Чирмеш теле: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
AqQoyriq (бәхәс | кертем)
AqQoyriq (бәхәс | кертем)
Юл номеры - 735:
Мәсәлән: '''Волгенче волгалте, (да) кӱдырчӧ рашкалтыш.''' — Яшен яшьнәде, (һәм) күк күкрәде. '''Мучашыже уло гын, тӱҥалтышыжат уло.''' — Ахыры булганның башы да бар. (Ахыры бар икән, башы да була). '''Мардеж пуалеш, пушеҥге лышташ тарваныш.''' — Җил исә, агач яфраклары шыбырдаша башлады.<br>
Иярченле кушма җөмләләрдә алмашлыклар һәм рәвешләр дә бәйлек булып китәргә мөмкин: '''Кӧ пала, мом тудо шона.''' — Кем белә аның ни уйлаганын. Алмашлыклар һәм рәвешләр парлашып та килә ала: кӧ... тудо — кем... шул; тудо... кудо — шул... кайсыки; кузе... туге — ничек... шулай; могай... тугай — нинди... шундый; кушто... тушто — кайда... шунда; кушан... тушан — кая... шунда. Мисаллар: '''Кӧ колхозышто шога, тудо улан лийын ила.''' — Колхозга кергән мул тормышта яши. '''Кудо еҥым вучышна, тудо еҥ толын шуо.''' — Кемне көткән булсалар, шул (кеше) килеп тә җитте. '''Кайыкше могай, мурыжат тугаяк.''' — Кошы нинди булса, җыры да шундый. '''Кузе вашлийна, туге ужатена.''' — Ничек каршылаган булсак, шулай озатабыз.<br>
Иярчен җөмлә гадәттә төп җөмләдән алда килә. Шарт иярчен җөмләләр '''гын''' бәйлеге белән бирелә, бәйлек үзе иярчен җөмлә азагында куела: '''Тый кает гын, мый ом кай.''' — Син барсаң, мин бармыйм. Әмма иярчен җөмләнең артта килә торган очраклары да бар. Әйтик, '''садлан''', '''сандене''', '''садлан кӧра''' кушымчалары белән ясала торган сәбәп-нәтиҗә иярчен җөмләләре катлаулы җөмләләрдә нәкъ шул тәртиптә урнаштырыла. Мәсәлән: '''Ивук книгам налнеже, садлан''' (сандене, садлан кӧра) '''библиотекыш кая.''' — Ивукның китап аласы килә, шуңа (шуңа күрә) ул китапханәгә бара.<br>
Җөмлә кисәкләренең синтаксик роле аларның җөмләдәге урынына бәйле, шуңа күрә гадәти сүз тәртибен үзгәртү әйтелә торган фикерне дә үзгәртергә мөмкин. Мәсәлән: '''Тудо сай пашам ышта.''' — Ул яхшылык (яхшы эш) эшли. '''Тудо пашам сай ышта.''' — Ул эшне яхшы башкара.<br>
Берничә гадәти сүз тәртибен билгеләп үтәргә мөмкин:<br>