Wikipedia

Шива: юрамалар арасында аерма

Тарихны интерактив карап чыгу
← Алдагы төзәтмәКиләсе төзәтмә →
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
КүрсәтмәлеВики-текст
IanraBot (бәхәс | кертем)
1 234 896 үзгәртергә
к clean up
Юл номеры - 132:
[[File:Traditional Indian Print by Artist Raja Ravi Varma.jpg|thumb|[[Раджа Рави Варма]] ясаган Шива үзәкле Панчаятана сурәтләүче олеография. Сакаллы Шива хатыны Парвати һәм кечкенә улы [[Ганеша]] белән утырган килеш; аның тирәли (өске сул почмактан сәгать угы йөреше буйлап) Ганеша, Дэви, Вишну һәм [[Сурья]]. Шиваның атлана торган хайваны [[Нанди (үгезе)]] Шиваның артында.]]
 
Һинд диненең [[Смарта Традициясе]]ндә Шива [[Панчаятана пуджа]]ның өлеше.<ref name="Bühnemann2003p60">{{cite book|author=Gudrun Bühnemann|title=Mandalas and Yantras in the Hindu Traditions|url=https://books.google.com/books?id=kQf2m8VaC_oC&pg=PA60 |year=2003|publisher=BRILL Academic|isbn=978-9004129023|page=60}}</ref> Бу практика тәңгәл дип саналган биш Ходайларның сурәтләрен кулланудан гыйбарәт, алар шахмат тәртибендә урнашкан.<ref name="Bühnemann2003p60"/> <ref name="Harle1994p141">{{cite book|author=James C. Harle|title=The Art and Architecture of the Indian Subcontinent| url=https://books.google.com/books?id=LwcBVvdqyBkC&pg=PA140 |year=1994|publisher=Yale University Press|isbn=978-0-300-06217-5|pages=140–142, 191, 201–203}}</ref> Шива биш Ходайларның берсе, шулай ук Вишну, [[Дэви]], (мәсьәлән, [[Парвати]], [[Сурья]] һәм [[Ганеша]] яки [[Картикейя]] яки тугъры сайлавы буенча шәхси Ходай ([[Ишта Дэвата]]).<ref name="Flood1996p17">{{cite book|author=Gavin D. Flood|title=An Introduction to Hinduism|url=https://books.google.com/books?id=KpIWhKnYmF0C|year=1996|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-43878-0|page=17}}</ref>
 
Фәлсәфи яктан, Смарта традициясе барлык потлар ([[мурти]]) Брахман аспектларының визуализациясе һәм шуларда концентрацияләнү өчен сурәтләр дигәнне ассызыклый. Бу практиканың ахыр чик максаты сурәтләр символлаштырган Абсолютны танырга.<ref>{{cite book|author=J. N. Farquhar|title=Outline of the Religious Literature of India|url=https://books.google.com/books?id=lwggjSPrjxUC |year=1984|publisher=Motilal Banarsidass|isbn=978-81-208-2086-9|page=180}}</ref> Бу берәүнең Брахманын һәм Атманын (җанын) [[Адвайта Веданта]] идентиклыгын реализациянең юлы.<ref>{{cite book|author=Edwin F. Bryant|title=Krishna: A Sourcebook|url=https://books.google.com/books?id=2n4VDAAAQBAJ |year=2007|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-972431-4|pages=313–314}}</ref> [[Ади Шанкара]] тарафыннан популярлаштырылган [[Гупта Империясе]] чорының күп Панчаятана мандалалары һәм гыйбадәтханәләре табылган булган, һәм Нанд авылыннан ([[Аджмер]]дан якынча 24 километр) бер Панчаятана тупланмасы [[Кушан Империясе]]нә карый (безнең эрага 300-енче елга кадәр).<ref name="Williams1981p2">{{cite book|author=Frederick Asher|editor=Joanna Gottfried Williams|title=Kalādarśana: American Studies in the Art of India|url=https://books.google.com/books?id=-qoeAAAAIAAJ |year=1981|publisher=BRILL Academic|isbn=90-04-06498-2|pages=1–4}}</ref> Кушан периоды тупланмасына Шива, Вишну, Сурья, Брахма һәм идентиклыгы төгәл билгеле булмаган Ходай керә.<ref name="Williams1981p2"/>
Юл номеры - 145:
===Тримурти===
 
