Чирмеш теле: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
A.Khamidullin (бәхәс | кертем) |
|||
Юл номеры - 531:
Сыйфат (чирмешчә — палымут) әйберләрнең һәм төшенчәләрнең төрле үзлекләрен тасвирлый һәм җөмләдә исем янында аергыч яки кушма хәбәрнең исем өлеше буларак кулланыла.<br>
Чирмеш сыйфаты, татар телендәге кебек үк, билгеләнүче сүз алдында торганда, аңа яраклашып төрләнми, ягъни сан яки килеш кушымчалары кабул итми. Мәсәлән: '''у книга''' — яңа китап, '''у книган''' — яңа китапның, '''у книга-влаклан''' — яңа китапларга.<br>
Ләкин билгеләнүче исемнән соң килгәндә, сыйфат грамматик яктан шул сүз белән килештерелә. Ул шулай ук үзе исем булып киткәндә дә тиешле кушымчаларны кабул итә. Мәсәлән: '''Нур ӱмбалне кажне ийын шурным, чаплым, куштена.''' — Кырларда ел саен икмәкне мулдан игәбез. '''Ме уым ыштена.''' — Без яңаны булдырабыз. '''Кевытышке кай, киндым нал, ик сукыр шемым да пел сукыр ошым.''' — Кибеткә барып, ипи алып кайт, бер кирпеч караны һәм ярты кирпеч акны.<br>
Кайбер сыйфатларның һәм тулы, һәм кыскартылган шәкелләре була, мәсәлән: '''ошо''' — '''ош''' (ак), '''шеме''' — '''шем''' (кара), '''йошкарге''' — '''йошкар''' (кызыл), '''ужарге''' — '''ужар''' (яшел). Бу очракта билгеләнүче сүз алдыннан куелган сыйфатның кыска шәкеле кулланыла, арттан килгәндә яки исемләшеп киткән булса — тулысы: '''ош кагаз''' — ак кәгазь; '''йошкар тисте''' — кызыл байрак; '''ошо-влак''' — “аклар”, '''йошкарге-влак''' — “кызыллар”; '''йошкаргеш чиялташ''' — кызылга буяу; '''вольыклан ужаргым пукшаш''' — хайванга “яшел”не (димәк, яңа гына чабылган-урылган яшел үлән) ашату.<br>
Аергыч ролен сыйфат кына түгел, билгеләнүче сүз алдыннан килә торган башка исем дә үти ала. Бу очракта мондый исемнәр бернинди грамматик үзгәреш кичерми: '''кӱртньӧ корно''' — тимер юл; '''шӱм йолташем''' — җан дустым (йөрәк дустым).<br>
| |||