
|isbn =
Юл номеры - 270:
|бүлек =
|башлык = Әдәбият
|оригинал = («Шигырь көтепханәсеннән» 10 -нчы дәфтәр)
|сылтама =
|басма = 1
Юл номеры - 277:
|нәшрият = «Үрнәк» матбагасы
|ел = 1909 ел (27 октябрь)
|том =
|бит =
|битләр = 30 б.
|isbn =
Юл номеры - 286:
|бүлек =
|башлык = [[Исемдә калганнар]]
|оригинал =
|сылтама =
|басма =
Юл номеры - 293:
|нәшрият = «Үрнәк» матбагасы
|ел = 1909 ел (12 ноябрь)
|том =
|бит =
|битләр = 38 б.
|isbn =
Юл номеры - 302:
|бүлек =
|башлык = Балалар күңеле. Беренче җөзьә
|оригинал = Ибтидаи мәктәпләр өчен шигырьләр мәҗмугасе
|сылтама =
|басма =
Юл номеры - 309:
|нәшрият = «Сабах» көтепханәсе, И.Н.Харитонов лито-типографиясе
|ел = 1909 ел (23 ноябрь) <ref>тышлыкта 1910 ел</ref>
|том =
|бит =
|битләр = 32 б.
|isbn =
Юл номеры - 318:
|бүлек =
|башлык = Күңелле сәхифәләр
|оригинал = («Мәктәп мөкафяте»ннән 4 -нче китап)
|сылтама =
|басма =
Юл номеры - 325:
|нәшрият = «Сабах» көтепханәсе
|ел = 1910 ел (12 апрель)
|том =
|бит =
|битләр = 16 б.
|isbn =
Юл номеры - 334:
|бүлек =
|башлык = Халык моңнары
|оригинал =
|сылтама =
|басма =
Юл номеры - 341:
|нәшрият = «Сабах» көтепханәсе, «Милләт» матбагасы
|ел = 1910 ел (29 ноябрь)
|том =
|бит =
|битләр = 24 б.
|isbn =
Юл номеры - 350:
|бүлек =
|башлык = Халык әдәбияты
|оригинал =
|сылтама =
|басма =
|җаваплы =
|урын = Казан
|нәшрият = «Сабах» көтепханәсе, И.Н.Харитонов лито-типографиясе
|ел = 1910 ел (20 июнь)
|том =
|бит =
|битләр = 43
|isbn =
}}
Юл номеры - 366:
|бүлек =
|башлык = Әдәбият
|оригинал = (Шигырьләр көтепханәсе»ннән 10 -нчы дәфтәр)
|сылтама =
|басма = 2
|җаваплы =
|урын = Казан
|нәшрият = «Мәгариф» көтепханәсе
|ел = 1910 ел (9 июль)
|том =
|бит =
|битләр = 30
|isbn =
}}
Юл номеры - 382:
|бүлек =
|башлык = Яңа кыйраәт
|оригинал =
|сылтама =
|басма = үзгәртелгән, өстәлгән 2
|җаваплы =
|урын = Казан
|нәшрият = «Үрнәк» матбагасы
|ел = 1910 ел (5 октябрь)
|том =
|бит =
|битләр = 56
|isbn =
}}
Юл номеры - 398:
|бүлек =
|башлык = Балалар күңеле
|оригинал = Мәктәптә милли әдәбият дәресләре. Әдәбияттан хрестоматия.
|сылтама =
|басма =
|җаваплы =
|урын = Казан
|нәшрият = «Мәгариф» көтепханәсе, «Үрнәк» матбагасы
|ел = 1910 ел (18 декабрь) <ref>тышлыкта 1911 ел</ref>
|том =
|бит =
|битләр = 144
|isbn =
}}
Юл номеры - 414:
|бүлек =
|башлык = Күңел җимешләре
|оригинал =
|сылтама =
|басма =
|җаваплы =
|урын = Казан
|нәшрият = «Сабах» көтепханәсе, И.Н.Харитонов лито-типографиясе
|ел = 1911 ел (26 март)
|том =
|бит =
|битләр = 46
|isbn =
}}
Юл номеры - 430:
|бүлек =
|башлык = Мияубикә
|оригинал = «Мәктәп көтепханәсе»ннән 1 -нче китап
|сылтама =
|басма =
|җаваплы =
|урын = Казан
|нәшрият = «Сабах» көтепханәсе, И.Н.Харитонов лито-типографиясе
|ел = 1911 ел (12 июнь)
|том =
|бит =
|битләр = 144
|isbn =
}}
Юл номеры - 451:
|җаваплы = авторы:Шүрәле, нашире:Су анасы
|урын = Казан
|нәшрият = «Өмид» матбагасы
|ел = 1911 (1 август)
|том =
|бит =
|битләр = 23
|isbn =
}}
Юл номеры - 462:
|бүлек =
|башлык = Балалар күңеле. Беренче кыйсем
|оригинал =
|сылтама =
|басма = 2
|җаваплы =
|урын = Казан
|нәшрият = «Сабах» көтепханәсе
|ел = 1911 ел (23 ноябрь)
|том =
|бит =
|битләр = 32
|isbn =
}}
Юл номеры - 478:
|бүлек =
|башлык = Яшен ташлары. Икенче җөзьә
|оригинал =
|сылтама =
|басма =
|җаваплы = авторы:Шүрәле, нашире:Су анасы
|урын = Казан
|нәшрият = «Өмид» матбагасы
|ел = 1912 ел
|том =
|бит =
|битләр = 24
|isbn =
Юл номеры - 494:
|бүлек =
|башлык = Балалар күңеле. Икенче кыйсем
|оригинал =
|сылтама =
|басма =
|җаваплы =
|урын = Казан
|нәшрият = «Өмид» матбагасы
|ел = 1912 ел (11 февраль)
|том =
|бит =
|битләр = 32
|isbn =
}}
Юл номеры - 510:
|бүлек =
|башлык = Яшен ташлары. Беренче җөзьә
|оригинал =
|сылтама =
|басма = 2
|җаваплы = авторы:Шүрәле, нашире:Су анасы
|урын = Казан
|нәшрият = «Өмид» матбагасы
|ел = 1912 ел
|том =
|бит =
|битләр = 23
|isbn =
Юл номеры - 526:
|бүлек =
|башлык = Сабитның укырга өйрәнүе <ref>И.Н.Харитоновның «Татар әлифбасы»на кушымта</ref>
|оригинал =
|сылтама =
|басма =
|җаваплы =
|урын = Казан
|нәшрият = И.Н.Харитонов типографиясе
|ел = 1912 ел (17 май)
|том =
|бит =
|битләр = 8
|isbn =
Юл номеры - 542:
|бүлек =
|башлык = Халык моңнары
|оригинал =
|сылтама =
|басма = 2
Юл номеры - 549:
|нәшрият = «Сабах» көтепханәсе
|ел = 1912 ел (25 май)
|том =
|бит =
|битләр = 24 б.
|isbn =
Юл номеры - 558:
|бүлек =
|башлык = Халык әдәбияты
|оригинал =
|сылтама =
|басма = 2
Юл номеры - 565:
|нәшрият = «Сабах» көтепханәсе, «Өмид» матбагасы
|ел = 1912 ел (25 май)
|том =
|бит =
|битләр = 38 б.
|isbn =
Юл номеры - 574:
|бүлек =
|башлык = Җан азыклары <ref>Соңгы шигырЬ мәҗмугасе</ref>
|оригинал =
|сылтама =
|басма =
Юл номеры - 581:
|нәшрият = «Мәгариф» көтепханәсе, Л.П.Антонов матбагасы
|ел = 1912 ел (30 декабрь)
|том =
|бит =
|битләр = 48 б.
|isbn =
}}
 