Тримурти - ул барлыкка китерү, тәэмин итү һәм җимерү Галәми функцияләре барлыкка китерүче [[Брахма]], саклаучы Вишну һәм җимерүче һәм трансформацияләүче Шива белән шәхес чагылышлары тапкан.<ref>For quotation defining the trimurti see Matchett, Freda. "The {{IAST|Purāṇas}}", in: Flood (2003), p. 139.</ref><ref>{{cite book|author=Ralph Metzner|title=Opening to Inner Light: The Transformation of Human Nature and Consciousness|url=https://books.google.com/books?id=ke0RAQAAIAAJ|year=1986|publisher=J.P. Tarcher|isbn=978-0-87477-353-8|page=61}};<br>{{cite book|author=David Frawley|title=Inner Tantric Yoga: Working with the Universal Shakti: Secrets of Mantras, Deities and Meditation|url=https://books.google.com/books?id=T6Vp_rTWkAAC&pg=PA25|year=2009|publisher=Lotus|isbn=978-0-940676-50-3|page=25}}</ref> Бу өч Ходайлар "Һинду триадасы" дип атала.<ref>For definition of trimurti as "the unified form" of Brahmā, {{IAST|Viṣṇu}} and Śiva and use of the phrase "the Hindu triad" see: Apte, p. 485.</ref> яки "Бөек Өчлек".<ref>For the term "Great Trinity" in relation to the Trimurti see: Jansen, p. 83.</ref> Шулай да, борынгы һәм урта гасыр Һинд дине текстларында Ходайларның һәм Алиһәләрнең күп триадалары бар, кайберәүләрендә Шива юк.<ref> [[Ян Гонда]] раслаганча, Һинд диненең Тримурти фикере, "Шәхсән Ходайның борынгы галәми һәм ритуал уйланмаларыннан өчлек характерыннан үсеп чыккан, беренче чиратта "Агни"дан аның тууы өч формалы һәм ул өч яктылык формасында, аның өч тәне һәм өч халәте бар.". See: Jan Gonda (1969), [https://www.jstor.org/stable/40457085 The Hindu Trinity], Anthropos, Bd 63/64, H 1/2, pages 218–219; Other trinities, beyond the more common "Brahma, Vishnu, Shiva", mentioned in ancient and medieval Hindu texts include: "Indra, Vishnu, Brahmanaspati", "Agni, Indra, Surya", "Agni, Vayu, Aditya", "Mahalakshmi, Mahasarasvati, and Mahakali", and others. See: [a] David White (2006), Kiss of the Yogini, University of Chicago Press, {{ISBN|978-0226894843}}, pages 4, 29<br>[b] Jan Gonda (1969), [https://www.jstor.org/stable/40457085 The Hindu Trinity], Anthropos, Bd 63/64, H 1/2, pages 212–226</ref>
 
