Испания: юрамалар арасында аерма

'''Испа́ния''', рәсми исем – '''Испа́ния Патшалыгы''' ''([[Испан теле|исп.]] һәм [[Галисия теле|галис.]] Reino de España, [[Каталан теле|кат.]] Regne d'Espanya, [[Баск теле|баскча]] Espainiako Erresuma)'' –— [[Көньяк Аурупа]]ның көнбатышында урнашкан зур булмаган дәүләт. [[Пиреней ярымутравы]]ның зур өлешен алып тора. Илнең исеме «и-шпаним» –— «куяннар яры» сүзеннән килеп чыга.

Көнбатышта [[Португалия]], көньякта [[Бөекбритания]] биләмәсе –— [[Гибралтар]], төньякта [[Франция]], [[Андорра]] белән, һәм [[Африка]]дагы [[Сеута]] һәм [[Мелилья]] биләмәләре [[Марокко]] белән чиктәш.

Бу территориядә беренче кешеләр б. э. кадәр 35 мең еллар элек барлыкка киләләр. Берничә мәдәният бер-берсен алмаштыралар. Б. э. кадәр 1200 еллар элек монда финикиялелеә киләләр. Алар анда Гадес (хәзерге [[Кадис]] шәһәре) колониясен төзиләр. Финикиялеләр һәм греклар мондагы ибер дип аталучы, югары мәдәниятлы, ләкин кечкенә кабиләләр турында мәгълүмат калдыралар. Б. э. кадәр 5-3нче3-нче гасырларда монда кельтлар киләләр, һәм иберлар белән кушылып кельтибер кабиләләрен барлыкка китерәләр. [[Пун сугышы|Пун сугыш]]ларыннан соң бу территорияне римлылар басып ала башлыйлар, һәм [[Август]] идарә иткән вакытка буйсындыралар.

Аурупада Карл V Габсбург ([[1516]]-—[[1556|56]]) идарә иткән вакытта Испания Изге Рим империясенең үзәге һәм зур католик дәүләт була. Испания флоты ( "җиңелмәс армада") җимерелүе, Англия белән сугышта җиңелү, Нидерланд провинөияләрен югалту Испаниянең Аурупага тәэсирен бетерә. Филипп III җитәкчелеге вакытында Испаниянең куәте кимүе башлана, моңа инквизиөиянеҗ тәэсире зур була. 18нче гасырда илнең өчке тотрыксызлыгы башлана: Габсбургларны Бурбоннар алмаштыра, 19нчы гасырда 5 тәмамланмаган инкыйлаб була:[[1808]]–—[[1814|14]], [[1820]]–—[[1823|23]], [[1834]]–[[1843|43]], [[1854]]–—[[1856|56]] и [[1868]]–—[[1874|74-]]нче елларда. Бөтен инкыйлаблардан соң [[Конституцияле монархия]] кала.

[[1923|1923-]]нче елдан [[1930|1930-]]нчы елга кадәр Испаниядә [[Мигель Примо де Ривера]] диктатурасы урнаша. [[1931|1931-]]нче елдагы сайлаулардан соң илдә җөмһүрият иглан ителә. Уң хакимият идарәсенең "ике кара елы"ннан соң сайлауларда сул Халык фронты җиңә, һәм халык ике өлешкә аерыла: Халык фронты һәм [[Марокко]]дагы җөмһүрияткә каршы чыккан генерал Франко яклылар. [[Франко]] националистларына чиркәү, монархиячеләр, испан фашистлары таяныч булып торалар. [[1936]] – —[[1939]]нчы еллардагы гражданнар сугышында 600 мең кеше вафат була, шуларның 400 меңе Франконың сәяси терроры корбаннары. [[1939]] – —[[1975]] елларда Франко диктатурасы вакытында, хакимият зур җир биләүче булган католик чиркәвендә була. 1975нче елда Франко үлеменнән соң илдә [[Хуан Карлос I]] җитәкчелегендәге [[парламент монархиясе]] урнаша. [[1978]]нче елның 12 декабрендә яңа демократик Конституция кабул ителә. 1981нче1981-нче елдагы хәрби путчтан соң 1982нче елдагы парламент сайлауларында социалистлар җиңәләр, [[Фелипе Гонсалес]] [[1996|1996-]]нчы елга кадәр премьер-министр була. [[1982]]нче елда Испания [[НАТО]]га, 1986нчы елда [[Аурупа Берлеге|АБ]]гә керә. Испаниянең башка Аурупа илләре белән якынаюы, илнең абруен күтәрә.

Испанияне [[Швейцария]]дән соң Аурупаның иң таулы өлкәсе итеп саныйлар. Таулар һәм таулыклар илнең 90%ын алып торалар. Аурупадагы иң биек Месета (испанча өстәл) яссы таулыгы илнең яртысын диярлек алып тора, аның уртача биеклеге 660 метр. [[Месета]]да җәй бик кызу һәм коры, ә кыш салкын.

Илнең иң зур Пиреней таулар системасы көнбатыштан көнчыгышка таба 450 кмга сузылучы берничә параллель сырттан тора. [[Ането түбәсе]] (3404 м) Пиренейның иң биек ноктасы.

'''Испания''' – [[Конституцияле монархия]]. Ил башлыгы –— патша. Хәзерге вакытта ул –— Хуан Карлос I. Парламент исеме –— Генераль кортеслар, парламент ике палатадан тора –— депутатлар конгресы һәм сенат. Сенатта 259 кеше (бөтен сенаторлар 4 елга сайлана), ә Депутатлар конгресында 350 кеше (4 ел). Хөкүмәтнең башлыгы –— премьер-министр.

* [[Андалусия]] (исп. ''Andalucía'')

* [[Арагон]] (исп. ''Aragón'')

* [[Астурия]] (исп. ''Principado de Asturias'')

* [[Балеар утраулары]] (исп. ''Islas Baleares'', Каталанча ''Illes Balears'')

* [[Басклар иле]] (исп. ''País Vasco'', Баскча ''Euskadi'', ''Euskal Herria'')

* [[Валенсия (провинция)]] (исп. ''Comunidad Valenciana'')

* [[Галисия]] (исп. Galicia}}), Галисийча ''Galiza'')

* [[Канар утраулары]] (исп. ''Islas Canarias'')

* [[Кантабрия]] (исп. ''Cantabria'')

* [[Кастилия – Ла-Манча|Кастилия — Ла-Манча]] (исп. ''Castilla-La Mancha'')

* [[Кастилия и Леон]] (исп. ''Castilla y León'')

* [[Каталония]] (исп. ''Cataluña'', Каталанча ''Catalunya'')

* [[Мадрид]] (автоном өлкә хокугы) (исп. ''Madrid'')

* [[Мурсия]] (исп. ''Región de Murcia'')

* [[Наварра (автоном ширкәт)]] (исп. ''Navarra'', Баскча ''Nafarroa'')

* [[Риоха]] (исп. ''La Rioja'')

* [[Эстремадура]] (исп. ''Extremadura'')

Шәһәрләрдә халыкның 76 %-ты яши. Халык тыгызлыгы –— 79,7 кеше/км².

Төп дин –— католиклар (95 %). Моңа карамастан, 2005нче2005-нче елдан башлап берҗенесле никахлар рәхсәт ителгән.