<!--чавашвикидә
[[Рәсем:Cov harab-shurale1979.jpg|thumb|"«Шүрәле"» арап телендә]]
-->
 
== Габдулла Тукай истәлеге ==
 
[[Рәсем:Metro Tukay.jpg|right|200px|thumb|Габдулла Тукай мәйданы станциясендә мозаика]]
Габдулла Тукай истәлегенә күп объектлар, әдәби һәм мәдәни чаралар, оешмалар аның исемен йөртә. Шуларның арасында:
Строка 609 ⟶ 606 :
* [[Җаек]] шәһәрендә (Уральск) Тукай исемендәге типография.
* [[Татарстан]]ның [[Чирмешән районы]]нда «Тукай» коллектив хуҗалыгы булган.
* «Поэт Габдулла Тукай» &nbsp;— 305м305 м проектлы туристик теплоходы Иделдә һәм Чулманда йөри.
* [[ТЮРКСОЙ]] 2011 елны Тукай исеме булачак мөрәжәгәт итте.
 
Тукай өчен һәйкәлләр Казанда (Тукай скверда һәм опера-балет театр янында), Санкт-Петербургта[[Питырбур]]да, Мәскәүдә[[Мәскәү]]дә, Җаекта[[Җаек]]та, Әнкарада[[Әнкара]]да ([[Төркия]]) бар.
 
=== Әдәби әсәрләр ===
* «Тукай» романы –&nbsp;— Әхмәт Фәйзи
* «Кечкенә Апуш» повесте –&nbsp;— [[Әхмәт Фәйзи]]
* «Тукай турында хикәяләр» (җыентык) –&nbsp;— [[Ибраһим Нуруллин]]
* «Тукай Петербургта» &nbsp;— Ибраһим Нуруллин
* Башка әдипләрнең күпсанлы пьеса, шигырь, хикәяләре.
 
=== Тукай музыкада ===
* «[[Тукай маршы]]» &nbsp;— [[Заһидулла Яруллин]]
* [[«Шүрәле» балеты]] &nbsp;— [[Фәрит Яруллин]]
* «[[Кисекбаш (балет)|Кисекбаш]]» балеты &nbsp;— [[Рәшит Гобәйдуллин]]
* «[[Су анасы (балет)|Алтын тарак]]» балеты &nbsp;— [[Әнвәр Бакиров]]
* «[[Шагыйрь мәхәббәте]]» операсы&nbsp;— —[[Резеда Ахиярова]] һәм [[Ренат Харис]]
 
=== Тукай театрда <ref>[http://tat.tatar-inform.ru/news/2011/03/23/64578/ Халыкара театр көненә – “Тукай образы – сәхнәдә” кичәсе]</ref> ===
Юл номеры - 641:
== Габдулла Тукай бүген ==
[[Рәсем:Tuqay signature.jpg|right|200px|thumb|Тукай имзасы]]
Бөек шагыйрь туган көне –&nbsp;— [[26 апрель]] –&nbsp;— [[Татарстан]]да туган тел көне буларак игълан ителде. Шул көнне, [[Татар Дәүләт Опера һәм Балет театры]] янында урнашкан Г.Габдулла Тукай һәйкәле янында мәдәни чаралар үтәләр.
 
== Сылтамалар ==
Юл номеры - 675:
{{reflist}}
 
{{Габдулла Тукай}}▼
{{Яхшы мәкалә}}
▲{{Габдулла Тукай}}
 
{{DEFAULTSORT:Тукай, Габдулла}}
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/wiki/Габдулла_Тукай