==Аттрибутлары==
Юл номеры - 151:
[[File:Indian - Festival Image of Shiva - Walters 543084.jpg|thumb|Утырган Шива кулларында балта һәм боланны тота.]]
* '''Өченче күз''': Шива еш [[өченче күз]] белән ясала, ул Теләкне ([[Камадэва]]ны) көлгә яндырган,<ref>For Shiva as depicted with a third eye, and mention of the story of the destruction of Kama with it, see: Flood (1996), p. 151.</ref> called "Tryambakam" (Sanskrit: ''त्र्यम्बकम् ''), which occurs in many scriptural sources.<ref>For a review of 4 theories about the meaning of ''tryambaka'', see: Chakravarti, pp. 37–39.</ref> Классик [[Санскрит]] телендә ''амбака'' сүзе "күз" дигәнне аңлата һәм ''Махабхарата''да Шива өч күзле итеп сурәтләнгән, шулай итеп, аның исеме кайвакыт "өч күз иясе" дип тәрҗемә ителә.<ref>For usage of the word ''ambaka'' in classical Sanskrit and connection to the Mahabharata depiction, see: Chakravarti, pp. 38–39.</ref> Шулай да, Ведик Санскритта, ''{{амба}}'' яки ''{{амбика}}'' сүзе "әни" дигәнне аңлата һәм бу сүзнең иртә тәрҗемәсе "өч ана" дигәнне аңлаткан.<ref>For translation of Tryambakam as "having three mother eyes" and as an epithet of Rudra, see: Kramrisch, p. 483.</ref><ref>For vedic Sanskrit meaning Lord has three mother eyes which symbolize eyes are the Sun, Moon and Fire.</ref> These three mother-goddesses who are collectively called the {{IAST|Ambikās}}.<ref>For discussion of the problems in translation of this name, and the hypothesis regarding the {{IAST|Ambikās}} see: Hopkins (1968), p. 220.</ref> Other related translations have been based on the idea that the name actually refers to the oblations given to Rudra, which according to some traditions were shared with the goddess {{IAST|Ambikā}}.<ref>For the {{IAST|Ambikā}} variant, see: Chakravarti, pp. 17, 37.</ref>
* '''Ярымай''': Шиваның башында ярымай.<ref>For the moon on the forehead see: Chakravarti, p. 109.</ref> "Чандращехара" эпитеты (Санскрит телендә: (चन्द्रशेखर) "Тугърысында ай булган" – ''[[Чандра]]'' = "ай"; ''(Щехара)'' = "таҗ")<ref> ''(Щехара})'' as crest or crown, see: Apte, p. 926.</ref><ref>For {{IAST|Candraśekhara}} as an iconographic form, see: Sivaramamurti (1976), p. 56.</ref><ref>For translation "Having the moon as his crest" see: Kramrisch, p. 472.</ref> бу аның хасияте. Аның башында ай урнашуы Рудра-Шива чорның стандарт иконографик хасияте.<ref>For the moon iconography as marking the rise of Rudra-Shiva, see: Chakravarti, p. 58.</ref> Бу бәйләнешнең килеп чыгуы айның Сома белән идентификациясе сәбәпле булырга мөмкин һәм Ригведада Сома һәм Веда бергә дан җырлана торган гимн бар, соңрак әдәбиятта Сома һәм Рудра бергә тәңгәл итеп күренгәннәр һәм шулай ук Сома һәм ай.<ref>For discussion of the linkages between Soma, Moon, and Rudra, and citation to RV 7.74, see: Chakravarti, pp. 57–58.</ref>
* '''Көл''': Шива иконографиясе аның тәнен көл белән ([[бхасма]], вибхути) капланган итеп сурәтли.<ref name="Flood 1996, p. 151">Flood (1996), p. 151.</ref><ref>Бу мәетне яндырган көл ягу кайбер Тантрага юнәлгән аскетлар практикасында барлыкка килгән, алар шулай ук ит, хәмер һәм Бхайравага карата (Шива формасы) җенси тартылулар практикалаганнар, бу төркемнәр мөгаен [[Брахманик]] чыгышлы булмаган. See: Flood (1996), pp. 92, 161.</ref> Көл бөтен матди нәрсәнең вакыты булуы һәм көлгә әверелүе һәм мәңге җанга таба һәм рухи азат ителүгә омтылу мөһим булу турында искә төшерә.<ref>Antonio Rigopoulos (2013), Brill's Encyclopedia of Hinduism, Volume 5, Brill Academic, {{ISBN|978-9004178960}}, pages 182–183</ref><ref>{{cite book|author=Paul Deussen|title=Sechzig Upaniṣad's des Veda|url=https://books.google.com/books?id=XYepeIGUY0gC |year=1980|publisher=Motilal Banarsidass|isbn=978-81-208-1467-7|pages=775–776, 789–790, 551}}</ref>
* '''Бөтерелгән чәч''': Шиваның хасияте булган чәч тарашы эпитетларында чгыла, "бөтерелгән чәчле",<ref>Chidbhavananda, p. 22.</ref> һәм Капардин, "бөтерелгән чәчкә ия булган"<ref>For translation of Kapardin as "Endowed with matted hair" see: {{Harvnb|Sharma|1996|p=279}}.</ref> яки "кабырчык-сыман (капарда) модалы толымлы чәч иясе".<ref>Kramrisch, p. 475.</ref> Капарда ул каури кабырчыгы, яки кабырчык формасындагы толым, яки, гомумән алганда бөдрә чәч.<ref>For Kapardin as a name of Shiva, and description of the kaparda hair style, see, Macdonell, p. 62.</ref>
Юл номеры - 160:
* '''Еланнар''': Шиваны еш [[еланнар]]ны бәйләм итеп кигән итеп сурәтлиләр.<ref>Flood (1996), p. 151</ref>
* '''Өч япьле сәнәк''': Шива гадәттә ''[[Тришула]]'' дип аталган өч япьле сәнәк тоткан итеп сурәтләнә.<ref name="Flood 1996, p. 151"/> Бу күп Һинду текстларында чагыла.{{sfn | Wayman | Singh | 1991 | p=266}} Символ буларак, ''Тришул'' Шиваның өч аспектын чагылыдра "барлыкка китерүче, саклаучы һәм җимерүче",{{sfn|Suresh Chandra|1998|p=309}} яки альтернатив рәвештә ул "саттва, раджас һәм тамас" [[гуна]]ларның тигезлеген чагылдыра.{{sfn|Sitansu S. Chakravarti|1991|p=51}}
* '''Барабан''': Комлы сәгать формалы барабан ''[[дамару]]'' дип атала.<ref>Michaels, p. 218.</ref><ref>For definition and shape, see: Apte, p. 461.</ref> Бу биюче чагылышында Шиваның бер аттрибутларның берсе<ref>Jansen, p. 44.</ref> ул [[Натараджа]] буларак билгеле. Билгеле кул ишарәсе ([[мудра]]) ''дамару-хаста'' дип атала, ул барабанны тоту өчен куллана. <ref>Jansen, p. 25.</ref> Бу барабан Капалика сектасы әгъзалары тарафыннан эмблема итеп кулланыла.<ref>For use by {{IAST|Kāpālikas}}, see: Apte, p. 461.</ref>
* '''Балта''' (''[[Парашу]]'') һәм '''Болан''' Орисса һәм Көньяк Һиндстан сурәтләрендә Шиваның кулларында тотылган итеп сурәтләнә.<ref>{{Cite book|title=South Indian Bronzes|last=C. Sivaramamurti|first=|publisher=Lalit Kalā Akademi|year=1963|isbn=|location=|pages=41|via=}}</ref>
* '''Тәсбих''': ул уң кулында, гадәттә, ''[[Рудракша]]''дан торган тәсбих тота.<ref name="Flood 1996, p. 151"/> Бу грациянең, дәрвиш тормышының һәм медитациянең символы булып тора.<ref>{{cite book|author=John A. Grimes|title=A Concise Dictionary of Indian Philosophy: Sanskrit Terms Defined in English|url=https://books.google.com/books?id=qcoUFYOX0bEC&pg=PA257 |year=1996|publisher=State University of New York Press|isbn=978-0-7914-3067-5|page=257}}</ref><ref>{{cite book|author=Prabhavati C. Reddy|title=Hindu Pilgrimage: Shifting Patterns of Worldview of Srisailam in South India|url=https://books.google.com/books?id=TkUsAwAAQBAJ |year=2014|publisher=Routledge|isbn=978-1-317-80631-8|pages=114–115}}</ref>
Юл номеры - 177:
[[Яджурведа]]да, куркыныч (Санскрит телендә: ''рудра'') һәм алкышлы (Санскрит телендә: ''Шива'') хасиятләр тупламалалы формалар бар, моннан чыгып Чакраварти шундый нәтиҗә ясаган "соңгы вакытларның катлаулы Рудра-Шива сектасын барлыкка китергән барлык нигез элементлар монда бар.".<ref>For quotation regarding Yajur Veda as containing contrary sets of attributes, and marking point for emergence of all basic elements of later sect forms, see: Chakravarti, p. 7.</ref> Махабхаратада, Шива "җиңелмәүнең, көчнең һәм куркынычның стандарты" һәм шулай ук намуслы, балкый торган фигура буларак сурәтләнгән.<ref>For summary of Shiva's contrasting depictions in the Mahabharata, see: {{Harvnb|Sharma|1988|pp=20–21}}.</ref>
 
