Wikipedia

Казаклар: юрамалар арасында аерма

Тарихны интерактив карап чыгу
← Алдагы төзәтмәКиләсе төзәтмә →
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
КүрсәтмәлеВики-текст
Kitap (бәхәс | кертем)
22 323 үзгәртергә
Төзәтмә аңлатмасы юк
Ильвир (бәхәс | кертем)
5291 үзгәртергә
к Викиләштерү
Юл номеры - 1:
{{Бутамагыз|Казакълар}}
[[Файл:Места проживания казаков.jpg|300px|мини|уңда|Казаклар торган җир]]
[[Рәсем:Қыпшақ даласы.png|thumb|300px|Кыпчак даласы - — иске казаклар [[VII гасыр|VII-]]—[[XVI гасырлардагасыр]]ларда яшәгән вә формалашкан җир]]
[[Файл:Cossacks. May 5, 1916. Goryachy Klyuch. Russian Empire.JPG|300px|мини|уңда|Кубан казаклары, [[1916 ел|1916]]]]
'''Казаклар''' (''tat.lat. [http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Казаклар Qazaklar, Kazaklar]'')- — ирекле кешелер буларак [[Ауразия]] далаларында формалашкан этносоциаль төркем. [[Алтын Урда]]да һәм борынгы татар ханлыкларында казаклар - — түбән гаскәри дәрәҗәсе, иң кыю батырлардан берсе. Бүгенге казакларның токымнары - — [[кыпчаклар]], [[татарлар]], [[казакълар]], [[ногайлар]], [[нагайбәкләр]], [[үзбәкләр]], [[украин]] һәм [[рус]]лардан гайре [[Ауразия]]дә яшәгән башка [[халык]]лар.
 
== Сүз чыгышы ==
"«''Казак"''» сүзе [[татар теленнәнтеле]]ннән килеп чыккан. Аның чыгышының берничә аңлатмасы бар. ▼
* Беренче юрама буенча "«''казак"''» сүзе - — түбәндәдәге [[Идел]]дә яшәгән татарлардан килеп чыккан. Аларда "«''ак каз" -''» — иң турылыклы, кыю, чистә кош булганлыктан тотем (олылый торган хайван) булган. Шушы юраманы хәзерге казакларның төшенчәләре исбатлыйлар: ▼
: "«''есаул" -''» — татар сүзләреннән "«''йөз"''» "«''авыл"''» килеп чыккан — - ''йөзавыл -'' — йөз авылларда сайланган гаскәр башлыгы.▼
: "«''атаман" -''» — татар сүзеннән "«''ата"''», "«''атай"''» (шуңа күрә [[рус телендәтеле]]ндә "«''батька"''» булып да та исемләнә)▼
: "«''улан"''» татар сүзеннән "«''оглан"''» килеп чыккан▼
: казак диалектларында күп татар сүзләре бар (буерак, урман, яр һәм бүтән). Казаклар турында Шолоховның бөек әсәрендә "«Тын  Дон"» күп татар теленнән чыккан сүзләр тупланган.▼
 
* Икенче юрама буенча "«''казак"''» качак дигәнне аңлата.▼
▲"Казак" сүзе татар теленнән килеп чыккан. Аның чыгышының берничә аңлатмасы бар.
* Кайбер гәлимнәр исә "«''казак"''» сүзе гарәп сүзе "«''гази"''»-дән ("«''азат сугышчы"''») чыккан дип уйлый. Бу сүздән хәзерге [[казакъ|казакъ халкы]] исеме дә килеп чыгуы мөмкин.▼
▲* Беренче юрама буенча "казак" сүзе - түбәндәдәге [[Идел]]дә яшәгән татарлардан килеп чыккан. Аларда "ак каз" - иң турылыклы, кыю, чистә кош булганлыктан тотем (олылый торган хайван) булган. Шушы юраманы хәзерге казакларның төшенчәләре исбатлыйлар:
▲: "есаул" - татар сүзләреннән "йөз" "авыл" килеп чыккан - йөзавыл - йөз авылларда сайланган гаскәр башлыгы.
▲: "атаман" - татар сүзеннән "ата", "атай" (шуңа күрә рус телендә "батька" булып да исемләнә)
▲: "улан" татар сүзеннән "оглан" килеп чыккан
▲: казак диалектларында күп татар сүзләре бар (буерак, урман, яр һәм бүтән). Казаклар турында Шолоховның бөек әсәрендә "Тын Дон" күп татар теленнән чыккан сүзләр тупланган.
 
▲* Икенче юрама буенча "казак" качак дигәнне аңлата.
▲* Кайбер гәлимнәр исә "казак" сүзе гарәп сүзе "гази"дән ("азат сугышчы") чыккан дип уйлый. Бу сүздән хәзерге [[казакъ|казакъ халкы]] исеме дә килеп чыгуы мөмкин.
 
== Тарих ==
[[Рәсем:Bitwa pod Legnicą.jpg|300px|thumb|Алтын Урда гаскәрләре Легнице сугышында ([[1240 ел]]). Рәсем, [[1630 ел]]]]▼
 
[[Алтын Урда]] заманда "«''казак"''»-лар инде билгеле булганнар. Кайбер элеккеге тарихчылар [[Алтын Урда]]ның гаскәрен "«''казаклар"''» дип атап йөрткән. Казаклар - — [[Алтын Урда]]ның хәрби катлавы булган.▼
▲[[Рәсем:Bitwa pod Legnicą.jpg|300px|thumb|Алтын Урда гаскәрләре Легнице сугышында(1240 ел). Рәсем, 1630 ел]]
 
▲[[Алтын Урда]] заманда "казак"лар инде билгеле булганнар. Кайбер элеккеге тарихчылар [[Алтын Урда]]ның гаскәрен "казаклар" дип атап йөрткән. Казаклар - [[Алтын Урда]]ның хәрби катлавы булган.
 
Шул татар хәрби катлавы исеменнән [[Русия Империясе]]ндә Казаклар хәрби катлавы килеп чыккан.
 
== Моны да карагыз ==
* [[Запорожье казаклары]]
* [[Һетман]]
* [[Дон казаклары]]
* [[Кубан казаклары]]
 
== Сылтамалар ==
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/wiki/Казаклар