Шиваның куркыныч һәм алкышлы хасиятләрнең дуальлеге аның капма-каршы исемнәрендә чагыла. Рудра исеме Шиваның куркыныч аспектларын чагылдыра. Традицион этимология буенча Санскрит исеме "Рудра" "руд-" тамырыннан алынган, бу "кычкырырга, уларга" дигәнне аңлата.<ref>For ''rud-'' meaning "cry, howl" as a traditional etymology see: Kramrisch, p. 5.</ref> [[Стелла Крамриш]] "раудра" сыйфат формасы белән башка этимологияне билгеләп куя, ул "вәхши, яки "рудра" табигатьле дигәнне аңлата, һәм ''[[Рудра]]'' исемен "вәхши берәү" яки "ярсулы Ходай" дип тәрҗемә итә.<ref>Citation to M. Mayrhofer, ''Concise Etymological Sanskrit Dictionary'', ''s.v.'' "rudra", is provided in: Kramrisch, p. 5.</ref> Р.К.Шарма бу башка этимология яклы һәм исемне "куркыныч" дип тәрҗемә итә.{{sfn|Sharma|1996|p=301}} Һара әһәмиятле исем һәм ул өч мәртәбә "[[Шива Сахасранама]]" да очрый, монда ул һәр очраган саен төрлечә тәрҗемә ителә. Шарма бу өчне "тотып алучы", "берләштерүче" һәм "җимерүче" дип тәрҗемә итә.{{sfn|Sharma|1996|p=314}} Крамриш моны "урлаучы" дип тәрҗемә иткән.<ref name="Kramrisch, p. 473"/> Шиваның тагын куркыныч формалары (Кала) "вакыт" һәм (Махакала) "бөек вакыт", ул ахыр чиктә бөтен нәрсәне җимерә.<ref name="auto"/><ref>Kramrisch, p. 474.</ref> Кала исеме "Шива Сахасранама"да очрый, анда ул Рам Каран Шарма тарафыннан Вакытның "(Иң Олы Ходае)" тәрҗемә ителгән.{{sfn|Sharma|1996|p=280}} [[Бхайрава]] "куркыныч"<ref>Apte, p. 727, left column.</ref> бу юкка чыгару белән бәйле ярсулы форма. Моңа капма-каршы рәвештә, Шанкара исеме "алкышлы" яки "бәхет бирүче" дигәнне аңалата, <ref name="auto1">Kramrisch, p. 481.</ref> ул алкышлы форманы чагылдыра. Бу исем бөек [[Веданта]] фәлсәфәчесе [[Ади Шанкара]] (якынча. 788–820) тарафыннан кабул ителгән,<ref>Flood (1996), p. 92.</ref> ул шулай ук Шанкарачарья буларак мәгълүм булган.<ref name="auto" /> "Щамбху" исеме (Санскрит телендә: (शम्भु) swam-үзе; bhu-кыздырырга/балкырга) "үзеннән-үзе балкый торган", шулай ук алкышлы аспектны чагылдыра.<ref name="auto" />{{sfn|Chakravarti|1986| pp= 28 (note 7), and p. 177}}
 
=== Аскет һәм йорт хуҗасы ===
Юл номеры - 193:
[[Дакшинамурти]] <ref>For iconographic description of the {{IAST|Dakṣiṇāmūrti}} form, see: Sivaramamurti (1976), p. 47.</ref> турыдан-туры Шиваның көньякка (дакшина) юнәлгән формасын тасвирлый. Бу форма Шиваны Йога, музыка һәм хикмәт укытучысы аспектында күрсәтә һәм шастраларда чагылаган.<ref>For description of the form as representing teaching functions, see: Kramrisch, p. 472.</ref> Шиваның бу иконографик формасы күбесенчә Тамил Надудан.<ref>For characterization of {{IAST|Dakṣiṇāmūrti}} as a mostly south Indian form, see: Chakravarti, p. 62.</ref> Бу мотивның элементларына Шиваның болан тәхетенә утырган килеш булуы һәм күрсәтмәләр тыңлаучы фикер ияләре тарафыннан уратылуын керә.<ref>For the deer-throne and the audience of sages as {{IAST|Dakṣiṇāmūrti}}, see: Chakravarti, p. 155.</ref>
 
Шиваның иконографик чагылышы [[Ардханаришвара]] дип атала ул аны тәннең бер яртысы ир-ат, икенчесе хатын-кыз дип күрсәтә. Эллен Голдберг буенча, бу форманың традицион [[Санскрит]] атамасы "ярым хатын булган Ходай", ә "ярым-ир-ат, ярым хатын-кыз" түгел.<ref>Goldberg specifically rejects the translation by Frederique Marglin (1989) as "half-man, half-woman", and instead adopts the translation by Marglin as "the lord who is half woman" as given in Marglin (1989, 216). Goldberg, p. 1.</ref>
 
Шива еш ук атучы булып күрсәтелә, ул Асураларның өч кальгасын "Трипура"ны җимерә.<ref>For evolution of this story from early sources to the epic period, when it was used to enhance Shiva's increasing influence, see: Chakravarti, p.46.</ref> Шиваның исеме [[Трипурантака]], "Трипураны бетерүче", бу мөһим хикәягә карый.<ref>For the {{IAST|Tripurāntaka}} form, see: Sivaramamurti (1976), pp. 34, 49.</ref><!-- Major other forms list needed: Other forms include [[Virabhadra]] and [[Sharabha]]. -->
[[File:Shiv lingam Tripundra.jpg|thumb|232x232px|[[Трипундра]] белән Шива Лингам.]]
 
 
 
 
[[Төркем:Һинд дине]]
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/wiki/Шива